Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Rembrandt: vrije vogel én verloren zoon

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Rembrandt: vrije vogel én verloren zoon

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Sommige mensen kunnen ontroerd raken door een schilderij. Ds. Jan Riemersma uit Sliedrecht is zo iemand: sinds zijn lagereschooltijd is hij gefascineerd door Rembrandt. Hij schreef zelfs een boek over de schilder. ”Ondanks een aanvankelijk uitbundige levensstijl, wist Rembrandt dat hij mocht schuilen bij de Vader.”

Dit jaar kan niemand om Rembrandt heen. Het is namelijk 350 jaar geleden dat de maker van ”De Nachtwacht” en veel andere beroemde kunstwerken overleed. Dat wordt uitgebreid herdacht. Tientallen tentoonstellingen zijn er over de Amsterdamse kunstenaar, maar je kunt ook wandelen langs plekken waar hij woonde en werkte en schildercursussen volgen in de stijl van de grote meester. De naam Rembrandt valt dit jaar zo vaak dat je bijna de neiging zou krijgen hem in het rijtje tulpen, kaas en stroopwafels te zetten. Klaar. Volgende onderwerp. Gelukkig is daar ds. Riemersma, een aanstekelijke verteller over de schilder. „Op de lagere school in het Friese Ternaard had ik een onderwijzer die met veel enthousiasme over hem sprak. Zo is de kiem voor mijn belangstelling gelegd, denk ik.” In 2016 kwam het boek ”Een glimp van de hemel” uit, waarin Riemersma het geloof van de schilder belicht aan de hand van diens schilderijen. De predikant, die tot voor kort ouderenpastor was in de hervormde gemeente van Sliedrecht, geeft ook lezingen over de kunstenaar. „Ik wil graag de boodschap van Rembrandts werk met anderen delen. Dat doe ik al heel lang: in mijn eerste gemeente in Nijbroek gebruikte ik zijn werk tijdens de catechisatielessen.”

DRAMATISCHE EFFECTEN

De beroemde schilder kwam ter wereld in 1606. Nu zouden we hem lamboyant noemen, in zijn tijd stond hij bekend als ontzettend eigenwijs, opvliegend en gevoelig. In Rembrandts leven speelde het geloof een grote rol. Ruim 300 van zijn werken zijn geïnspireerd op verhalen uit de Bijbel. Volgens ds. Riemersma is er geen enkele andere schilder die Bijbelse gebeurtenissen zo doorleefd op het doek kon brengen als Rembrandt. „Dat deed hij vooral door te spelen met licht en schaduw, een techniek die hem beroemd maakte. Hij had die gezien bij de Italiaanse kunstenaar Caravaggio en was daarvan erg onder de indruk. Door te variëren met licht en donker kun je heel mooie, dramatische effecten bereiken.”

Maar het ging Rembrandt niet alleen om het weergeven van emoties. In de loop van zijn leven gebruikte hij de techniek –in vaktermen heet die clair obscur– steeds meer om in zijn schilderijen een geloofsboodschap te verwerken. Deze ontwikkeling laat de levenservaring zien die de schilder in de loop van de jaren opdeed, denkt Riemersma. „In zijn eerste werken zie je nog scherpe tegenstellingen tussen donker en licht. Maar ze worden hoe langer hoe zachter, genuanceerder, warmer. Rembrandt werd door het leven gerijpt, en dat zie je terug in zijn schilderijen. De mildere overgangen tussen donker en licht laten zien dat hij het licht van de genade heeft leren kennen. Ik denk dat bij het ouder worden de genade van de Heere God meer en meer een geloofswerkelijkheid voor hem werd. Maar ik weet dat sommige Rembrandtkenners daar anders over denken. En als ik lezingen geef, krijg ik ook weleens vragen over de levensstijl van Rembrandt, die niet altijd zo christelijk was. Mijn antwoord is dan dat hij inderdaad een zondaar was. En dat wist hij van zichzelf.”

Hoe de predikant dat weet? „In een galerie in Dresden hangt een schilderij uit de vroege periode van Rembrandt. Je zou dit kunnen zien als een selfie van hemzelf en zijn vrouw Saskia in een herberg. Rembrandt heft het glas, hij zet zichzelf in de rol van iemand die geniet van ”wijntje en Trijntje”. Maar er zit veel symboliek in dit werk die ook andere dingen vertelt. Er is een pauw te zien, vaak een teken van hoogmoed. En Rembrandt zelf heeft een baret op met wilde struisvogelveren. In mijn beleving zet hij zich op dit schilderij neer als een vrije vogel, een verloren zoon. Zo staat dit werk ook bekend: ”De verloren zoon in de herberg”. Het lijkt een schuldbekentenis.”

Rembrandt gebruikt in dit werk geen licht- en donkereffecten. Niet zo vreemd, vindt Riemersma, want het is een eenzijdig, werelds tafereel. Totaal anders is dat bij het beroemde schilderij ”De terugkeer van de verloren zoon”. „Ik heb dit werk helaas nog nooit in het echt gezien. Het hangt in de Hermitage in Sint-Petersburg in Rusland. Mijn vrouw en ik hopen daar ooit nog een bezoek aan te brengen. Ik kan me er wel een voorstelling van maken hoe het is om voor dat schilderij te staan. Als kijker zie je de verloren zoon op de rug. Rembrandt heeft dat bewust gedaan. Want zo lijkt het dat wij achter hem zitten, ook als verloren zoons. Maar die jongen is ons een paar stappen voor. We mogen achter hem aankomen en net als hij schuilen bij de Vader in het licht. Hij buigt zich naar ons toe. Dat is de boodschap van dit schilderij.”

LUTHER

Een ander werk waarin licht en donker een boodschap vertellen en dat wel in Nederland is te bekijken, is ”Het loflied van Simeon”. Op dit schilderij in het Haagse Mauritshuis tonen Jozef en Maria hun Kind aan de oude Simeon in de tempel. „Ze staan op de voorgrond en een bundel van krachtig licht vanuit de hemel schijnt op hen. Daarachter zie je mensen heen en weer lopen, verdiept in hun bezigheden en rituelen. Ze hebben geen oog voor wat er vlak bij hen gebeurt; ze zijn dan ook in het donker gehuld. In mijn boek noem ik dat de invloed van Luther op Rembrandt. Er zijn volgens hem mensen die zien en mensen die niet zien. In dit schilderij wordt dat heel duidelijk weergegeven. Rembrandt moet dat bewust gedaan hebben.”

De kunstenaar evangeliseerde met zijn werken, denkt Riemersma. „Andere kenners betwijfelen dat, volgens hen was hij gewoon een vakman die in opdracht van anderen werkte. Dat klopt op zich wel, Rembrandt verdiende zijn brood met schilderen. Maar ik zie in zijn werken ook een gelovige. Het licht in zijn schilderijen heeft te maken met de kijk die Rembrandt op het leven had: we zijn niet overgelaten aan het donker en duister. Er schijnt licht van boven, we zien hier al een glimp van de hemel. Daaruit spreekt geloof.”


Een leven vol verdriet

Rembrandts leven kende veel verdrietige momenten. De schilder trouwde op zijn 28e met Saskia van Uylenburgh. Ze kregen vier kinderen, van wie er drie vlak na de geboorte overleden. Zoon Titus bleef leven, maar hij was nog maar een jaar oud toen Saskia stierf. Een paar jaar later ging Rembrandt samenwonen met Hendrickje Stoffels, wat haar een officiële berisping opleverde van de Amsterdamse kerkenraad. Rembrandt zelf was waarschijnlijk dooplid van de Nederduijts Gereformeerde Kerk, die alle trekken had van een volkskerk. De schilder en Hendrickje kregen een dochter, Cornelia. Rembrandt overleefde ook Hendrickje én zijn zoon Titus. De kunstenaar stierf zelf in 1669 op 63-jarige leeftijd.


Rembrandt voor kinderen

In het Haagse Mauritshuis is vanaf zaterdag 20 juli de doe-tentoonstelling ”Hallo Rembrandt!” te beleven voor ouders met kinderen van 3 tot 11 jaar. Volgens het museum is dit speciale kinderevenement een ware primeur tussen de vele Rembrandttentoonstellingen in dit herdenkingsjaar. Kleuters kunnen net als de schilder aan de slag met licht, compositie en verf. Grotere kinderen kunnen zich verkleden als Rembrandt. De bedoeling van ”Hallo Rembrandt!” is dat kinderen de schilder beter leren kennen. De tentoonstelling is gratis voor iedereen tot 18 jaar en tot 15 september te bezoeken. Wie ook echte Rembrandts wil bekijken in het museum –er zijn er meerdere te zien– moet nog wel entree betalen.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 26 juni 2019

Terdege | 186 Pagina's

Rembrandt: vrije vogel én verloren zoon

Bekijk de hele uitgave van woensdag 26 juni 2019

Terdege | 186 Pagina's