DE BIJBEL IN DE SCHILDERKUNST,

B. Bruce, DE BIJBEL IN DE SCHILDERKUNST, 300 blz., form. 23, 5 x 31, 5, geb. ƒ60, —, (na 1 jan. '85 ƒ90, —), uitg.mij. J. H. Kok, Kampen, 1984.

Tweehonderd schilderijen uit vele eeuwen - vanaf de eerste decenniën van de 14e eeuw - van de hand van honderdentien schilders zijn in dit grootse werk in prachtige kleurendruk afgebeeld, alle betrekking hebbend op bijbelse verhalen en personen. Het boek is uit het Engels vertaald door G. Wamink met medewerking van K. Keuning.

Van de hand van de auteur die de selectie maakte uit het materiaal, dat in 'verbijsterende overvloed' aanwezig is zijn de aantekeningen - achterin het werk opgenomen - , die betrekking hebben op de afbeeldingen; zij zijn zeer ter zake en onderstrepen de 'onweerstaanbare inventiviteit en de ongebondenheid van de kunstenaars' (zo schrijft de auteur in een woord vooraf).

Afgedacht van deze - toch wel onmisbare - toelichtingen is veel goeds te zeggen van de vrij uitvoerige Inleiding van de op dit gebied zeer deskundige Sir Lawrence Gowing. Enige aanwijzingen voor de kijker en lezer geef ik door: Zoals de Bijbel zelf is de bijbelschilderkunst een heel lexikon van natuurlijke reactie en het geeft een geheel van morele dimensies en elke schilder ziet zijn deel van het verhaal in het perspectief van de voorkeur van zijn tijd en zijn temperament. De Bijbel is een sleutel tot het leven, zoals het leven licht werpt op de Bijbel. De kunstenaars vonden het volstrekt natuurlijke gebeurtenissen van eeuwen vóór hun tijd te transponeren naar de eigen tijd. Bruegel zag het Kerstverhaal alsof het in zijn eigen tijd gebeurde in een nederlands dorp. Een voorbeeld hiervan is ook in een stuk van Gerard David: Joodse rechters en Romeinse soldaten. Rafael gaf aan Petrus de gelaatstrekken van paus Julius II (Bevrijding van Petrus). Eerst laat in de 19e eeuw begon men de realiteit te benaderen.

De schilders geven soms details die in de Bijbel niet beschreven worden. Als voorbeeld kan gewezen worden op het werk van Blake 'Het lichaam van Abel gevonden door Adam en Eva', waarin de kunstenaar iets uitbeeldt van de schrik voor het vuur van Gods toom bij Kain en de ontzetting en wanhoop van Adam en Eva.

Gowing noemt in zijn inleiding Rembrandt de held van het boek, de mense­ lijkste onder de schilders, die we nooit genoeg kunnen eren. Bij het schilderij 'Judas brengt de dertig zilverlingen terug' citeert de schrijver een woord van Constantijn Huygens over dit werk: Nu al zijn Rembrandt en Lievens gelijkwaardig aan de beroemdste schilders en zij zullen hen snel overtreffen ... De auteur wijst op de grote affiniteit van Rembrandt met het Oude Testament: 'dat onderscheidt hem van alle anderen'. 'In heel de christelijke kunst kan niets in de verte lijken op dit oeuvre.' Op het Oude Testament hebben betrekking o.a. Abraham en Isaak, Jozef die zijn dromen vertelt, Potifars vrouw, Bileam, Bathseba; stukken uit het Nieuwe Testament: verloochening van Petrus, de Kruisafneming (twee aangrijpende voorstellingen), de verloren zoon, Maria en Martha.

De schilderstukken zijn gerangschikt naar de volgorde van de Bijbel: het eerste is de Schepping van de hand van Hieronymus Bosch, de laatste twee zijn: Het laatste oordeel (Michel Angelo) en De hemelse dreven (John Martin); een achttal heeft betrekking op de apocryphe literatuur (tussen Oud en Nieuw Testament). Naast elk stuk is het betrokken gedeelte van de Schrift in nieuwe vertaling (GN) opgenomen.

Menige voorstelling is overbekend en toch de moeite waard om opnieuw - aan de hand van een gids - te bekijken. Daarnaast zal de lezer zich verwonderen over indrukwekkende schilderijen, die hij niet eerder heeft opgemerkt. Daarbij komen de aantekeningen, die de aandacht op onvermoede trekjes van het stuk vestigen. Menigmaal is in de aantekening een typering gegeven van de schilder en van zijn werk in het algemeen.

Vele schilderstukken laten een diepe indruk na. Wat het Nieuwe Testament betreft niet het minst die betrekking hebben op het lijden van Christus. Christus draagt het kruis (Hier. Bosch, ook

Matthias Grünewald), de Kruisiging (Rubens, Grünewald), de Kruisafneming (Rembrandt e.a.), de doornenkroon (Anthonie van Dyck, Titiaan), de Graflegging (van Rubens, Titiaan, Bassano). Ook de uitbeelding van geschiedenissen uit de eerste hoofdstukken van de Evangeliën: de aanbidding van de wijzen (Rubens en Ziek), de Engelenboodschap (Flick, leerling van Rembrandt), de aanbidding in de tempel (Mantegna; de schilder heeft zichzelf en zijn vrouw rechts en links van het tafereel als toeschouwers getekend). Menig tafereel is zo echt, dat het is alsof we een gebeurtenis op korte afstand zelf meemaken. Hoe prachtig is de verbeelding van Petrus in de gevangenis! Uit het Oude Testament noem ik slechts de stukken van Cranach over Adam en Eva en dat over het omkomen van het leger van Egypte, van Rubens (Kain en Abel), de vondst van Mozes (Dillon), waarvan de auteur zegt: een pronkstukje van ingetogen kunst en geëngageerde verbeelding, van Simson en Delila (Rubens), van Turner (Verwoesting van Sodom en Droom van Jakob).

Dit sublieme werk betekent een aanwinst voor iedere bibliotheek.

H.

Bt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen