GEESTELIJKE OPBOUW

Het Calvinisme (8)
Als levens-en wereldbeschouwing.
In ons inleidend artikel hebben we gezegd, waarom we weer naar het Calvi­nisme teruggrijpen. Omdat een moderne levens-en wereldbescbouwing gekoomen is uit de beginselen der Fransche Revolutie, die lijnrecht staat tegenover wat onze Vaderen, strijdend voor de eere Gods, steeds hebben beleden en verdedigd. Ging het vroeger om de eere Gods en om een gezuiverd Christendom, naar uitwijzen van de H. Schrift, sinds hebben de volkeren zich dronken gedronken aan de opstandige leeringen die revolutionaire ongodisten als Rousseau en VoItaire op de markt des levens hebben bracht. De tegenwoordige moderne beweging voert den strijd om de eere van den mensch en ontvangt haar wijsheid niet uit Gods Woord, haar bezieling niet van den Heiligen Geest en sleept duizenden bij duizenden mee op elk terrein des levens, zelfs op het terrein van Christus' Kerk. Dat doet nu bij velen, gelukkig de oogen opengaan, nu ze zien valsche verdraagzaamheid ten opzichte van alles, gepaard gaande met een scherpe vijandschap tegen hetgeen is in Gods Woord is geopenbaard. En dat de ellende der ongeloofstheorieën niet is uitgebleven, begint men hoe langer hoe meer weer te vragen naar de oude, Schriftuurlijke beginselen, waarbij het Calvinisme, met z'n principieel, alomvattend, theocentrisch levenssysteem waarbij God in het midden van alles staat — weer nieuwe bekoring ontving in de kringen van jongen en ouden, vooral sinds het optreden van mannen als Groen van Prinsterer en dr. Kuyper. Men heeft wel gemeend, dat het Calvinisme, het stelsel van den grooten Picardiër, misschien vroeger wel van beekenis is geweest, doch nu als een antiquiteit buiten gebruik moet worden gehouden. Ook hoorde men anderen zeggen, dat het Calvinisme als een baardelooze riddersknaap wel een kudde makke schapen heeft kunnen leiden in 'n eeuw die verre nu achter ons ligt, maar dat 't absoluut ongeschikt is den scepter te boeren over de Koninklijke geesten onzer eeuw.
Doch gelukkig zijn er ook, die het Calvinisme anders kennen en oog hebn voor het magistrale, grootsche en schone van de levens-en wereldbeschouwing van den hervormer van Genève en het zeer goed voelen, dat we met het Calvinisme volstrekt niet te doen hebben met een historisch verschijnsel zonder meer, maar met een principiëel, alomvattend levenssysteem, uit 't het verleden opkomend om ons in 't heden te sterken en de hand te leggen op de toekomst.
Het Calvinisme is méér dan een antiquiteit. Méér ook dan, een dogmatisch, kerkrechterlijk stelsel, door velen naar recht bewonderd. Het is méér dan een steIsel, waarin dogma en waarin kerkrecht is verwerkt, het is een eigen levens-en wereldbeschouwing!
En dat het dan ook wel de moeite loont  het Calvinisme - nader te beschouwen, blijkt uit getuigenissen van onderscheidene geleerden van allerlei geestesrichting, die om strijd het Calvinisme eere geven.
Dr. Bakhuizen van den Brink zegt :
Calvinisme was de hoogste ontwikkelingsvorm van het godsdienstig-staatkundig beginsel der 16de eeuw en verder: „De geschiedenis van onze vrijwording is voor een groot gedeelte geschiedenis van onze hervorming en de geschiedenis van onze hervorming is grootendeels de uitbreiding van het Calvinisme". (Het huwelijk van Willem van Oranje met Anna van Saksen, blz. 123 en: Studiiën en Schetsen over Vaderl. Geschiedenis en letteren, deel IV, blz. 68—69).
Busken Huët schrijft: „dat het gemeenebest dier Zeven Provinciën de aanzienlijkste Calvinistische Staat geworden is dien in Europa de 16e eeuw heeft zien opkomen, de 17e heeft zien bloeien en de 18e zien uitbloeien". (Het Land, van Rembrandt, goedk. dr. 1901, deel II, blz. 5).
Dr. R. Fruin getuigt: „Het Calvinisme kwam naar Nederland over met een eigen welsluitend stelsel van godgeleerdheid, met een eigen plan van democratische Kerkorde, doordrongen van een streng zedelijken zin en evenzeer voor de zedelijke hervorming dier menschheid,  als voor hare godsdienstige ijverend. Tegenover het Roomsche levensbeginsel stelde het Calvinisme een eigen levensbeginsel. En in den oorlog die volgde, was 't Calvinisme krachtig genoeg om den gemeenschappelijken vijand te weerstaan".
En verder: „Zooals de protestanten boven de roomschen, zoo muntten wederom boven alle protestanten de gereformeerden uit in geloofsijver en geestkracht". (Tien jaren uit den tachtigjarigen oorlog, 1588-'98; blz. 151 en 238).
Ja, Fruin getuigt omrent den Nederlandschen Staat, dat de Calvinisten dien hebben gesticht (blz. 238), wat Groen v. Prinsterer die bekend is door zijn uitspraak: „nous sommes issus de la Genève de Calvin" (La Hollande et influence de Calvin, blz. 9) aldus omschrijft: „Hier is de Republiek geboren uit de belijdenis dier Kerk. Elders is de bevolking Protestantsch geworden; hier is door het samenvloeien van ballingen uit vele natiën een Protestantsche natie gevormd en het volkskarakter in christelijken zin veredeld en vernieuwd" (Handboek der Gesch. van het Vaderland, 4e dr., blz. 55). Waarop Groen elders doet volgen: „In de Calvinistische Reformatie naar de H. Schrift ligt oorsprong en waarborg der zegeningen, waarvan 1789 de bedriegelijke belofte en jammerlijke carricatuur gaf".
Dit zijn nog al gewichtige getuigenissen van beroemde Nederlandsche geleerden, waaruit blijkt dat de oorsprong van den Nederlandschen Staat uit het Calvinisme is; dat hier in den loop der 16de eeuw tegenover het Roomsche beginsel het Calvinisme een eigen levensbeginsel gesteld heeft en dat wij, Nederlanders, uitspruitsels zijn van Genève, van Calvijn; waarbij 't Calvinisme zóó diep in de Nederlandsche volksziel gedrongen is, dat, al hebben velen zich van de godsdienstige kern van het Calvinisme losgemaakt, toch de diepste snaar der Nederlandsche volksziel dan 't best geraakt wordt, als men tot haar spreekt in bet Calvinistisch taaleigen; iets, waarvoor bv. het liberalisme helaas! nooit oog gehad heeft, om dan ook te ervaren dat het Nederlandsche volk, dat van gereformeerd karakter is, voor 't liberalisme geen oor heeft gehad.
Niet alleen echter voor Nederland geldt, dat wij zooveel te danken hebben aan het Calvinisme. Ook in Engeland, Schotland, Frankrijk, ja ook in Duitschland en in Amerika heeft het Calvinisme grooten invloed gehad. En waarheen men heden ten dage ziet - zegt Karl Holl in z'n boek Joh. Calvin -: naar de vragen der theologie, die der Kerkinrichting, die betreffende de verhouding tusschen Staat en Kerk, die van dte ethiek enz., overal vindt men volgens Holl in Duitschland, dat Calvinistische gedachten werking doen; waarbij dr. Ernst Troeltsch beweert: „dat nog heden het Calvinisme als macht op een groot deel des levens invloed heeft, zelfs waar dit zich daarvan niét bewust is; ja waar het zich losmaakt van de godsdienstige kern, die het Calvinisme bevat". „Dit heeft" —dus merkt hij op — „in nauwe verbinding met Engelsche en Amerikaansche volkseigenaardigheden en instellingen, politiek en sociaal, den modernen levensstijl, dien men als Amerikanisme kan aanduiden, met zich versmolten en ten deele uit zich doen voortkomen, al bestaat dit thans veelszins los van allen godsdienstigen grondslag". Ook heeft 't Calvinisme op 't vasteland van Europa volgens Troeltsch in het algemeen ingewerkt. Niet alleen ondergaat daarvan 't Lutheranisme invloed, wat betreft kerkelijke organisatie en kerkbegrip, kerkelijk vereenigingswezen, inwendige zending, enz., maar ook strekt het door het Calvinisme gekweekte menschelijke type zich uit over de Europeesche cultuur, die daarbij evenals in Amerika geen vermoeden meer bezit van den oorspronkelijken samenhang vau dit type met 't godsdienstige gehalte van het Calvinisme.
In Amerika, Afrika, niet 't minst in Europa is het Calvinisme van de grootste beteekenis. geweest en werkt het nog na; ja, in de laatste jaren wordt de kracht er van bij vernieuwing openbaar, waarbij echter niet zelden de eigenlijke kernbeginselen zijn verwaterd en verbasterd, zoo hier als elders, waarom het des te meer noodzakelijk is dat naar het oorspronkelijk type weer een onderzoek wodt ingesteld, opdat het Calvinisme naar z'n aard en wezen weer gekend mag worden. Want dat we in onze eigen kringen vaak tegenover 't Modernisme zoo zwak stonden en telkens terrein verloren, is uitsluitend daaruit te verklaren, dat we waren kwijtgeraakt wat het Calvinisme ons bood en waarmee alleen een vijandig tegenover ons staande levensbeschouwing met goed gevolg kan worden tegengestaan en afgewezen. Het vage, algemeene Protestantisme, dat zich in allerlei bochten wringt, mist de levensbeschouwing, welke onss bracht 't Calvinisme, dat zich in alles aansluit bij de Heilige Schrift en zich een eigen bedding groef voor den geweldigen stroom van het leven, om zóó met de Schrift tegenover Rome en het Modernisme een zelfstandige positie in te nemen.
Niet gemakkelijk kan het Calvinisme overschat worden. Van stonde afaan is het van die wereldbeteekenis geweest, dat de landen van Europa er door veranderd zijn en op Staat en Kerk, gezin en school, kunst en wetenschap, ja, op elk levensterrein en op gansch 't volksleven heeft het een stempel gezet. Natuurlijk zijn niet aanstonds door Calvijn en zijn volgelingen de beginselen gezien en gevoeld en de consequenties die moesten volgen — en in zooverre is er oorzaak te spreken van neo-calvinisme — doch de kerngedachten, de aard en het wezen van het Calvinisme zijn dezelfde gebleven, welke èn tegenover Rome èn tegenover het moderne ongeloof ons die wapenen, in handen kunnen geven, die noodzakelijk op kerkelijk, op staatkundig en op maatschappelijk terrein door ons moeten worden gebruikt, zal de overwinning ons deel zijn en zal land en volk gezegend worden!
Vragen we nu naar de kenmerken van het Calvinisme, dat hier en elders weer opnieuw opbloeit — denk b.v. aan Hongarije — dan moeten we wel allereerst noemen: de leer van de volstrekte souvereiniteit Gods, zoowel in de natuur als in de genade.
Zegt dr. Kuyper: Het grondbeginsel van het Calvinisme is de volstrekte souvereiniteit van den Drieëenigen God over alle geschapen leven, hetzij dit zienlijk of onzienlijk is" (Het Calvinisme, 1ste dr., blz. 70) geen enkel kenner van het Calvinisme zal het anders zeggen. De souvereiniteit Gods is het begin en het einde van hetgeen het Calvinisme leert; 't is 't wezen, de kern, de grondgedachte van het Calvinisme.
Het Calvinisme stelt God boven alles. Hij is de Schepper van alles. Hij is de Heere van alles. Alles bestaat om Gods wil; en Hij, de eeuwig-Onafhankelijke, bestuurt alles naar Zijn raad en welbehagen, zoodat alles gaat naar Zijn gemaakt bestek. „Ik zal werken, wie zal het keeren?" hoort de Calvinist telkens uit Gods mond weerklinken en 't neemt Zijn Woord gewillig aan, als Hij, zegt: „Mijn raad zal bestaan en Ik zal al Mijn welbehagen doen".
Hierin geeft het Calvinisme een, eigen, echt-Schriftuurlijk geluid, tegenover het Heidendom, dat de godheid in 't schepsel doet opgaan; tegenover 't Mohammedanisme, dat, met de leer van het koude, blinde noodlot, God van de schepping isoleert; tegenover Rome, dat tusschen God en den mensch allerlei tusschenpersonen zet; tegenover de Revolutie, die God loochent en negeert; tegenover het modern-Pantheïsme, dat God en schepsel in elkander doet vloeien en God doet verdwijnen in het Al.
Het Calvinisme doet daarbij een eigen, echt-Schriftuurlijk geluid hooren en belijdt op de meest consequente manier: „Ik geloof in God, den Vader, den Almachtige, Schepper des hemels en der aarde"; en het zet het woord van Paulus uit den Romeinenbrief in het centrum: „uit Hem en door Hem en tot Hem zijn alle dingen. Hem zij de heerlijkheid in der eeuwigheid. Amen".
„Heel het leven door God gedragen, heel het leven Hem gewijd", is de levensspreuk.
(Wordt voortgezet).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen