De zegen van het individualisme

Wij zijn in de gereformeerde gezindte gewoon om het individualisme iets negatiefs te vinden. Allerlei opmerkingen - al dan niet op de preekstoel - laten dat horen. ‘Iedereen leeft voor zichzelf tegenwoordig. Niet alleen in de buurt, maar zelfs in gezinnen!’ ‘De stijging van het aantal echtscheidingen heeft te maken met het toegenomen individualisme. Ieder werkt aan zijn eigen geluk, zelfs ten koste van de kinderen!’ Ik doe zelf ook wel eens een duit in het zakje van de kritiek op het individualisme. Juist daarom ga ik nu eens het tegenovergestelde beweren. Dat doe ik om het evenwicht te bewaren. Want met al onze kritiek genieten we intussen zelf wel van de voordelen van het individualisme. Daarvan zijn we ons echter weinig bewust. Ik noem er drie.

Het verdwijnen van rangen en standen. Rangen en standen maakten een samenleving overzichtelijk, maar hadden ook als gevolg dat iedereen in zijn eigen rang of stand gevangen zat. De enigen die dat nog zijn in ons land zijn de leden van het koningshuis (‘Arme Amalia!’). Verder mag ieder in Nederland zich ontwikkelen naar eigen inzicht en capaciteiten. Ieder mag gaan voor het beroep van zijn keuze. Ieder mag trouwen met een partner naar keuze, zonder dat de maatschappelijke positie doorslaggevend is. Dit soort dingen mocht vroeger niet. Dat moet een ramp geweest zijn voor veel individuen.
We kennen allemaal de romans waarin een boerenzoon niet mocht trouwen met de dochter van de boerenknecht en wat een verdriet dat gaf. De weinigen die uit hun stand konden ontsnappen, waren jongens die predikant werden (als ze dan maar aan geld konden komen om te studeren!).

Het volgende voordeel is het recht om een eigen weg te gaan tegenover de gemeenschap waaruit je voortkomt. Moslims denken niet individualistisch maar vanuit de gemeenschap. Direct gevolg is dat ze niet mogen breken met hun geloof, op straffe van verstoting.
Wat is het heerlijk dat wij in onze cultuur onze eigen principiële keuzes mogen maken over geloof en levenswandel. De brandstapels zijn gelukkig verdwenen.

Een derde voordeel is de verbeterde positie van vrouwen en moeders. Ik ben geen feminist. Toch wil ik niet vergeten dat veel vrouwen en moeders het vroeger zwaar hadden. De rijkeluisvrouwen omdat ze alleen maar thee mochten drinken en feestvieren en de arme vrouwen omdat ze een sloofjesbestaan hadden. De hersens van vrouwen werden bijna nergens serieus genomen.
Gelukkig mogen vrouwen zich in onze tijd ook ontwikkelen.

Ik kan meer noemen, dat doe ik niet. Voor een evenwichtige kijk op het individualisme wil ik ook nog iets zeggen over de herkomst ervan. Wist u dat één van de wortels de Bijbel is? Gods Woord legt een accent op de gemeenschap (we zijn verantwoordelijk voor elkaar) én op het individu (we zijn allen persoonlijk verantwoordelijk voor God). Dat accent op het individu is helder naar voren gekomen in de Reformatie. Je zou kunnen zeggen dat Luther de eerste mens was die individu durfde te zijn en die dat niet met de dood bekocht heeft. Hij ging in zijn eentje in tegen de kerk en de overheid in heel Europa! Hij wist zich als eenling verantwoordelijk voor God. Daarom trotseerde hij alle mensen. Hiermee heeft Luther het denken van de Middeleeuwen beëindigd en werd hij zelf de eerste moderne mens. Dat een mens individu voor God is en zich persoonlijk moet bekeren, is gemeengoed in onze traditie. Niemand wordt automatisch zalig omdat hij een brave christen in de goede kerk is. Dat zou denken vanuit de gemeenschap zijn. De gedachte dat ik als individu verantwoordelijk ben voor God is in de loop van de moderne tijd uitgebreid met de gedachte dat ik alleen verantwoordelijk ben voor mijzelf ten opzichte van mijn medemensen. Dát heeft tot uitwassen geleid waartegen we terecht protesteren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen