Hoogsensitief, wat moet je ermee?
Vroeger werden ze bestempeld als mensen met een aanpassingsstoornis, negatief affect of extreme overgevoeligheid. Door de bestseller “The Highly Sensitive Person” van Elaine Aron gingen ze hsp’er heten en werd hooggevoeligheid een hype. “Ik leef in mijn eigen wereld, die is me al groot genoeg.”
Als kind had Karita Teerds (31) al het gevoel dat ze de dingen anders ervoer dan de meeste kinderen om haar heen, maar ze kon er geen naam aan geven. De psycholoog bij wie ze onder behandeling kwam, wist er ook geen raad mee. „Omdat ik niet verder kwam, ben ik een jaar of acht geleden psychomotorische therapie gaan volgen”, vertelt de inwoonster van Ede, leerkracht in groep 3 van de Calvijnschool in Veenendaal.
Door de lichamelijke oefeningen, gecombineerd met gesprekken, kwam er eindelijk enige duidelijk-heid. „Ik ben heel gevoelig voor mijn omgeving. As ik ergens binnenkom, proef ik meteen de sfeer en pas ik me daarop aan. Daardoor liep ik geregeld mezelf voorbij. De therapeut noemde het een aanpassingsstoornis.”
Leuk klonk het niet, maar haar probleem had nu in ieder geval een naam. Toch bleef er veel wat ze niet kon plaatsen. Door het lezen van lectuur over hoogsensitiviteit viel het kwartje pas echt. „Bijna alle kenmerken herkende ik bij mezelf.” Het groeiende inzicht in haar persoonlijkheid maakte het mogelijk om er bewuster mee om te gaan en de valkuilen te ontlopen. „Vroeger had ik vooral last van mijn hooggevoeligheid. Nu zie ik meer de positieve kanten ervan. Het is eigenlijk heel mooi om een extra antenne te hebben. Ik voel heel goed aan wat een kind op een bepaald moment nodig heeft en geniet daardoor enorm van mijn werk.”
VERTEKEND BEELD
Hooggevoeligheid lijkt vooral een “vrouwending” te zijn. Het bericht op de Facebookpagina van Terdege dat dit blad erover zou gaan schrijven, leverde uitsluitend reacties van vrouwelijke lezers op. „Dat is een vertekend beeld”, waarschuwt klinisch psycholoog prof. Elke van Hoof, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. „Uit ons onderzoek blijkt dat hoogsensitiviteit net zo veel bij mannen voorkomt als bij vrouwen, maar in onze cultuur spreken mannen niet zo gemakkelijk over hun innerlijk. Bovendien uiten ze hun hoogsensitiviteit met minder emotionaliteit. Daardoor valt het niet zo op dat ze hoogsensitief zijn.”
Het verschijnsel bestond allang, maar het werd onder het brede publiek bekend door Elaine Aron. De Amerikaanse psychologe en ervaringsdeskundige stoorde zich aan de negatieve benaming en benadering van een persoonlijkheidskenmerk waarin pakweg 20 procent van de bevolking zich herkent. In 1996 publiceerde ze “The Highly Sensitive Person”, waarin ze de kenmerken van de hooggevoelige mens beschrijft. Wereldwijd gingen er meer dan een miljoen exemplaren over de toonbank. In Nederland werd het boek op de markt gebracht onder de titel “Hoog sensitieve personen. Hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt?” De hsp’er was geboren.
“Als ik ergens binnenkom, proef ik meteen de sfeer en pas ik me daarop aan”
HYPE
De verdienste van Elaine Aron is voor Elke van Hoof dat ze hooggevoeligheid uit de sfeer van de stoornissen haalde. Behalve lof heeft de Vlaamse hoogleraar, die international bekendheid geniet als hsp-deskundige, ook kritiek op het werk van haar Amerikaanse collega. „Aron trekt soms te snel conclusies en geeft naar mijn mening een te zwaar gewicht aan hoogsensitiviteit. De persoonlijk-heid van een mens heeft meerdere kanten. Daarom gebruik ik niet de benaming hsp’er, maar spreek ik liever over personen met hoogsensitiviteit.”
In de achterliggende jaren kreeg hsp iets van een hype. Zelfhulp-groepen, coaches en therapeuten, onder wie nogal wat alternatieve, bieden hooggevoelige personen de helpende hand. Kenmerkend voor hsp’ers is dat ze alle prikkels, zowel van buitenaf als van binnenuit, veel bewuster beleven. Met alle lusten en lasten daarvan. Bij Karita Teerds is halverwege de avond de pap helemaal op. „Omdat alle prikkels zo heftig bij me binnenkomen, ervaar ik het leven en de wereld om me heen als heel intensief. Daarom moet ik veel slapen, om alles te verwerken.”
Negatieve prikkels probeert ze tegenwoordig te vermijden. Zeker ‘s avonds. „Ik lees geen krant en ik kijk nooit naar het nieuws. Als ik verdrietige of nare dingen zie, lig ik de hele nacht wakker. Ik leef in mijn eigen wereld, die is me al groot genoeg. Het rare is dat ik op andere momenten prikkels juist opzoek en ook heel veel prikkels afgeef. Waarschijnlijk omdat het in mijn hoofd vaak één grote chaos is.”
HERKENNING
Hanneke van Leeuwen (39), administratief medewerker bij papierrecyclingbedrijf Reparco in Den Haag, ontdekte ruim een jaar geleden dat ze tot de groep van hooggevoelige Nederlanders behoort. Na het lezen van een artikel in het blad Eva over leidinggeven aan jezelf, zocht ze hulp. „In dat verhaal herkende ik veel van mezelf. Ik voel me soms de slaaf van een ander, omdat ik geen “nee” durf te zeggen.”
De coach die haar was aanbevolen, gaf aan het eind van het eerste gesprek het advies eens wat te lezen over hoogsensitiviteit. „Dat heb ik gedaan. Het gaf een schok van herkenning. Ik kan best wat aan, maar als er heel veel dingen tegelijk op me af komen, word ik ontzettend prikkelbaar. Nu werd me ook duidelijk waarom ik bij de inrichting van mijn huis voor rustige kleuren en een beperkte hoeveelheid meubilair heb gekozen. In kleine ruimten met veel mensen krijg ik het Spaans benauwd.”
Over berichten die haar emotioneel raken, kan de inwoonster van Zoetermeer eindeloos prakkezeren. „Neem de problemen in de gereformeerde gemeente van Kruiningen. Door de publiciteit daarover kwam er heel veel uit mijn vroege kinderjaren naar boven. Toen is in Zoetermeer dominee Rijksen afgezet. Ik begreep niets van het hoe en waarom, maar de gespannen sfeer die het gaf als ouderen erover spraken, is me altijd bijgebleven. Dat gevoel komt terug als er iets soortgelijks gebeurt. Ik zoek die gevoelens niet op; het gaat vanzelf. Ik heb ook een fotografisch geheugen, misschien omdat ik alles zo intens beleef en registreer. Ze noemen me weleens “de wandelende tomtom”.”
NORMALE VARIANT
Prof. Elke van Hoof, net als Elaine Aron behalve professional ook ervaringsdeskundige, ziet hoogsensitiviteit als een normale persoonlijkheidsvariant. „Wat dat betreft is het een non-issue. Elk persoonlijkheidskenmerk heeft voor- en nadelen; hoogsensitiviteit vormt op die regel geen uitzondering. Wel is het verstandig om rekening te houden met de schaduwkanten ervan.”
Dankzij fMRI-scanners is aangetoond dat de hersenen van hoogsensitieve personen anders op aangeboden informatie reageren dan die van niet-hsp’ers. Waardoor ze de wereld ook op een andere manier beleven. Hét kenmerk van hoogsensitieve personen is volgens de Belgische psycholoog dat ze goed zijn in het opnemen van informatie uit de context en die diepgaand verwerken. „Dat is een voorwaarde voor creativiteit, een van de belangrijkste succesfactoren in onze moderne maatschappij. Op dat punt zijn hoogsensitieve mensen dus in het voordeel. De keerzijde is dat de diepgaande verwerking tot overprikkeling kan leiden, en de neiging dingen te complex te maken.”
De Vlaamse hoogleraar ervaart haar hooggevoeligheid persoonlijk meer als een lust dan als een last. „Het is een talent dat me veel oplevert, maar ik moet wel duidelijk mijn gren-zen bewaken. Door de intense beleving en verwerking van prikkels heb je meer hersteltijd nodig. Daar houd ik bewust rekening mee. Ik heb een zeer gevulde agenda, maar over mijn geplande herstelmomenten ga ik niet in onderhandeling. Ik heb ze nodig om goed te kunnen functioneren.”
OPLEIDING
Hoogsensitiviteit maakt mensen gevoeliger voor het ontwikkelen van psychische problemen. Ze hebben vaker last van angst, depressie en stress. „Een deel van deze mensen belandt bij hulpverleners die eigen interventies hebben opgezet, zonder enige kwaliteitsnorm”, weet Van Hoof. „Ik zie ze liever bij erkende therapeuten, die ook nog iets weten over hoogsensitiviteit.”
Om die kennis te verbreiden zette ze de opleiding “Hoogsensiviteit voor professionals” op, bedoeld voor psychotherapeuten, psychiaters, huisartsen en docenten. Zodat ze hsp’ers effectiever kunnen begeleiden. Tegelijk is de Belgische psycho-loog beducht voor cultivering van hoogsensitiviteit. „Dat gevaar is van-daag levensgroot. Mensen die gaan googelen, komen heel veel zweverige informatie tegen.
Over zelfdiagnostiek is ze nog kritischer. „De betrouwbaarheid van de testen is minimaal, omdat ze veel overlap hebben met testen voor het vaststellen van stoornissen zoals ADD, ADHD, autisme en borderline-persoonlijkheidsstoornis. Ook de vragenlijst van Elaine Aron heeft dat bezwaar. Het gevolg is dat te vaak een foute diagnose wordt gesteld.” De Brusselse hoogleraar ontwikkelde een eigen vragenlijst, op basis van onderzoek onder meer dan 2000 hoogsensitieve volwassenen. „We maken die lijst niet publiek, omdat we zelfs deze ongeschikt vinden voor algemeen gebruik. Je persoonlijkheid is maar één aspect als het gaat om de vraag of je succesvol bent. Zeker zo belangrijk is dat je weet in welke context je het best tot je recht komt.”
REORGANISATIE
Hanneke van Leeuwen bevindt zich momenteel in een fase van verhoogde stress, door reorganisatie bij het bedrijf waar ze werkt. „Daar wordt niemand blij van, maar met hoog-gevoeligheid is het extra vervelend.” In 2010 zat ze een periode noodgedwongen thuis vanwege de ziekte van Lyme. Een groot deel van de dag lag ze op de bank. „Mensen die me bezochten, vroegen: „Komen de muren niet op je af?” Daar had ik totaal geen last van. Ik vond het heerlijk dat mijn hoofd zo leeg was, omdat ik nauwelijks prikkels van buitenaf binnenkreeg.”
“Ik kan best wat aan, maar als er veel dingen tegelijk op me af komen, word ik ontzettend prikkelbaar”
Hoewel ze nu de reden weet van een gevoel dat ze destijds niet kon plaatsen, wil ze geen sticker opgeplakt krijgen. „Met etiketten heb ik niet zo veel. Je moet mensen nemen zoals ze zijn en op een goede manier met hun en je eigen zwakke punten omgaan. Dat betekent in mijn geval dat ik het aantal prikkels moet beperken en spanningen moet zien te vermijden. Ik voel het meteen als er tussen mensen iets niet goed zit. Daar moet ik dus niet bij gaan zitten, want een negatieve sfeer kost mij verschrikkelijk veel energie. Ik kríjg energie van een wandeling door het bos, aan het strand of in de bergen. Daar probeer ik regelmatig tijd voor vrij te maken. Zomers ga ik meestal op de fiets naar mijn werk. Tijdens het werk heb ik vaak rustgevende muziek aan.”
VOORPRET
Karita Teerds is sinds twee jaar getrouwd. Met een man die niet bekend was met hoogsensitiviteit. „We moesten even onze weg zoeken, omdat we de dingen zo verschillend beleven. Dat was in het begin lastig. Nu gaat het goed. Hij is heel gestructureerd, dat is voor mij gunstig. Eens per maand ga ik naar de ggz-praktijkondersteuner van de huisarts om even lekker van me af te praten. Die geeft me goede tips.”
Een gezelschap dat haar stress bezorgt, probeert ze te mijden. Bij individuen is dat lastiger. „Sommige mensen zuigen heel erg. Vooral mensen die nep zijn, kosten mij veel energie. Als ik daar een dag mee moet optrekken, ben ik totaal op. Na een dag met veel prikkels doe ik sowieso de hele avond niks. Ik heb ook geleerd dat ik’s avonds mijn kleren voor de volgende dag klaar moet leggen. Als ik pas ‘s morgens ga kiezen, blijf ik twijfelen of de kleding wel lekker voelt. Zo heb ik manieren gevonden om met mijn zwakke punten om te gaan. Daardoor kan ik me tegenwoordig meer richten op de positieve prikkels: een goed gesprek, een wandeling, rustig op de bank een boek lezen. Ik zou mijn hooggevoeligheid niet graag inwisselen voor laaggevoeligheid. Dan zou ik veel mooie momenten missen. Hoewel ik de dertig ben gepasseerd, lig ik de nacht voor mijn verjaardag nog steeds wakker. Van de voorpret. Dat is toch mooi.”
BEN IK EEN HSP’ER?
TEST
In haar bestseller “Hoog Sensitieve Personen” biedt Elaine N. Aron de lezer ook een zelftest aan. Met de volgende verantwoording: „Als je veertien of meer vragen met “ja” hebt beantwoord, ben je waarschijnlijk hoogsensitief. Maar eerlijk gezegd is geen enkele psychologische test zo betrouwbaar dat je je leven erop zou moeten baseren. Als je slechts één of twee vragen met “waar” hebt beantwoord, maar ze zijn wel uitzonder-lijk waar voor jou, dan sta je wellicht ook in je recht om jezelf hoogsensitief te noemen.”
1. Ik ben me bewust van subtiele signalen in mijn omgeving.
2. Ik word beïnvloed door de stemmingen van anderen.
3. Ik ben nogal gevoelig voor pijn.
4. Tijdens drukke dagen merk ik dat ik behoefte heb om me terug te trekken in mijn bed of een donkere kamer of een andere plek waar in ongestoord alleen kan zijn.
5. Ik ben bijzonder gevoelig voor de effecten van cafeïne.
6. Ik raak gemakkelijk overvoerd door dingen als fel licht, sterke geuren, grove weefsels of harde sirenes.
7. Ik heb een rijke en complexe innerlijke belevingswereld.
8. Ik voel me niet op mijn gemak bij harde geluiden.
9. Ik kan diep geroerd raken door kunst of muziek.
10. Ik ben consciëntieus.
11. Ik schrik gemakkelijk.
12. Ik voel me opgejaagd als ik veel moet doen in korte tijd.
13. Als mensen zich in een fysieke omgeving niet prettig voelen, weet ik meestal wat er moet gebeuren om dat te veranderen (door bijvoorbeeld het licht te dimmen of het meubilair te verplaatsen).
14. Ik raak geïrriteerd als mensen proberen me te veel dingen tegelijk te laten doen.
15. Ik doe erg mijn best te voorkomen dat ik fouten maak of dingen vergeet.
16. Ik kijk uit principe niet naar gewelddadige films of tv-shows.
17. Ik voel me ongemakkelijk als er veel om me heen gebeurt.
18. Als ik erge honger heb, heeft dat een sterke invloed op mijn concentratievermogen of mijn humeur.
19. Veranderingen in mijn leven brengen me van mijn stuk.
20. Ik heb een neus voor delicate geuren, smaken, geluiden en kunstwerken en ge-niet daarvan.
21. Het vermijden van situaties die mij van streek maken of overbelasten heeft bij mij een hoge prioriteit.
22. Als ik met iemand moet wedijveren of op mijn vingers wordt gekeken, word ik zo nerveus of gespannen dat mijn prestaties veel minder zijn dan gewoonlijk.
23. Als kind werd ik door mijn ouders gevoelig of verlegen gevonden.
10 PRAKTISCHE TIPS
1 Leer negatieve triggers te vermijden of, indien dat niet mogelijk is, te dempen. Bijvoorbeeld door het beluisteren van muziek die je rust geeft.
2 Luister goed naar de signalen van je lichaam.
3 Stel vast welke prikkels je frustreren of irriteren en welke prikkels je juist inspireren of stimuleren.
4 Plan niet alleen je werkzaamheden, maar ook de herstelmomenten die je nodig hebt.
5 Neem met een zekere regelmaat een langere pauze van minstens een dag.
6 Bepaal voor jezelf welke invulling van de avond slaapproblemen door overprikkeling voorkomt.
7 Analyseer je huidige stressfactoren en ga op zoek naar concrete oplossingen. Dat is effectiever dan piekeren.
8 Communiceer aan je omgeving hoe je in elkaar zit. Dat voorkomt onbegrip.
9 Focus niet te veel op de bezwaren van hoogsensitiviteit, maar richt je aandacht vooral op de positieve kanten en probeer die uit te buiten.
10 Zoek als je hulp nodig hebt een erkende therapeut met kennis over hsp.
VERDER LEZEN
* “Hoog sensitieve personen. Hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt”, door Elaine Aron.
* “Het werkboek voor hoog sensitieve personen”, door Elaine Aron.
* “Hoogsensitief”, door Elke van Hoof.
* “Eerste hulp bij hoogsensitiviteit”, door Elke van Hoof.
* “Hooggevoelige mensen. Leven tussen gave en kwetsbaarheid”, door dr. Samuël Pfeiffer.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van woensdag 7 februari 2018
Terdege | 92 Pagina's