HEINRICH BULLINGER AND THE CO­VENANT

J. Wayne Baker, HEINRICH BULLINGER AND THE CO­VENANT. The other reformed tradition. Ohio University Press, Athens, Ohio, 300 pp., $ 23.70.

In zes hoofdstukken geeft de auteur een overzicht van de ontwikkeling der verbondstheologie bij BuUinger. In een proloog biedt hij eerst een biografisch overzicht met een samenvatting van wat op het gebied van het verbondsdenken aan onderzoek is verricht. Vervolgens komen dan de Zürichse oorsprongen van de verbondsidee aan de orde, de verhouding tussen predestinatie en verbond in Bullingers denken, de betekenis van het oude testament, de historische ontwikkeling, waarbij de reformatie beschouwd wordt als een verbondsvernieuwing, de realisering van het verbond in Zurich en de controverse die ontstond door de doperse uitdaging. Een epiloog legt de resultaten vast, waarbij de invloed van Bullingers idee wordt aangewezen tot bij Phil, du Momay met zijn opvatting van het recht van verzet. Een drietal excursen voegt Baker toe: een over verbond en testament in de vroege reformatietijd, een over verbond en testament in Calvijns denken en een over de calvinistische orthodoxie en de verlamming van de verbondsidee, dit laatste overzicht is wel heel summier. Een groot aantal noten geeft toegang tot bronnen en literatuur. Een bibliografie en een register zijn aan het werk toegevoegd.

Voor de schrijver is Bullinger de eigenlijke verbondstheoloog onder de reformatoren. Zijn opvatting van verbond, samenhangend met die van de predestinatie en van de kerkelijke discipline tekent hij als een ander spoor van de gereformeerde traditie. De gedachte van het tertium genus is hem niet onbekend en wordt stevig uitgebouwd. De vraag is echter of het endere met zo veel nadruk geponeerd, terecht dit accent krijgt. Voor wat Nederland betreft kan ik wij­ zen op de grote invloed die Bullinger geoefend heeft en die ook door Calvinisten als Datheen erkend werd. In een brief van Bullinger aan de laatste van 1 juni 1570, te vinden in Erastus' geschrift over de excommunicatie (Explicatio gravissimae questionis utrum excommunicatio ... mandato nititur divino an excogitata sit ab hominibus, Londen 1589), p. 355 geeft Bullinger weliswaar een uiteenzetting van de verschillen tussen Zurich en Geneve, maar betoogt hij tegelijkertijd de diepe eenheid die in de beweging van de Zwitserse reformatie altijd aanwezig is geweest. Het lijkt me toe, dat de andere accenten niet overgeaccentueerd moeten worden. In later tijden hebben bij ons de Remonstranten door hun beroep op de kerkordelijke opvattingen van Bullinger zijn theologische concepties mede onder verdenking gebracht. Ten onrechte evenwel. Ook het streven van de Groningers om een endere gereformeerde traditie voor hun eigen theologie te vindiceren, berustte niet op goede historische grond. Er was verschil tussen Calvijn en Bullinger, maar waren ze dnders?

Intussen blijft de materie boeien en het boek dat Baker schreef werpt een duidelijk licht op een oud probleem. Het wijst daarbij op samenhangen die ons misschien te gemakkelijk ontgaan.

A.

W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen