De teloorgang van Ritmeesters glorie

Hij is een overtuigd shagroker, maar op de salontafel liggen twee pakjes sigaren. Oud Kampen en Hajenius, de elitemerken van sigarenfabrikant Ritmeester, waaraan Anton van den Berg 56 jaar verbonden was.
In 1949 trad hij in dienst als administrateur op de ombladafdeling, nog maar veertien jaar oud. „Ik hield de uitgifte van de ruwe en de inname van de bewerkte tabaksbladen bij. Er werd uitbetaald per pond verwerkte tabak. Door een baan bij de sigarenfabriek was zijn kost gekocht. Met pakweg negenhonderd personeelsleden was Ritmeester de grootste werkgever van Veenendaal.
„Hier leefde heel sterk de gedachte: Zit je bij Ritmeester, dan houd je altijd werk. Een bedrijf dat het zelfs in een economische crisis goed doet, kan niet failliet gaan. Bovendien was het een heel sociaal bedrijf. Vooropleiding was niet zo belangrijk. Meneer Henk en meneer Frans keken vooral naar het nest waar je uit kwam. Henk was de man van de productie, Frans van de commercie. Het waren twee hele goeie directeuren.

Verpakking
Op 21-jarige leeftijd promoveerde de werknemer van Ritmeester tot assistent-chef van de verpakkingsafdeling in de oude fabriek aan de Kerkewijk, waar de sigaren ook werden voorzien van de befaamde bandjes. Vooraf onderging hij een psychologische test in Utrecht. „Dat gebeurde bij Ritmeester toen al. Met de verpakking heb ik altijd meer gehad dan met de sigaren. Die tabak is en blijft bruin, in de verpakking heb je een voortdurende ontwikkeling.
Na het vertrek van de chef werd Van den Berg hoofd van de afdeling, die uitgroeide tot 128 personeelsleden, met vier assistent-chefs. „In de toptijd maakten we acht miljoen sigaren per week. Veel werknemers kwamen uit de Betuwe. Voor hen was een aparte busdienst opgezet.
Vanwege de personeelsschaarste trok personeelschef Wim van Amerongen in de jaren zeventig ook vrouwelijk inpakpersoneel uit Spanje aan. „Wim ging zelf werven, in Santiago de Compostela. Het waren keurige meisjes, die in korte tijd zo veel mogelijk wilden verdienen. In die tijd werkten we vaak over. Drie avonden in de week en geregeld ook nog op zaterdagmorgen. Die Spaanse meisjes waren daar altijd voor te porren. Ze hadden verder toch weinig te doen.

Meneer Ties
De twee Van Schuppens aan de top van de onderneming hadden inmiddels ondersteuning gekregen van een aantal gestudeerde jongeren. Op 1 december 1957 kwam Ties junior, zoon van Henk van Schuppen, in dienst van Ritmeester. Van jongsaf was hij voorbestemd voor een directiefunctie. Na de HBS, Nijenrode en militaire dienst trad hij aan als directie-assistent.
Het automatisme van familieopvolging kwam in deze periode ter discussie te staan. De zonen en kleinzonen van de pioniers bleken niet altijd de meest begaafde bestuurders te zijn. „De directeuren van de tweede generatie hadden in 53 al een doctorandus in de economie aangetrokken, Gerrit Koomen. Dat werd de financiële man. Twee jaar later is Rudy van Wijk aangenomen, een goede studievriend van me. Die kreeg als directie-assistent van mijn vader de verantwoordelijkheid over de productie. Ik werd als directie-assistent van oom Frans belast met de inkoop. Inmiddels was er nog een vierde gestudeerde bij gekomen, Rob Adèr, voor verkoop en marketing. Mn vader en oom Frans vormden de directie, wij vieren het managementteam.
De directeuren werden door het personeel aangesproken als meneer Frans en meneer Henk, het managementteam als meneer Koomen, meneer Van Wijk, meneer Adèr en meneer Ties. „Ik zat daar niet op te wachten, maar dat ging vanzelf. Omdat ik tot de familie hoorde, werd bij mij de voornaam gebruikt. Dat is tot de dag van vandaag het geval. Als ik op de fiets boodschappen ga doen in Veenendaal, kom ik altijd wel mensen van Ritmeester tegen, en is het steevast: Dag, meneer Ties

Gemoedelijk
De mentaliteit binnen de onderneming was volgens Van Schuppen zowel hiërarchisch als gemoedelijk. „De lagen waren heel duidelijk. De directeuren, de managementlaag eronder, de chefs van de afdelingen, het gewone werkvolk. Aan de andere kant was het geen feodale sfeer. Ritmeester stond bekend om zijn sociale beleid.
De relatie van de Van Schuppens met de eigenaren van Schimmelpenninck en Panter, nazaten van Ritmeesters grondlegger Jochem van Schuppen, was ambivalent. „Als zonen van Jochem waren ze tevens aandeelhouder bij Ritmeester. Jochem had ook nog eens zes dochters. Met een aandeelhoudersvergadering van Ritmeester zat de vergaderkamer bomvol, want die dochters brachten ook hun man mee.
Tabak inkopen deden de drie sigarenfabrieken gezamenlijk, tegelijk bleven ze concurrenten van elkaar. „Dat gaf de aandeelhoudersvergaderingen van Ritmeester altijd iets van spanning. Mijn vader en mijn oom bereidden zich goed voor, om een juiste balans te vinden tussen eerlijke voorlichting aan de aandeelhouders en een niet te grote openhartigheid naar de concurrenten.

Aanzoek
In 1965 werd het Engelse Gallaher, dochter van het nog veel grotere American Brands Incorporated, voor een kwart eigenaar van Ritmeester. „In 1962 werd door statistisch onderzoek in Amerika voor het eerst de gezondheidsschade door het roken van sigaretten aangetoond. Dat heeft heel veel impact gehad. De sigarenindustrie bleef voorlopig in de schaduw, met gevolg dat grote sigarettenfabrikanten als Luckey Strike, Chesterfield en Philip Morris interesse kregen voor sigarenfabrieken.
Op dat gebied was Nederland toonaangevend. Naast Ritmeester, Panter en Schimmelpenninck had je nog een aantal fabrieken. Agio, Elizabeth Bas, La Paz, Karel I, Willem II, noem maar op. We waren in die tijd de grootste exporteur ter wereld. Al die Nederlandse sigarenfabrieken, stuk voor stuk familiebedrijven, zijn in de tweede helft van de jaren zestig in buitenlandse handen gekomen. De Amerikanen stonden met de hoed in de hand voor de deur. Wij hebben drie keer een aanzoek gehad.
De toenemende verbrokkeling van de aandelen over steeds meer familieleden gaf voor Frans en Henk van Schuppen de doorslag om het bedrijf in 1970 volledig over te doen aan Gallaher. Ties van Schuppen liet er geen enkele traan om. „Als je wilde groeien en de concurrentie het hoofd wilde bieden, had je geen keus.

Verplaatsing
Na het vertrek van Frans en Henk, in 1972, promoveerden Ties van Schuppen en Rudy van Wijk tot directeur. Gerrit Koomen werd president-directeur. Op 1 december 84 nam Ties van Schuppen die stoel over van Rudy van Wijk. De gloriejaren van Ritmeester waren voorbij. De verkoop van sigaren zakte terug, Gallaher kon de neerwaartse spiraal niet ombuigen. De filialen in Culemborg, Kesteren, Didam, Hapert en het Belgische Rijckevorsel gingen dicht. Daar stond tegenover dat Ritmeester zn assortiment uitbreidde door de overname van Hajenius en Oud Kampen. Voor sigarenkenners klinkende namen.
De bolknak raakte volledig uit de gunst. „Die werd als oubollig beschouwd, zegt Anton van den Berg. „We werden weggeconcurreerd door de corona. Vandaag rookt alleen een heel oud mannetje nog een bolknak.
In 89 deed Gallaher de Ritmeester-groep over aan het Zwitserse Burger Söhne. Die verplaatste de binnengoedstripperij naar Zwitserland. De omblad- en dekbladafdeling waren al verdwenen, door de aanlevering van kant-en-klare ombladen en dekbladen op zogenaamde bobines. Voor Van den Berg, die in 95 met pensioen ging, was duidelijk waar het op uit zou draaien. „Ik heb een stuk of vijf reorganisaties meegemaakt. Vorig jaar is de productie volledig verplaatst naar zusterbedrijven in het Duitse Lübecke en Treffurt. Half december zijn de laatste machines overgebracht.

Rondleidingen
Na 46 jaar Ritmeester verzorgde Van den Berg nog tien jaar rondleidingen door de fabriek, bijna twee per week. Daaraan kwam een eind door de sluiting van de fabriek, voor de Veenendaler een bittere pil. „Het waren altijd leuke middagen. Het hele bedrijf werd bezichtigd, daarna was er een hapje en een drankje, aan het eind van de middag kregen de mensen een doosje sigaren mee. Wat ook al niet meer mag. Tegen Ritmeester en Hajenius is een boete van 45.000 euro geëist, omdat ze sigaren hadden uitgedeeld op een vakbeurs in Maastricht.
Ties van Schuppen maakte de ontmanteling van het bedrijf niet mee. In 87 verliet hij Ritmeester, vanwege een conflict met het moederbedrijf. Na een periode van oriëntatie trad hij aan als directeur van het Julianaziekenhuis in Veenendaal. „Ik zeg wel eens gekscherend: ik heb mn geld eerst verdiend met het ziek maken van mensen, vervolgens met het opvangen van zieken. De groeiende kennis over de gezondheidsschade door roken was voor Van Schuppen „een deprimerende factor in de laatste jaren bij Ritmeester. „Aan de andere kant vind ik een sigaar nog altijd een mooi product. Heel anders dan een sigaret. De meeste rokers van sigaren doen dat heel bewust. Dat zie ik ook bij mijn zoon en een van mijn schoonzonen. Ik heb hier nog Kerstsigaren van 1967 liggen. Bij bijzondere gelegenheden is het: Pa, heb je nog wat lekkers? Dan ga ik naar de kast, pak de doos en gaan we er echt voor zitten.
De verplaatsing van de productie van Ritmeester naar Duitsland liet de oud-president-directeur nagenoeg onberoerd. „Anderhalf jaar geleden ben ik nog eens rondgeleid in de fabriek, door Anton van den Berg. Toen merkte ik al dat ik er geen emotionele band meer mee had.

Het wonder van de bolknak
Al eeuwen wonen de Van Schuppens in Veenendaal, sinds vele generaties zijn het zakenmensen. Dirk Steven van Schuppen legde het fundament voor Scheepjeswol. Jochem, gehuwd met de dochter van een tabaksboer uit de Betuwe, begon in 1887 een sigarenfabriekje. Twee jaar later schoof broer Marinus (roepnaam Ties) aan. Logo van hun sigarenfabriek De Nijverheid was een ritmeester te paard, die geleidelijk beeldbepalend werd voor het bedrijf. Reden om rond 1915 de fabriek die naam te geven.
Van de zes zonen van Jochem kwamen Wout (de oudste) en Ad (de jongste) in het bedrijf, net als de beide zonen van Marinus: Frans en Henk. Twee andere zonen van Jochem begonnen concurrent Panter in Veenendaal, zijn resterende twee zonen concurrent Schimmelpenninck in Wageningen.
De introductie van de bolknak in de jaren dertig bracht een gouden tijd voor Ritmeester. De torpedovormige sigaar werd een ongekend succes, het personeelsbestand groeide ondanks de economische crisis van 400 in 1935 tot 1900 in 1939. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was het leger sigarenmakers uitgedund tot 150 man.
Na de oorlog kwam de mechanisatie van de sigarenproductie op. Toch groeide het aantal werknemers van Ritmeester weer uit tot pakweg 1200, verdeeld over meerdere fabrieken. In de jaren tachtig begon de neergang, in 2005 was het definitief gebeurd met de productie van Ritmeester in Nederland. Die was inmiddels teruggezakt van acht miljoen sigaren per week in de toptijd naar negentig miljoen sigaren per jaar. Alleen de afdelingen Marketing en Verkoop van Ritmeester Cigars bleven in Veenendaal. Zolang het duurt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen