Geen gesloten boek

In de verte is geklop hoorbaar. De Duitsers werken hard aan de bouw van een nieuw, groot documentatiecentrum. Ook bij hen groeit het besef dat het beter is het verleden niet te verdringen.
Verder is het erg stil op de plek waar eens Bergen-Belsen was. Op het terrein van het voormalige concentratiekamp liggen elf grafheuvels. Verspreid staan er enkele tientallen zerken. Eén ervan herinnert aan Anne Frank, die samen met haar zus Margot in deze omgeving de dood vond. Talloze fotos, kaarsjes, steentjes, ringetjes en andere sieraadjes liggen op en om de zerk. Ze staat symbool voor de vele joden die tijdens de holocaust om het leven kwamen.
De muurtjes voor de macabere bulten bevatten verweerde teksten: Hier ruhen 800 toten, iets verderop 2500 en 5000. Of unbekantt. Ze zijn zonder uitzondering bedekt met losse steentjes, geplaatst door joden uit de gehele wereld die met dit ritueel hun doden herdenken. Op één plek ligt in het gras een miniatuur houten kruisje. In remembrance staat erop.
Van het voormalige concentratiekamp is maar weinig meer over. De SS vernietigde de belangrijkste gebouwen, de Engelsen brandden de barakken af in de hoop de tyfusbacillen te stoppen. Duitse onderzoekers speuren nog steeds naar funderingsresten.
Een groot gedenkteken met obelisk, een joods monument en een direct na de oorlog door Poolse vrouwen opgetrokken houten kruis domineren verder het landschap. Het is één grote begraafplaats. De grafheuvels bergen tienduizenden doden. Iets verderop, buiten het terrein van het voormalige kamp, liggen de Russische krijgsgevangenen. Een apart massagraf met ongeveer 20.000 doden.

Massale sterfte
In totaal overleden in Bergen-Belsen 70.000 mensen. Het concentratiekamp, dat ontstond nadat de SS in 1944 de leiding op zich nam, raakte vooral vol in het voorjaar van 1945, toen tienduizenden gevangenen uit dicht bij het front gelegen concentratiekampen naar deze plek werden geëvacueerd. De massale sterfte begon.
Het documentatiecentrum biedt een overzicht. Op grote panelen wordt de geschiedenis van de concentratiekampen, het verloop van Bergen-Belsen en de bevrijding geschilderd. Shockerend is de film die in de nabijgelegen zaal wordt vertoond. De Engelse bevrijders troffen talloze doden en stervenden. In de weken na de bevrijding moesten zelfs bulldozers worden ingezet om de massagraven te vullen…
Het grote gedenkteken heeft nu een eigen herinneringsplaat voor de Nederlandse slachtoffers, voornamelijk joden die via Westerbork werden weggevoerd en op de Lünenburger Heide aan uitputting en tyfus overleden. „Van wie de as in de wind verwaaide, staat er op. Hoewel, het crematorium kon begin 1945 de lichamen niet meer verwerken. De Duitsers gingen zelfs over tot het verbranden van de lijken in de open lucht met behulp van benzine

Plaquette
Staatssecretaris Ross-van Dorp onthult, samen met ruim zeventig overlevenden, de plaquette die afsluit met de woorden: Zichronam livracha (hun aandenken zij tot zegen).
Eén van de aanwezige overlevenden is de in Maarssen woonachtige Jeanne van den Berg-van Cleeff, die in de vorige Terdege haar herinneringen aan Westerbork, Bergen-Belsen en de vreselijke spooktrein naar dit kamp ophaalde.
Bijna een halve eeuw zweeg ze over de verschrikkingen, over de definitieve wegvoering van haar ouders naar Auschwitz, over haar maandenlange verblijf tussen stervenden en doden. Pas de laatste jaren komt haar verhaal met horten en stoten naar buiten. Meerdere malen bezocht ze sindsdien Westerbork en gaf daar ook voorlichting aan schoolgaande jeugd.
Bergen-Belsen stond niet op haar programma. „Ik was het niet van plan, maar ben nu toch gekomen, nadat mijn dochter Andrea aanbood mee te gaan. De dochter zelf vertrouwt me later toe dat haar moeder ook was getroffen door de toon die de staatssecretaris aansloeg in de uitnodigingsbrief aan het kleine groepje overlevenden.

Wat gaat er nu door u heen?
„Er komen heel veel herinneringen boven. Ze zwijgt en staart in de verte, houdt haar emoties voor zich

Waar denkt u vooral aan?
„Dat mijn ouders werden weggevoerd. Dat was dan wel vanuit Westerbork, maar het houdt je nu extra bezig

Waarover praten de overlevenden met elkaar?
„Je hoort aan één stuk door de verhalen. Iedereen vertelt zijn eigen geschiedenis.

Helpt dat?
„Of het echt bevrijdend werkt, weet ik niet. Wel is het goed dat je met elkaar herdenkt dat je allemaal hier een tijd was. Ook een herinneringsteken is prima, net zoals sommige mensen hier zerken hebben geplaatst. Dat geeft hen een plek om te gedenken. Ik heb er geen spijt van dat ik ben gekomen.

Herkent u nog iets van de omgeving?
„Helemaal niets. Wat mij nu opvalt, is de mooie natuur hier. Ik heb die toen niet gezien. Hoewel ik weleens een keer uit de ziekenbarak ben weggeglipt, onder het prikkeldraad door, en met een vrindje een bezoekje heb gebracht aan de hei. Maar ik kan die plek niet terugvinden, net zomin als de plaats waar de infectiebrak stond. Volgens mij iets buiten het kamp, de Duitsers waren als de dood voor het oplopen van een besmetting.

Mevrouw Van den Berg is duidelijk teleurgesteld dat ze niet kan terugvinden waar ze verbleef. Contact met een Duitse deskundige levert evenmin de precieze locatie van de infectiebarak op. Omdat de onderzoeker, die al jaren werkt aan een reconstructie, ook is geïnteresseerd in haar verhaal, wordt besloten haar later in Nederland op te zoeken. De Duitsers willen graag nieuwe, wellicht aanvullende, informatie. Het boek Bergen-Belsen is ook na zestig jaar bepaald niet gesloten.

Lang gezwegen
Op de vraag waarom het zo lang heeft geduurd voordat er in Bergen-Belsen een eigen plaquette voor de Hollanders kwam, moet staatssecretaris Clémence Ross-van Dorp het antwoord schuldig blijven. „Dat weet ik niet precies, het is misschien ook wel de tragiek van de overlevenden. Sommigen durfden tien jaar geleden deze reis nog niet aan.
Volgens haar is er lang gezwegen, ook tegenover eigen kinderen en kleinkinderen. Sommige overlevenden voelden zich zelfs jarenlang schuldig, tegenover de vele doden.
Zelf heeft ze tijdens haar periode als staatssecretaris het onderwerp actief opgepakt. „Eerst het Nederlandse paviljoen in Auschwitz, nu Bergen-Belsen en we zijn ook druk met Sobibor.''

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen