Het eigen ik

Mirjam (3) worstelt met een mes om haar boterham in stukjes te snijden. Als het lang duurt, neemt vader het van haar over. Na een paar minuten heeft Mirjam nog geen hap gegeten. Pa prikt een stukje aan haar vork en probeert het op tactische wijze in de richting van haar mond te krijgen. Mirjams antwoord is een mep tegen de vork.
Ralph (15) zit tot grote ergernis van zijn moeder alweer uren achter de computer. „En denk maar niet dat hij met iets zinnigs bezig is, het is alleen maar dom gepraat via msn. „Mens, blijf daar nou niet over zeuren roept Ralph tussen de bedrijven door. Als zijn moeder hem wijst op de afspraak die ze gemaakt hebben, zegt Ralph verontwaardigd: „Wat nou, afspraak? Jij hebt die afspraak gemaakt, ik niet!

In deze situaties hebben we te maken met een peuter en een puber. Beiden willen meegeteld worden. Beiden willen serieus genomen worden. Beiden willen zelf iets te bepalen hebben. Beiden ontdekken op die manier dat zij een eigen persoon zijn, die min of meer los van de opvoeders eigen keuzes kan maken. Dat veroorzaakt soms conflicten. Beide leeftijdsfasen, zowel de peuterperiode als de puberteit, zijn van wezenlijk belang in de ontwikkeling van het ik, de zogenaamde ego-ontwikkeling of identiteitsontwikkeling. Deze ontwikkeling van de persoonlijkheid verloopt met vallen en opstaan. Vooral in de puberteit.

Conflicten nodig
Wie ben ik? Waarom ben ik zo? Wat vind ik? Wat wil ik? Wat voel ik? Wat kan ik? Wat doe ik? Een puber heeft heel wat om over na te denken. Hij (of zij) wordt zich bewust van zijn positie en denkt na over zichzelf, over zijn relaties met anderen, over zijn toekomst. Maar vóór de bewustwording is er vaak een periode van verwarring. Tijdens de puberteit daalt de jongere zeer diep in zichzelf af. Zó diep onderzoeken we onszelf eigenlijk nooit meer. Door na te denken over het ik wordt de puber zich bewust dat hij zich als persoon met een eigen identiteit onderscheidt van anderen. Dat is iets moois. Al zijn er honderden jongens die computerconflicten met hun moeder hebben, er is maar één Ralph. Iedereen is uniek geschapen. En ieders leven wordt op een unieke manier geleid. Dat geloven we toch?
Het is daarom heel gezond dat een puber zich op een zeker moment wil onderscheiden van zijn ouders en andere volwassenen. En in een later stadium zelfs van leeftijdgenoten. Hoe moeilijk het ook voor ouders en docenten kan zijn om een stapje terug te doen, het is nodig voor de ontwikkeling van jongeren naar de volwassenheid. Een van de grote beproevingen voor een rechtgeaarde ouder is de losmaking van zijn kind. Het is pijn die gevoeld mag worden, maar die als het goed is ook iets van trots met zich meebrengt: „Kijk die dochter van mij, al een hele dame hè! Geen enkele opvoeding beschermt tegen conflicten tijdens de puberteit. Conflicten horen erbij.

Invoelende opvoeders die rustig, respectvol en toch beslist met zon situatie omgaan, geven de jongere bevestiging van zijn gevoel van eigenwaarde. Natuurlijk is er verschil in temperament tussen kinderen, maar het is een goed streven van een opvoeder om een jongere puber te laten zijn. Ralph is misschien best bereid om de computer uit te zetten, maar hij voelt zich niet serieus genomen. Bij pubers gaat het er vaak om dát ze een conflict hebben en niet zozeer om wat de inhoud van het conflict is. Een puber heeft behoefte om zich af te zetten én om zijn mening kenbaar te maken.
Een gezonde puber:
- vertelt niet al zn diepste geheimen tegen zijn ouders
- zoekt regelmatig een conflict op met volwassenen
- protesteert tegen regels
- is bereid zich aan regels te houden, mits zijn protest begripvol opgevangen wordt.

Risicos
Als een puber ontdekt dat hij zelf echt iemand is, geeft dat soms een eng gevoel. Enerzijds de wens om los te komen, anderzijds de angst om op eigen benen te staan. Er ontstaat als het ware een vacuüm. Vrienden zijn dan van groot belang, voor steun en solidariteit. Twee groepen jongeren lopen een risico: jongeren die geen echte vrienden hebben en jongeren die een negatief zelfbeeld hebben.
Pubers die geen echte vrienden hebben, kennen soms diepgaande gevoelens van eenzaamheid. Het gevoel nergens meer bij te horen, het alleen met jezelf te moeten uitvechten. Het gevaar bestaat dat ze zich aansluiten bij risicogroepen. Ze zijn daar slechts welkom als ze meedoen met uitspattingen op het gebied van alcohol, drugs, seks of vandalisme.
Jongeren met een negatief zelfbeeld hebben het ontzettend moeilijk in de puberteit. Als puber ben je sowieso al kwetsbaar. En dan ook nog het gevoel waardeloos te zijn. Het maakt je depressief, maar ook boos, agressief of wantrouwend. Een negatief zelfbeeld kan bijvoorbeeld het resultaat zijn van altijd maar slechte cijfers halen op school. Of van jarenlang negatief en afkeurend aangesproken en behandeld zijn door leeftijdgenoten of opvoeders. En wat te denken van links laten liggen, niet gezien worden, verwaarloosd worden? Een negatief zelfbeeld kan echter ook ontstaan als opvoeders aan kinderen geen verantwoordelijkheden geven bij het ouder worden. Wat blijft er van je over als altijd alles voor je geregeld wordt, als alles je uit handen genomen wordt? Ik? Ik deug nergens voor. Ik? Ik doe er niet toe. Een negatief zelfbeeld heeft alles te maken met scheefgroei in de ontwikkeling van het ik.

Regels en afspraken
Voor een gezonde ontwikkeling van het eigen ik bij pubers is dit nodig:
- Ga met hem (of haar) in gesprek en laat dat gesprek tweerichtingsverkeer zijn. Spreek rustig, met respect.
- Nodig hem uit om zijn mening kenbaar te maken.
- Laat merken dat je zijn inbreng serieus neemt en nodig hebt om tot een goede afspraak te kunnen komen.
- Vermijd boodschappen (door pubers ook wel preken genoemd) waarmee je hem wilt overtuigen van je eigen gelijk.
- Het opleggen van regels (grenzen die je als opvoeder stelt) is prima, het biedt duidelijkheid en veiligheid.
- Presenteer een regel niet als afspraak want afspraken maak je op basis van overleg. (Ralph voelt zich pas serieus genomen als zijn moeder zegt: „Ik vind het niet goed dat je uren achter die computer zit. Hoeveel tijd per dag heb je ongeveer nodig om uit te voeren wat je wilt doen? Als jij nou eens met een voorstel komt, dan kunnen we het daarover hebben.)
- Durf de puber ook eens los te laten. Zorgzaamheid is goed, overbezorgd zijn niet.

De auteur is orthopedagoog bij Driestar educatief

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen