PRAXIS PIETATIS

H.J. Nieden/M. Nieden (Hrsg.), PRAXIS PIETATIS, Beitrage zu Theologie und Frömmigkeit in der Frühen Neuzeit. Wolfgang Sommer zum 60. Ceburtstag, 2%1 S., ISBN 3-17-015981-X, Veriag Kohlhammer, Stuttgart 1999.

Deze belangwekkende feestbundel bevat vijftien bijdragen die alle cirkelen om de doordenking en praxis van de vroomheid zoals die in de late Middeleeuwen, maar vooral bij Luther en in de lutherse (piëtistische) traditie gestalte kreeg. Om enkele thema's te noemen: 'Anfechtung als Thema lutherischer Anweisungschriften zum Theologiestudium' (M. Nieden), 'Die Torgauer Artikel (1574) als Vermittlungsversuch zwischen der Theologie Luthers und der Melanchthons' (I. Dingel), 'Herzenseinkehr. Zum Beten in Mönchtum und Pietismus' (H.-J. Nieden).

Van grote waarde is de bijdrage waarmee Bemdt Hamm de bundel opent: 'Was ist Frömmigkeitstheologie? Überlegungen zum 14. bis 16. Jahrhundert'. Daarin maakt deze kenner van de laat-middeleeuwse spiritualiteit (opnieuw) duidelijk dat er naast de scholastieke theologie sprake was van een eigensoortige vroomheidstheologie die m.n. in de eeuw die aan de Reformatie voorafging werd beoefend. Het ging vertegenwoordigers van dit type theologie (bijv. Joh. von Paltz en Joh. von Staupitz) niet om de systematische ordening van de doctrina, noch om een mys-

tiek program, maar om troost en toerusting in de praxis pietatis. Thematiek, adressering, het gebruik van de volkstaal (i.p.v. Latijn) en het hanteren van een meer affectief dan cognitief-intellectueel taalveld brachten de theologie uit de elitaire sfeer van klooster en academie in het alledaagse leven van het volk. Het impliceerde een afwending van de aristotelische dialectiek naar een direct op het hart gerichte bijbeluitleg. De lijnen naar Luthers attitude en methode zijn evident. Even onmiskenbaar als de continuïteit is echter ook de discontinuïteit: Luthers concentratie op het sola fide schiep een vroomheid waarin de rechtvaardiging niet aan de navolging ontsprong, maar de navolging aan de rechtvaardiging! Bij het opstel van Hamm sluit dat van C. Burger naadloos aan: 'Transformation theologischer Ergebnisse für Laien im spaten Mittelalter und bei Martin Luther'. Hij typeert de door Hamm beschreven beweging met het trefzekere beeld van "Transformation": de sterkstroom van de speculatieve schooltheologie werd omgezet in de zwakstroom van een katechetische en pastorale theologie die voor de vroomheid van nut is. De reformatorische voorkeur voor het nut {usus) van de leer kwam niet uit de lucht vallen!

Deze bundel bevestigt het inzicht dat de Reformatie een vroomheidsbeweging was, met tal van belangrijke motieven die aan de traditie waren ontleend, maar die wel werden herijkt naar de norm van de paulinische genadeleer. In hoeverre het (lutherse) Piëtisme dit toetsingsproces is trouw gebleven, komt men bij deze lectuur eveneens aan de weet.

A. de R.

D.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen