KERK­VADERS

C. Datema e.a. (red.), KERK­VADERS, 390 blz., geb. ƒ85, — uitg. Boekencentrum, 's-Gravenhage 1987.

Zouden Kerkvaders niet al te gemakkelijk als erflaters van de Kerk op de achtergrond geschoven worden? Wij mogen de voorgangers (hègoumenoi) niet vergeten. Zij waren veelszins de verdedigers van het geloof in tijden als de kerk van binnen en van buiten uit werd bedreigd (Justinus, Irenaeus). Het getuigenis aangaande Christus is de levende continuïteit tussen de martelaren en de gemeente, de voorgangers en de lidmaten tot in verre geslachten.

Daarom is een uitgave als bovengenoemde 'Schetsen met toelichting uit de vroege tijd' van grote waarde.

De losse katernen zijn als bij een ordner ingezet in een prachtige leren band, waarbij blijkbaar rekening is gehouden met een geplande nieuwe serie, even groot als de onderhavige.

De inhoud is in twee groepen verdeeld: I Catechese, Didachè, Irenaeus, Cyrillus, Gregorius van Nyssa, Augustinus: n Exegese: Philo van Alexandrië, Justinus, Origenes, Diodorus van Tarsus, Hiëronymus, Cyrillus van Alexandrië.

De Didachè, Leer van de twaalf apostelen, ontdekt in 1873 in Grieks handschrift, is een catechese, die voorbereidt op de doop en het gemeente-leven. Het werk bevat een deel over de leer van de twee wegen, een liturgisch deel over doop, vasten en gebeden en een afsluitend eschatologisch deel, ook aanwijzingen over aalmoezen, loon van profeten en leraren, over christelijke gastvrijheid.

Dezelfde auteur (C. Datema) schrijft ook over Cyrillus van Jeruzalem, o.a. over dooponderricht in de vierde eeuw, over de kerkelijke situatie zoals de betrokkenheid van de keizer bij de kerkelijke zaken. Voorbeelden worden gegeven van mystagogische catechesen.

Ook het laatste hoofdstuk van het werk is van dezelfde hand over Cyrillus van Alexandrië, van wie o.a. 29 Paasbrieven zijn overgeleverd. Een verschil over de leer leidde tot botsing tussen

Cyrillus en Nestorius. Cyrillus sprak van Maria als theotokos, Nestorius christotokos. Nestorius kreeg ongelijk (431). Cyrillus is van apollinarisme beschuldigd, wel ten onrechte. Van Cyrillus is een overdenking uit Joh. 6 opgenomen om Cyrillus' wijze van verklaring te illustreren. Zijn uitleg wordt vooral bepaald door dogmatische strijdvragen over arianisme en nestorianisme.

Een uitvoerig hoofdstuk is gewijd aan het leven en werken van Irenaeus. Hij was de opvolger van Pothinus, de eerste bisschop van Lyon, die in 177 als martelaar is omgekomen. Hij wordt bijbeltheoloog genoemd. Vooral wordt gewezen op het geschrift Tegen de ketterijen - bekendmaking en weerlegging van de verkeerde gnosis (meestal geciteerd als Adversus haereses). Hij was 'het geweten van de kerk'. Het gnosticisme betekende zelfverlossing door zelfkennis. Niet God, maar de demiurg had de mens geschapen. Het gnosticisme zag de mens als gedegenereerde vorm van het goddelijke. Ir. hechtte grote betekenis aan de traditie, aan Rome, waar de kerk door Paulus en Petrus gesticht en gevestigd was.

In het exegetische deel wordt na een hoofdstuk over Philo Alexandrinus en het begin van de christelijke exegese (van de hand van D. T. Runia) - wij mogen de invloed van deze denkwereld niet onderschatten ten aanzien van de patristische exegese - en na een hoofdstuk over Justinus de martelaar in den brede ingegaan op Origenes, vooral als uitlegger. Van zijn 574 preken zijn er 240 bewaard. Or. heeft een grote invloed gehad: Ambrosius copieerde zijn werken, Augustinus is van hem afhankelijk. Herinnerd wordt aan Or. speurwerk naar Bijbelhandschriften; zo ontstond het omvangrijke Hexapla. Een ander aspect van zijn bijbelonderzoek was het onderzoek naar de canoniciteit van de bijbelboeken bijv. de vraag of de Hebr. inderdaad van Paulus is. Origenes onder­ scheidt in de tekst drie niveaus, de letterlijke, de mystieke en de morele uitleg; de letterlijke betekenis is de historische mededeling voor de eenvoudige gelovige. De meer gevorderde ontdekt de ziel in de Schrift met aanwijzingen voor het leven. De volmaakte mens dringt door tot de geest van de Schrift, de verborgen wijsheid. 'Alles heeft een geestelijke betekenis, maar niet alles een letterlijke betekenis.' Een voorbeeld van Or. preken is opgenomen: een preek over de ark van Noach. Een bladzijde grote tijdtafel (332-253) en een kaart van het rijk tijdens Trajanus. In zijn preken houdt Or. nauwgezet aan zijn allegorische uitleg vast. Or. meende, dat de vorm van de ark die van een piramide was. Over de vierkante balken schrijft Or., dat zij het hele gewicht dragen. Dat zijn de leraren der Kerk en hij verwijst naar Ez. 31. Het is Or. niet gemakkelijk gemaakt, van buiten door vervolging, van binnen door kerkelijke verwerping van zijn stellingen als schepping - , ook een tweede - de gedachte van een apokatastasis en van subordinatianisme in 543 en later (Justinianus).

Enige bijdragen moet ik terwille van plaatsruimte voorbijgaan: over Gregorius V. Nyssa, Augustinus en De catechizandis rudibus, Diodorus v. Tarsus en het Commentaar op de Psalmen en over Hiëronyfflus en zijn Commentaar op Ez.

Ik hoop, dat bovenstaande aantekeningen over de typering van bewogen tijden en geschiedenissen onze lezers tot bestudering van het geheel zullen stimuleren.

H.

Bt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen