Calvijn in rooms Rolduc

Met belangstelling las prof. dr. Paulus Wilhelmus Franciscus Marie Hamans de open brief van monseigneur Gerard de Korte aan Calvijn. De Groningse bisschop schreef de brief op verzoek van het protestantse blad Kontekstueel, in het kader van het Calvijnjaar. Het epistel eindigt opmerkelijk.
„Ik ben dankbaar dat jouw erfgenamen mij als rooms-katholiek bisschop niet meer zien als aanhanger van de Antichrist en dat omgekeerd ik de protestantse christenen van vandaag niet meer zie als ketters. Wij noemen elkaar van harte broeders en zusters. Vandaar dat ik deze brief dan ook met broeder Johannes ben begonnen. In Christus verbonden.
Hamans, sinds 1985 docent kerkhistorie aan het rooms-katholieke priesterseminarie Rolduc in Kerkrade, vindt het schrijven van De Korte wat kort door de bocht, maar is er niet door geschokt. „Een gebrek aan oecumenisch gevoel heb ik op Rolduc nooit gekend. In de tijd dat ik er zelf studeerde, kwamen er zo nu en dan al protestantse theologen om een voordracht te geven. Ik ben gevormd door de bekende professor Erwin Iserloh uit Münster, een man van wereldformaat, die in zijn dagen als een irenicus gold als het ging om de relatie tussen de Katholieke Kerk en de Reformatie. Hij zocht altijd naar datgene wat verbindt.

Ging u de Reformatie in de loop der jaren anders beoordelen?
„Dat denk ik wel. Laat ik de hand eerst in eigen boezem steken. De kerk is medeschuldig aan de scheuring die heeft plaatsgevonden. De misstanden die er waren, en die niet werden opgelost, hebben de Reformatie voor een stuk geprovoceerd. Dat is in het verleden onvoldoende erkend. De Katholieke Kerk had het drama van de Reformatie nodig om, via het concilie van Trente, de misstanden aan te pakken. Bij een gezonde theologie en praktijk had de Reformatie niet kunnen ontstaan.
Van dr. Enno van Gelder heb ik geleerd dat de Reformatie daarnaast een gevolg was van ingrijpende geesteshistorische ontwikkelingen. Door renaissance en humanisme raakte de eenheid van de Middeleeuwen verbroken. In die breuk werd ook de kerk betrokken. Luther en Calvijn leefden op het breukvlak, en hebben de oplossing voor de problemen in de kerk aan de andere kant van de breuklijn gezocht.

Bent u ook leerstellig anders over de Reformatie gaan denken?
„In zoverre dat ik de verschillen beter ben gaan begrijpen. Een belangrijk punt van verschil is de visie op het sola Scriptura. In het katholieke denken is Jezus de bron van de openbaring, de leerlingen nemen Zijn boodschap over. Uit de leerlingen kiest Jezus de apostelen, die met hun medewerkers het Nieuwe Testament hebben geschreven. Maar daarmee is niet het hele geloof verwoord. Wat ze niet hebben opgeschreven, noemt de Katholieke Kerk traditie, het levende overgeleverde geloof. In het kader van de traditie begrijpen wij het Nieuwe Testament.
De Reformatie heeft met het badwater het kind weggegooid, door over de traditie heen te stappen. Het gevolg is een te geïsoleerde uitleg van de Heilige Schrift. Er komt een subjectief element in, dat de Katholieke Kerk wel in de persoonlijke meditatie kent, maar niet op het leerstellige vlak. De reformatoren maakten hun eigen visie tot dé visie op het christendom. Daarmee verabsoluteerden ze hun eigen eenzijdigheid. Hun visie wordt niet gecorrigeerd door de grote gemeenschap van de kerk. Deze subjectiviteit verklaart voor mij de verdeeldheid binnen het protestantisme. De verbrokkeling is het logische gevolg van ontbrekend leergezag van paus en bisschoppen.

Verabsoluteert u niet de kerkgemeenschap en de clerus, die grote misstanden liet voortwoekeren?
„Dat is een terechte vraag. In de kerk leeft de waarheid die Christus is voort, maar er zijn fouten ingeslopen die de waarheid van het geloof aantasten.

Is het dan vreemd om te constateren: We moeten terug naar wat Jezus Zelf heeft geleerd?
„Zeker niet, maar de fouten dienen te worden gecorrigeerd binnen het kader van de traditie. Het probleem bij Luther en Calvijn is dat ze hun eigen spreken samen lieten vallen met dat wat Christus heeft gezegd.

Dat was juist hun kritiek op het spreken van de paus?
„Dat weet ik niet. Hun kritiek op het pausschap was, volgens mij, dat het niet deed waarvoor het bedoeld was.

In hoeverre hebt u zich verdiept in de geschriften van de reformatoren?
„In mijn werk plaats ik vanuit de bronnen de katholieke positie naast dat wat de Reformatie zegt. Ik neem bijvoorbeeld de katholieke visie op het sacrament van de eucharistie en leg daar het deel van Calvijns Institutie over het Avondmaal naast.

Hoe waardeert u de Institutie?
„Dan komen we bij de open brief van monseigneur De Korte. Ik vind Calvijn erg polemisch en betwijfel of hij er zo blij mee zou zijn als hij door een katholieke bisschop broeder werd genoemd. Ik denk het niet.

Wat is voor u de kracht van Calvijn, wat zijn zwakte?
„Zijn kracht is tegelijk zijn zwakte. De Institutie is een verantwoording van zijn eigen geloof. Zeker in het begin dacht hij dat dit het geloof van de catholica was, maar zijn Institutie staat vol met kritiek op de theologie van vijftien eeuwen. Je moet toch van goeden huize komen om te zeggen: Vóór mij hebben ze zich altijd vergist? Hij onttrok zich bewust aan de overleveringsgemeenschap van de kerk.

In zijn Institutie beroept hij zich toch op een keur van kerkvaders, zoals Augustinus?
„Maar wel eenzijdig. Neem zijn kritiek op de zeven sacramenten van de Katholieke Kerk. De dogmatische formulering van dat zevental is uit de scholastiek van de 13e eeuw, maar dat wil niet zeggen dat er voor Augustinus slechts twee sacramenten waren. Ambrosius noemde zelfs de voetwassing een sacrament. De visie van de kerkvaders staat in de overleveringsgemeenschap van de kerk. Je kunt bij hen niet zomaar wat losse citaten weghalen, zoals Calvijn doet.

Bisschop De Korte roemt Calvijn om zijn grote liefde voor de hele Schrift, inclusief het Oude Testament.
„Die mening deel ik, al vind ik Calvijns liefde voor de Heilige Schrift eenzijdig. Ik lees nergens in de Bijbel sola Scriptura, wel dat de kerk pijler en grondslag van de waarheid is: 1 Timotheüs 3 vers 15. De liefde van Calvijn voor de Heilige Schrift wortelt onvoldoende in de kerkelijke traditie. Het is goed om te bedenken dat die aan de Heilige Schrift vooraf gaat. Pas rond het jaar 300 is de canon vastgesteld.

De realiteit is dat rooms-katholieken vrijwel nooit in de Bijbel lezen.
„Dat is waar, daarin kunnen we van de Reformatie leren. Veel katholieken gingen overigens in het verleden dagelijks naar de mis, waar ze ook uit de Heilige Schrift hoorden lezen. Na het Tweede Vaticaans Concilie zijn aan de liturgie veel Schriftlezingen toegevoegd. Dat vind ik een vooruitgang.

Een tweede punt dat De Korte noemde, is de rijke calvinistische liedcultuur. Daaruit heeft ook de Rooms-Katholieke Kerk geput.
„Dat heeft te maken met de langdurige Latijnse liturgie in de Katholieke Kerk, in Nederland tot 1964. Het protestantisme kent al een Nederlandstalige liedtraditie vanaf 1600. Ik heb er geen bezwaar tegen om daaruit te putten.

Hoe beoordeelt u het feit dat de calvinistische dr. M. Verduin deze maand op Rolduc acht gastcolleges verzorgde, onder meer over Calvijn?
„Dat vind ik prima. Het bespreken van de verschillen maakt je eigen positie duidelijker. En er is veel dat ons verenigt. We hebben beduidend meer met elkaar gemeen dan met het geseculariseerde deel van de samenleving of met aanhangers van andere wereldgodsdiensten. Ik sta open voor oecumene. Tegelijk blijven de verschillen zo groot, dat we niet bij elkaar aan de Heilige Mis of het Avondmaal kunnen deelnemen. Als protestant zou ik dat op grond van vraag en antwoord tachtig van de Heidelbergse Catechismus ook niet willen.

U bent niet bang dat aanstaande priesters door kennisname van de geschriften van Calvijn gegrepen worden door de ideeën van de Reformatie?
„Dat moet ik nog voor de eerste keer meemaken. Nee, dat zie ik niet gebeuren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen