Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Bijbelvertaalster in Dubreka

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Bijbelvertaalster in Dubreka

„Je kunt de Nederlandse situatie niet zomaar overplanten naar Guinee"

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Dertien jaar geleden trok Carla de Bruin naar Guinee, met de opdracht de Bijbel in het Susu te vertalen. Hoewel het eind van het project in zicht komt, maakt ze zich nog niet druk om haar toekomst. „Je moet je werk afmaken zonder te denken over wat daarna volgt. Als je dat doet, ben je al half weg.

Het eerste wat Carla de Bruin bij het betreden van haar woning doet, is de luiken aan de binnenzijde van de ramen losgooien. De praktijk leerde dat bij afwezigheid van meerdere dagen de tralies voor de vensters niet voldoen. Gauwdieven maakten een gat in het muskietengaas, staken een stok met een haak naar binnen en hengelden haar stoomstrijkijzer tussen de tralies door naar buiten.
Meer viel er niet te halen. Luxe is aan de zendingswerkster van de Gereformeerde Gemeenten niet besteed. Aan gerief heeft ze evenmin behoefte. De stenen vloer bleef onbedekt, de wanden liet ze onbehangen. Haar motor staat in de woonkamer geparkeerd. Met de toenemende criminaliteit in haar woonplaats, gevolg van de groeiende werkloosheid, gaat ze uiterst laconiek om. „Komen ze s nachts naar binnen, dan heb ik een kapmes naast mn bed liggen. Ben ik een paar dagen van huis, dan huur ik een nachtwaker.
Hoewel ze de enige blanke bewoonster van de Guinese kustplaats Dubreka is, reageert de bijbelvertaalster verbaasd als mensen haar sociaal isolement toedichten. „Ik heb hier meerdere vriendinnen en ben in principe overal welkom. Ze betrekken me er ook altijd bij als er iets bijzonders is. Ik voel me absoluut niet eenzaam. Bijna elke dag is er wel iemand die me warm eten komt brengen. Waar vind je dat in Nederland? Als je met meerdere blanken bij elkaar zit, heb je heel snel de neiging elkaar op te gaan zoeken. Dat is nou juist niet de bedoeling van zendingswerk.

Vliegtuig
Dertien jaar geleden werd de inwoonster van Leiderdorp, die in Leiden Frans had gestudeerd, door de Zending Gereformeerde Gemeenten (ZGG) uitgezonden naar Guinee. Als pionier op een nieuw zendingsveld, met de opdracht de gebrekkige Susu-vertaling van het Nieuwe Testament te reviseren en het Oude Testament te vertalen. Ze vestigde zich in Dubreka, de geboorteplaats van president Lansana Conté. Die schonk de Afrikaanse provinciehoofdstad, met amper zesduizend inwoners, een moskee. Het is het enige opvallende bouwwerk in de verstorven kustplaats, aan het einde van een doodlopende weg.
Kort na de vertaalkundige volgde evangelist Johan Commelin. De jaren erna breidde het team van de Mission Evangélique Réformée Néerlandaise (MERN) geleidelijk uit. Basis van MERN werd Boké, maar Carla de Bruin besloot in Dubreka te blijven. „Hier wordt veel zuiverder Susu gesproken dan in Boké. Voor vertaalwerk is dat niet onbelangrijk.
Het betekende wel dat ze voor teamvergaderingen de ellende van de toen nog onverharde weg van Dubreka naar Boké moest trotseren, een rit die haar een dag kostte. „Verschillende keren ben ik met het vliegtuig gegaan, maar dat was ook geen pretje. Stoelen zaten er niet in. Er werden steevast veel te veel plaatsen geboekt, dus het was vechten om een plek in het toestel. Je moest met zn allen meebewegen om het ding van de grond te krijgen.

Onbeholpen vertaling
Met pakweg een miljoen sprekers is het Susu een van de belangrijkste talen van Guinee. Bovendien is het de handelstaal, vergelijkbaar met het Engels voor een Europeaan. Reden voor de zending van de Gereformeerde Gemeenten om hoge prioriteit te geven aan het vervaardigen van een goede bijbelvertaling in het Susu.
Al in 1968 werd een vertaling van het Nieuwe Testament uitgebracht door de Amerikaanse zendeling Grant Moore, grondlegger van de zendingsorganisatie Bible Ouverte. De ontvangst ervan was uitermate teleurstellend. Niet alleen omdat Guinee geen leescultuur heeft. De belangrijkste hindernis was van taalkundige aard. „Grant Moore werkte onder de Baga-stam en heeft voor het vertaalwerk gebruik gemaakt van Bagas die het Susu als tweede taal spreken. Daardoor is het een onbeholpen vertaling geworden.
Al snel werd besloten het aanvankelijke plan tot revisie te laten varen en opnieuw te beginnen. Het project, onder eindverantwoordelijkheid van de United Bible Societies, wordt uitgevoerd door twee vertaalkoppels. Carla de Bruin en haar Susu-vertaler Yattare zijn in dienst van de Zending Gereformeerde Gemeenten, het tweede vertaalkoppel werkt voor Pioneer Bible Translators. Het daadwerkelijke vertalen gebeurt door de twee Susus. De Nederlandse vertaalkundige en haar Amerikaanse compagnon zijn verantwoordelijk voor de exegetische controle. Het resultaat wordt eerst voorgelegd aan een resonansgroep van lokale moslims, vervolgens aan christelijke gemeenten waar Susu wordt gesproken. Na elke ronde verwerken de vertaalduos het commentaar. Een laatste check wordt uitgevoerd door dr. Reinier de Blois, vertaalconsulent van United Bible Societies (UBS), die twee keer per jaar Guinee bezoekt.

Zakelijke relatie
Sinds haar eerste oriëntatiereis, in 1990, zag Carla de Bruin het West-Afrikaanse land drastisch veranderen. „Voor mensen die hier voor het eerst komen, toont Guinee nog altijd heel arm, maar vergeleken met dertien jaar geleden heeft het land een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Toen waren er nauwelijks verharde wegen, amper autos, weinig nering. De hoofdstad Conakry telde 500.000 inwoners, nu leven er meer dan een miljoen mensen. Keerzijde is dat de kloof tussen arm en rijk veel groter is geworden. Dat is weer een belangrijke oorzaak van criminaliteit. In Conakry zijn goed georganiseerde roversbenden actief en vinden bijna dagelijks schietpartijen plaats.
Door haar betrokkenheid bij de in 1988 opgerichte Association des Eglises et Missions Evangélique en Guinee leerde de bijbelvertaalster tal van collegas van andere zendingsorganisaties kennen. Inmiddels participeert ze in drie commissies van de AEMEG, waaronder een commissie die bepaalt of nieuwe zendingsorganisaties die willen toetreden, voldoen aan de door de AEMEG gestelde criteria.
Na twee jaar taal- en cultuurstudie begon de Nederlandse zendingswerkster met het werk waarvoor ze was aangenomen. Groot probleem was het vinden van een Susu-vertaler. „Eerst zoek je iemand in je dorp, dicht bij huis. Dat is niet gelukt. Na verloop van tijd ontmoette ik een gepensioneerde onderwijzer, meneer Touré, die wel wat werk kon gebruiken. Hij vertaalde heel letterlijk. Dat leverde een nogal krom Susu op. Ik ben toen op zoek gegaan naar een tweede vertaler, liefst een christen, maar die vond ik niet. Ik had de hoop al bijna opgegeven toen ik in een kerk in Conakry, waar ze de dienst in het Susu vertalen, Yattare leerde kennen. Een twaalf-ambachten-dertien-ongelukkenman, die in die dienst de vertaling verzorgde. Sinds 1996 is hij in dienst van de ZGG. Onze relatie is heel zakelijk. Buiten het werk heb ik nauwelijks met hem te maken. Dat past ook niet in deze cultuur.

Harmonisatie
Het tweetal werkt in een uitermate simpel kantoortje aan de rand van Dubreka. In zijn vertaalarbeid gaat Yattare uit van de Franse Louis-Segond Revisé vertaling, aangevuld met drie hedendaagse Franse vertalingen. „De kennis van het Frans is hier vrij laag. Het komt voor dat Yattare bepaalde zinsneden in de Louis-Segond Revisé gewoon niet begrijpt.
De aan het ZGG-koppel toebedeelde bijbelboeken zijn inmiddels allemaal vertaald en voor het merendeel ook exegetisch gecontroleerd. Als een bijbelboek gereed is, wordt de resonansgroep van dorpsbewoners, zonder uitzondering moslims, naar het kantoor gehaald, waar een van hen de tekst voorleest. „Vervolgens vragen we aan de anderen wat ze hebben gehoord en of ze de inhoud kunnen samenvatten. Zo check je of de vertaling begrijpelijk is.
De samenwerking met het vertaalkoppel van de Pioneer Bible Translators verloopt niet altijd even soepel. „Voor mijn Amerikaanse collega is snelheid belangrijker dan kwaliteit, voor mij is kwaliteit belangrijker dan snelheid. Dat spoort dus niet helemaal. Er wordt nu een werkgroep gevormd van beide vertaalteams en vertegenwoordigers van twee andere zendingen die in het Susu werken. Opdracht van de werkgroep is de harmonisatie van de vertaling van beide koppels.
Met een jaar of drie moet de Susu-Bijbel gereed zijn voor publicatie. Waarmee een einde komt aan het werk van de vrouwelijke pionier van de ZGG in Guinee. Zelf blikt ze niet zo ver vooruit. „Je moet je werk afmaken zonder te denken over wat daarna volgt. Als je dat doet, ben je al half weg.

Handboeken
In het vertaalwerk is de bijbelvertaalster van de ZGG gebonden aan het vertaalprincipe van de United Bible Societies: functionele equivalentie. „Dat houdt in dat ik een zo concordant mogelijke vertaling moet maken, maar wel in goed Susu. Dat blijft een spanningsveld. Vertaal je echt concordant, dan krijg je een Susu dat de mensen niet begrijpen. Te meer omdat ze geen literaire traditie hebben, dus het is al snel te moeilijk. Je komt bijna vanzelf bij spreektaal uit. Nette spreektaal.
De Nederlandse Statenvertaling staat in een lange traditie. Bovendien hebben we in Nederland de beschikking over handboeken en commentaren, waardoor we heel veel weten. Die luxe kent Guinee niet. Daardoor kun je de Nederlandse situatie niet zomaar overplanten. Het belangrijkste is dat de boodschap van de Bijbel overkomt, zo zuiver mogelijk.
Het vertalen van de historische boeken levert de minste problemen op. De moeilijkheden rijzen vooral bij profetische boeken als Ezechiël en de apostolische brieven. Ook de vertaling van het Evangelie van Johannes was niet eenvoudig. „Daarin staan veel combinaties van termen. Geest en leven, Geest en waarheid. Daar kunnen de mensen hier niks van maken. Zelfs mijn vertaler, die toch christen is, kan ze niet vatten. Met behulp van woordenboeken en handboeken voor vertalers van UBS zoek je dan naar een vertaling die recht doet aan de grondtekst, maar ook begrepen wordt.

Verwarring
Een complicerende factor in het zendingswerk is de kerkelijke verdeeldheid, die ook op het zendingsveld doorwerkt. „Ieder wil graag zijn eigen denominatie planten. De afspraak was dat alle protestantse kerken hier dezelfde naam zouden dragen: Eglise Protestante Evangélique. De praktijk is nu dat iedere zending daaraan zijn eigen kenmerk toevoegt. Eglise Protestante Evangélique baptiste. Eglise Protestante Evangélique Halleluja. Eglise Protestante Evangélique Assemblé des Dieux. Dat zal altijd wel een probleem blijven. Wel is er in de loop der jaren meer overleg gekomen en wordt er meer afgestemd. Dat was hoognodig. We zijn hier om het Woord van God te verbreiden, niet om kerkelijke verwarring te introduceren.
Zelf sloot Carla de Bruin zich bewust niet bij een bepaalde kerk aan. „Ze zien je altijd als de zendeling, waardoor je meteen op een voetstuk wordt geplaatst. Dat moet je niet hebben. Op zondag trek ik rond, zowel in Dubreka als in Conakry. De ene week kerk ik hier, een volgende week daar. Formeel ben ik lid van de Gereformeerde gemeente van Leiderdorp, hier probeer ik binding te houden met het totale protestantse palet.
De vertaalkundige van de Gereformeerde Gemeenten heeft niet de indruk dat dertien jaar Guinee haar denken ingrijpend hebben veranderd. „Wel zie je bij vrijwel alle zendingsmensen dat ze bepaalde zaken gaan relativeren. Een discussie over twee of drie verbonden is in de Guinese context volkomen irreëel. Je wordt teruggeworpen op de zaken die werkelijk essentieel zijn voor het christelijk geloof.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 2 juni 2004

Terdege | 92 Pagina's

Bijbelvertaalster in Dubreka

Bekijk de hele uitgave van woensdag 2 juni 2004

Terdege | 92 Pagina's