Het Leidse leven van de Pilgrim Fathers

Het scheve huisje, in de schaduw van de grote Hooglandse kerk in het Leidse centrum, dateert uit ten minste het jaar 1365. „Aan de hand van boomringen is dat aangetoond. Daarmee is het de oudste woning van de stad die gedateerd kon worden”, weet dr. Jeremy Dupertuis Bangs (69).
In het enigszins schemerige vertrek steekt hij vier middagen per week een aantal kaarsen aan. Ze markeren de openingstijden van het kleine museum. De meeste spullen zijn opgeslagen in het hoofdvertrek. Groepen boven de vijftien mensen moeten worden opgesplitst. Anders wordt het letterlijk dringen.

Het Leiden American Pilgrim Museum, zoals het officieel heet, heeft nog een tweede kamer ter beschikking. Die is evenwel alleen buitenom bereikbaar. De dichtgemetselde verbindingsdeur is door Bangs intact gelaten. Deze kamer is ingericht met voorwerpen van voor de Reformatie, om een indruk te geven van de bewoning van het huis door katholieke priesters. Het geeft ook meer weer van de bouwwijze van toen. Muren, plafonds en schouw zijn nog precies als in de veertiende eeuw. Een verklaring voor de gaafheid heeft Bangs wel. „Er was door een slager een gekoelde kamer gebouwd. Die zette de wanden met gladde tegelplaten af. Achter de tegels en onder de verhoogde vloer bleef alles intact.”

Kenner
Beschuitsteeg 9 is eigendom van vrienden van Bangs, die de naastgelegen ruimten bewonen. Ze hebben de twee kamers ter beschikking gesteld aan de stichting die het museum heeft ingericht. Bangs heeft dat gedaan met meubilair dat in de tijd van de Pilgrim Fathers werd gebruikt. De puriteinen (zie kader) hebben er zelf niet gewoond. Wel is bekend dat een kind van de in deze groep bekende William Brewster in Leiden overleed en werd begraven in de Hooglandse kerk. „De koster woonde in dit huis, dus is het waarschijnlijk dat Brewster hier is geweest om de begrafenis te regelen.”
Kunsthistoricus Bangs, anno 2015 de belangrijkste nog levende kenner van de historie van de Pilgrim Fathers, werkte in het verleden bij het Gemeentearchief van Leiden en was nauw betrokken bij een permanente tentoonstelling over de Pilgrims. Toen hij, elf jaar nadat hij naar Massachusetts was vertrokken, terugkeerde, bleek die tentoonstelling er niet meer te zijn (nu is er een online archiefpresentatie). „Maar dat wil niet zeggen dat er geen belangstelling was. Verschillende toeristen waren nog steeds op zoek naar sporen van de Pilgrims.” Zo ontstond het museum.
Bangs heeft er ook privé-eigendommen ondergebracht. Hij beschikt over diverse gebruiksvoorwerpen uit begin 1600 en een uit Londen afkomstige en in 1635 gedrukte Bijbel. Hij toont een braadpan, maar laat ook een speelversie ervan zien. „Dat is leuk voor de kinderen als ze hier komen.”
Op tafel ligt een dik boek uit 1608 dat is gebruikt om het civiele huwelijk naar Nederlands voorbeeld in het nieuwe Amerika in te voeren. De bewuste passage weet hij moeiteloos te vinden. „Ik heb het jarenlang gezocht en uiteindelijk, een jaar of acht geleden, gevonden. Tijdens een veiling. Niemand had er verder belangstelling voor. Het lag in de eerste Amerikaanse, woestijnachtige kolonie op de plank. De Pilgrims mochten dan wel eenvoudige wevers zijn, hun leiders waren zeer belezen. Het was al met al geen ongeschoolde groep die het avontuur zocht.”

Godsdiensttwist
Als de wevers ter sprake komen, duikt Bangs in de kast in de hoek van het vertrek. Hij haalt een 17e-eeuwse sok tevoorschijn. „Heel fijn gebreid. Het weverswerk vertoonde industriële trekjes. Ook vrouwen en kinderen werden ingezet.”
Zeker de helft van de ongeveer 2000 mensen die jaarlijks de weg naar het museum weten te vinden, is van Amerikaanse of Engelse afkomst. Vooral in de VS is de belangstelling voor de Pilgrims erg groot.
Een kwart van de bezoekers komt uit Nederland, de rest is divers. Veel teksten zijn ook in het Engels opgesteld, net als de teksten op de site. Met de vertalingen ervan in het Hollands is Bangs nog bezig. De gasten geeft hij toelichting in het Engels en in het Nederlands.
Bangs somt drie redenen op om het museum te bezoeken. Een deel van het Hollandse publiek wil graag het oudste huisje van Leiden zien. Daarnaast is er veel belangstelling voor de Pilgrims bij het Amerikaanse en Engelse publiek. Een derde groep heeft meer interesse voor de theologische twisten, begin 1600. Toen was het openlijke handgemeen tussen aanhangers van Arminius en van Gomarus in Leiden mede aanleiding voor de puriteinen om hun biezen te pakken.
Bangs bemant persoonlijk het museumpje gedurende openingstijden, iedere woensdag-, donderdag-, vrijdag- en zaterdagmiddag. Als hij even een boodschapje wil doen, ligt er een bordje waarop hij zijn afwezigheid gedurende vijftien minuten verklaart. „Als er niemand komt, werk ik aan boeken en artikelen.”

Schamel
Werd er in de beginjaren nog wel eens een bedragje uit Amerika overgemaakt, de laatste jaren moet alles uit de schamele inkomsten (entree: 5 euro) worden bekostigd.
De toekomst is tamelijk onzeker, omdat Bangs recent is gevraagd om een driejarig historisch project over de tijd van de Reformatie te begeleiden. „Ik heb daardoor minder tijd beschikbaar. Ik probeer halftijds in het museum te zijn, maar weet niet of dat gaat lukken.” Er zijn ook geen fondsen in zicht en evenmin een opvolger, die kenner zou moeten zijn van de historie van zowel de stad als de Pilgrims. Bangs is niet heel optimistisch. „Sluiting na het herdenkingsjaar 2020 is niet ondenkbaar.”

Toeristen kunnen in Leiden ook een pelgrim-route lopen. Meer info: www.leidenamericanpilgrimmuseum.org

De grondleggers van de VS
In het begin van de zeventiende eeuw werden de Engelse calvinisten door koning Jacobus I vervolgd. Dat trof vooral hen die zich van de Anglicaanse staatskerk wilden afscheiden (separatisten, een puriteinse beweging). Door te vluchten naar Holland hoopten zij te kunnen genieten van de betrekkelijke godsdienstvrijheid in de Lage Landen.
In 1608 lukt het een groep uit Nottinghamshire het land te verlaten. Ze arriveerden in Amsterdam, maar verruilden die woonplaats in 1609 voor Leiden.
Ds. John Robinson en ongeveer honderd anderen kochten een perceel grond nabij de Pieterskerk. Ze bouwden daar twaalf huisjes. Later is op die plaats het Jean Pesijnhofje gebouwd.
De Pilgrims hebben veel sporen nagelaten in de Leidse archieven. Ze woonden en werkten voornamelijk als wevers in de stad. Ze hebben er contracten afgesloten, testamenten opgemaakt en gestudeerd. Een aantal van hen is er begraven. Een deel van de vluchtelingen emigreerde tussen 1620 en 1629 naar Noord-Amerika, als pelgrims. Ze voeren vanuit Delfshaven met het schip De Speedwell naar Southampton. Vandaar gingen ze verder met de Mayflower, het schip waarmee ze als een van de eerste groepen kolonisten Amerika bereikten.
Daar worden ze nu beschouwd als de ‘founding fathers’ van de VS. Sommige Amerikaanse presidenten stammen rechtstreeks van hen af.
Ze voerden er ook Thanksgiving Day in, nog steeds een belangrijke nationale feestdag in de VS en Canada. Het is de dag waarop dank wordt gezegd voor de oogst en andere goede dingen.
De Pilgrims hielden na hun eerste oogst de eerste Thanksgiving Day. Volgens dr. Jeremy Bangs is er een verband tussen de wijze waarop deze dag wordt gevierd en de viering van het ontzet van Leiden. „Ze zochten een niet-Anglicaanse invulling en hebben toen elementen die ze in Holland aantroffen overgenomen.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen