Kleien met ijzer

In de smederij van pa Pronk aan de Ambachtsweg – hoe toepasselijk! – hangt een zware olielucht. De aambeelden zijn net ingevet.
Het moet het roesten van het metaal voorkomen.
Een zeshoekig, zwart gevaarte staat in het midden van de smidse. Het omvat zes ovens. Langs de wanden staan rekken met honderden hamers en tangen. „Geen hamer is hetzelfde”, vertelt Lotte.
„Ze zijn allemaal weer net even anders.”
Lotte wikkelt wat papier om een balletje zaagsel en legt het tussen de kolen in een stookplaats. Lucifers van maatje XL komen eraan te pas om vuur te maken. Witte rookwolken kringelen omhoog. De scherpe geur van verbrand hout verspreidt zich. „We gebruiken hier verschillende brandstoffen. Met name cokes en vetkolen. Geen houtskool, want dat wordt niet warm genoeg. Dat is spul voor de barbecue.”

Als het vuur eenmaal brandt, is het zaak het fikkie goed heet op te stoken, aldus Lotte. Ze duwt met haar voet op een hefboom, een soort gaspedaal, en zet daarmee een ventilator in werking. „Het smeden zelf gaat ambachtelijk, maar er komt geen ouderwetse blaasbalg meer aan te pas.” Aan het plafond van de werkplaats hangt nog wel een exemplaar. Voor de sier.
Door de extra toegediende zuurstof slaan de vlammen gretig om zich heen. Het rustige vuurtje verandert in een oogwenk in een ruisende vlammenzee. „Nu is het warm genoeg om te smeden.”

Kersenrood
Lotte pakt een vierkant staafje ijzer van 30 centimeter lang en legt het in het vuur. Na ongeveer een minuut haalt ze het metaal er weer uit. „De kleur is kersenrood. Als je nu gaat smeden, moet je heel veel kracht gebruiken, omdat het nog niet warm genoeg is. Het ijzer moet warmer dan 1000 graden Celsius worden.”
Het uiteinde van de staaf gloeit goudgeel, als Lotte er met kracht haar hamer op laat neerdalen. IJzer kun je nu eenmaal het best smeden als het heet is. Bij de eerste slagen vliegen de schilfers door de lucht. Lotte: „Dat is de walshuid, ontstaan bij het samenpersen van het ijzer in de fabriek.”
Lotte bewerkt het staafje zo, dat zich een mooi, rond puntje vormt. Ook past ze het torderen toe: een techniek waarbij je het ijzer vastzet in een bankschroef en de staaf met een tang verschillende keren om zijn as draait.
Het resultaat? Een fraaie kronkel (tordering), een versiering in het metaal.
„Boetseren van ijzer met een hamer”, zo noemt Lotte smeden ook wel.
„Je kunt met ijzer kleien. Eerst heb je een bonk keihard metaal. En toch maak je er de mooiste dingen mee! Het grote verschil met machinewerk is dat je geen materiaal verliest, zoals bij frezen. Het blijft helemaal behouden.”

„Elke smid heeft zijn eigen hamer. En dit zijn echt míjn hamers”, vertelt Lotte over de twee exemplaren die ze vasthoudt. Er klinkt iets van trots in haar stem en dat is ook niet verwonderlijk. Begin september dong ze als assistent van een Duitse smid nog mee naar de prijzen op het Wereldkampioenschap smeden in Stia, Italië. „Als helper doe je eigenlijk driekwart van het werk. De meestersmid wijst aan waar de klap moet komen en jij geeft de mep.”
In drie uur tijd maakte het tweetal een werkstuk waarmee ze een plek in de top tien veroverden. „Mijn vingers waren aan het eind helemaal verkrampt. Ik moest ze één voor één van de hamer halen. Wat wil je ook met een voorhamer van 4 kilo.”
Al met al kijkt ze terug op een bijzondere ervaring. „De smeden komen overal vandaan. Uit Australië, China en Amerika. Maar als je daar komt, is het net een grote familie.” Over twee jaar wil Lotte graag opnieuw meedoen.

Geheimen
„Als kind werd ik naar allerlei smeedmanifestaties gesleept. Tot ik het zat werd, ik vond smeden maar stom”, vertelt de tiener. Toch bleek Lotte een voorliefde voor techniek te hebben. En via een omweg, na een leuke stage bij een vrouwelijke smid, kwam ze drie jaar geleden toch weer terug bij het ambacht van haar vader. En dus leerde ze de geheimen van de smid kennen. Waar? Hier, in de smederij in Andelst, waar de enige opleiding tot smid in Nederland is gevestigd.
Op dit moment volgt Lotte een studie werktuigbouwkunde. Want haar toekomst ligt in de werkplaats van haar pa, die over een paar jaar met pensioen gaat. Ze hoopt net als haar vader ook andere metaalbewerking te doen. Want: „Van alleen smeden kom je niet rond.”
De zaterdagen is Lotte vaak druk bezig in de smederij. Meestal om workshops te geven aan mensen die een dagje willen smeden. Maar ook voor opdrachten van klanten. En in vakanties? Dan ligt Lotte niet te luieren op het strand, maar gaat ze in extreme hitte werken bij smeden in binnen- en buitenland. Vrijwillig!
Enkel om ervaring op te doen.
Een vrouwelijke smid kom je niet vaak tegen, weet Lotte. „Gelukkig word ik goed opgenomen. Bij mijn opleiding ben ik het enige meisje in de klas.” De 19-jarige wijst naar een kaarsenstandaard. „Zelf gemaakt.”
De vormen van het voorwerp zijn rond en vrouwelijk. Zo onderscheidt ze zich extra van haar collega’s. Lotte zou het erg jammer vinden als het smidsambacht zou verdwijnen. „Helaas is het een uitstervend beroep. Tegenwoordig worden veel dingen machinaal gemaakt. Maar iets wat uit een machine rolt, is totaal niet persoonlijk. Elk exemplaar ziet er precies hetzelfde uit. Met smeden krijg je iets van jezelf. Al maak je tien klinknagels, ze zijn allemaal anders.”

Neem voor informatie over een “dagje smeden” contact op met Smederij Pronk. Kijk op www.smederijcornelispronk.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen