DE STATEN–VERTALING

De Nationale Synode van Dordrecht 1618/ 19 had in haar zesde zitting besloten tot een nieuwe vertaling des Bijbels uit de grondtalen, een wensch van reeds een halve eeuw. De gebruikelijke Deux-Aes bijbel diende te worden vervangen. De vertalers moesten zich evenwel zooveel mogelijk bij de bestaande bijbels aansluiten. Ook werden eenige regels vastgesteld, als b. v. : de apocriefe boeken zouden gevoegd worden achter het N. Testament als apart gedeelte. De voornaamwoorden du en dijn van God weer te geven met Gij en Uw, en Jehova met Heere. Men moest voorts zooveel mogelijk letterlijk vertalen, doch indien de duidelijkheid er onder leed, dan mocht men vrijer handelen, maar de letterlijke vertaling in de kantteekening opnemen. Toevoegingen moesten kenbaar zijn aan een andere letter. De arbeid zou te Leiden worden verricht, terwijl de Staten-Generaal zouden verzocht worden om in de kosten te voorzien.
Johannes Bogerman, Willem Baudartius en Gerson Bucerus met hun secundi Antonius Thysius, Jacobus Rolandus en Herman Faukelius werden benoemd voor de vertaling van het Oude Testament. Voor het Nieuwe Testament en de apocriefen de beide laatsten met Petrus Cornelii en hun secundi Festus Hommius, Antonius Walaeus en Jodocus Hoingius. Uit elke provincie werd iemand benoemd om het werk te herzien.
Op het verzoek der Synode werd door allerlei omstandigheden pas in 1624 door de Staten goedgunstig beschikt, zoodat de vertalers in 1625 van hun dagelijkschen arbeid werden ontheven. Zij hielden 22 en 23 Mei hun eerste samenkomst en vingen in 1626 dit werk aan op een jaarwedde van / 600.—. Cornelii en Faukelius waren inmiddels door overlijden door hun secundi vervangen.
Men sloot zich aan bij Marnix f 1598 en Helmichius. In 1593 was de laatste reeds aangezocht, daar de Staten-Generaal toen reeds goedgunstig hadden beschikt op het verzoek van de Synoden, laatstleden herhaald te Brielle 1592. In 1599 werd hij benoemd •tot vertaler. De arbeid vorderde weinig en na zijn dood in 1608 bleef de zaak liggen. De Commissie raadpleegde verschillende vertalingen, o.a. die van Piscator (1546—1625), die echter weinig werk geleverd had. Van het Oude Testament werd elk boek in drie stukken verdeeld. Men vertaalde dit met bijvoegingen en voorzag het van kantteekeningen en ging daarna samen het geheel weer na. Met het Nieuwe Testament ging het eenigszins anders. De vertalers besloten elk het geheel te leveren en het daarna met elkaar te ver­ gelijken. Zij gebruikten daarbij Beza's uitgave van 1588/89. In 1631 verloor de O.T.-Commissie Bucerus, waarna Bogerman en Baudartius het werk voltooiden. Aan de N.T.-Commissie ontviel in datzelfde jaar Rolandus, waarna Walaeus en Hommius de rest vertaalden.
Het Oude Test. kwam in 1633, het Nieuwe Test. in 1634 gereed. Met beider revisie waren samen bijna twee jaren gemoeid, zoodat dit werk 10 Oct. 1635 zijn beslag kreeg. Het ging nog datzelfde jaar ter perse bij Paulus Aertz van Ravesteijn, die zijn drukkerij daartoe van Amsterdam naar Leiden verplaatste. Eindelijk verscheen dan in 1637 te Leiden bij de uitgeversfirma Machtelt Albrechtsdochter, weduwe van Hillebrant Jacobszoon v. Wouw deze bijbel als Staten-Vertaling. Het eerste exemplaar werd in paars fluweelen band en verguld op snee aan de Staten-Generaal aangeboden, den 17 September, juist een Week na Bogermans overlijden. De vertalers verklaarden „dat zij tusschen duizenden beelden en gezichten des doods, gezond in de nabijheid van zulk een grafplaats, waar zij dikwijls op één dag honderden lijken zagen wegvoeren, met een heilige opgeruimdheid des gemoeds dat gedenkstuk hebben mogen volbrengen". (Te Leiden waren aan de uitgebroken pestziekte 20.000 menschen bezweken)
De vele drukfouten noopten tot herziening. De lijst van vergissingen van 1655 was een goede aanwijzing voor de uitgave van 1657, welke editie voor de beste geldt.
De Staten-Vertaling is een monument van kennis en geloof, eendracht en volharding. Een nationale onderneming, waarbij het provincialisme een wijle zweeg. Hier ligt een geweldig stuk veelomvattenden en veelbeteekenenden arbeid. Zij is een museum van taalrijkdommen. Letterkundigen hebben getuigd, dat Hooft, Vondel, Huijgens en Cats in meesterschap over de taal bij de overzetters ten achter staan. Zij werd voor ons volk de Standaard-bijbel, gelijk die van Luther het is voor Duitschland, en de Authorised Version van Jacobus I (1611) voor Engeland. Het bezit van een Standaard-bijbel is voor de eenheid van groot gewicht.
Door de Remonstranten werd deze vertaling onmiddellijk aanvaarde al had men bezwaar tegen vele kantteekeningen, doch in het kamp der Gereformeerden heerschte verdeeldheid. Door den een werd de nieuwe vertaling met gejuich begroet, de ander stond er sceptisch tegenover, een derde zelfs vijandig. Een van de oorzaken der tegenzin was gelegen in de voorraden aan oude bijbels bij de boekhandelaren. De tegenstand werd echter gebroken, doordat o.a. op de Classicale vergaderingen steeds werd aangedrongen op de invoering van de „nieuwe translatie des Bibels", waar­ naar ook bij kerkvisitatie navraag werd gedaan. Een merkwaardig staaltje van verzet is ons opgeteekend in het Classicaal Actaboek van Neder-Veluwe. De predikant van Elburg weigerde de invoering, schold de vergadering uit, werd gecensureerd, veertien dagen geschorst, doch gaf toe verkeerd te hebben gehandeld.
Dat de Staten-Vertaling van grooten invloed is geweest op de Nederlandsche taal, die blijkens den gangbaren Deux-Aes bijbel in haar ontwikkelingsstadium verkeerde, is licht te begrijpen, doch ook direct te zien, b.v. door degenen die even de oudste Acta, uitgegeven door Reitsma en Van Veen, opslaan. Het halfduitsch, Geldersch en Overijsselsch dialect is verdwenen, gelijk andere gewestelijke wijzen van uitdrukking. De Classicale Acta van ± 1660 hebben in het algemeen vrij wat beter Nederlandsch dan die van 1620. Ter Synode hadden de Drentenaren dan ook verzocht om van overzieners te worden vrijgesteld, omdat „de Nederlantsche tale in hun lantschap niet wel bekend was". Aan de juistheid van dit bericht bij Brandt is wel eens getwijfeld, doch het laat zich gereedelijk toch wel verklaren. Hoewel de Staten-Vertaling nu aanspraak mag maken op algemeene lof en bewondering, zoo kleefden haar desniettemin ook gebreken aan.
Doch behalve deze taalkwestie is deze Bijbel in zijn nieuw gewaad van onberekenbaren invloed geweest op de Kerk, de school en het huisgezin, alwaar hij het Boek was. Hij was en werd meer en meer de bron van het geestelijk leven, en de waardevolle kantteekeningen en verwijzingen hebben niet weinig tot breedere en diepere kennis van Gods Woord bijgedragen.
Van Roomsche zijde verscheen een schriftelijk protest van de hand van Arnoudt van Geluwe : „Den Af-ghetrocken Masscher van het vermomdt Ghereformeerdt louter Woort Godes, 1562". Hij gewaagt van 188 „trouwelooze misslagen" en 9391 nieuwe menschelike woorden inghesaeyt".
In 1641 besloten de Staten voor de handschriften en drukproeven! behoorlijk zorg te dragen. De stukken werden van Leiden naar Den Haag overgebracht en een „Commissie ad autographa", samengesteld uit de afgevaardigden van alle provinciale Synoden, moest alle drie jaren volgens vastgesteld ceremonieel haar taak als blijk van piëteit en huldebetoon volbrengen. Zij heeft dit gedaan tot de Fransche Revolutie.
Op uitdrukkelijken en herhaaldelijken wensch der Kerken verscheen van 1672—1690 de Concordantie van Abraham Trommius, van welk werk wij nu nog profijt trekken.
Ridd.
 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen