Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Iets over de „Opkomst” van Willem III

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Iets over de „Opkomst” van Willem III

(Overgenomen uit „Polemios" d.d. 18 November 1950)

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

4. JOHAN DE WITT.

Van de omstreeks 500 Hollandse regenten zijn er maar een paar, die bijzonder opvallen: Van Beverningh, Van Beuningen en Valckenier. De Witt zelf is echter de invloedrijkste persoon en naar kwaliteiten inderdaad de grootste. Zeer werkzaam, begaafd, eerlijk, eenvoudig, moedig, veerkrachtig en onverzettelijk, politiek zeer bedreven, dat zijn allemaal typeringen van De Witt door Groen. Maar met dat al, hij was groot als regent, dus in de regenten-staatkunde, die van de triomf naar de ondergang voerde. „Wanneer het waarheid is, dat slechts hij de naam van staatsman verdient te dragen, die „zijn staatkundig doel goed weet te kiezen", dan wordt het oordeel over Johan de Witt niet gemakkelijk", schrijft Jorissen; en De Witt's tijdgenoot, de Engelse gezant William Temple oordeelt: „hij was een groot man, maar een factiehoofd".

Als handelsnatie had Holland het grote voordeel te liggen tussen Noord en Zuid in het centrum van Europa aan de monding, van Rijn en Maas. Maar eveneens was deze ligging zeer gevaarlijk, omdat 'dwars op onze scheepvaartroutes het eiland Engeland lag. Onze konvooien waren alleen veilig in tijd van vrede, of in oorlogstijd, mits we de Engelse vloot geheel uit de zee wisten te slaan. Volgens Colbert telde heel de wereld 20.000 schepen, de Nederlanders bezaten daarvan 15 à 16.000, de Engelsen 3 à 4000 en de Fransen 5 à 600. De politiek van De Witt had nu ten doel onze positie te handhaven tegenover twee sterke naties, die economisch in opkomst, op Holland zeer afgunstig waren.

De Witt koos (wijs uit primair handelsopzicht) voor de zwakste partij, Frankrijk, en riskeerde oorlog met Engeland. Onze overwinning en de vrede bij de tweede Engelse zeeoorlog, waarbij Frankrijk onze bondgenoot was, was de triomf van De Witt. Frankrijk drong nu echter militair naar het noorden op in de Zuidelijke Nederlanden (1667). Daarbij kwam de economische, anti- Hollandse politiek van Colbert. Van dat ogenblik der overwinning af komen voor De Witt de grote moeilijkheden. Isola, de Weense gezant en Temple, de Engelse, willen persoonlijk een anti-Franse coalitie. Van Beuningen (Amsterdam) evenzo. En De Witt gaat mee. De Triple Alliantie (1668) is het resultaat. Maar ondertussen blijft bij De Witt de gedachte leven om het met Frankrijk eens te worden en te blijven.

Lodewijk XIV en Karel II, die beiden eigenlijk als monarch niets van die kooplieden en regenten, die zo rijk en machtig waren, moesten hebben, sluiten in deze onduidelijke situatie van De Witt's zijde t.g.v. zijn evenwichts-politiek, het geheime verdrag van Dover (1670), waarbij de ondergang der Republiek bezworen werd. 1) Voorspel van 1672.

Eerst later leert De Witt het verraad aan de Triple Alliantie te Dover kennen. Zijn buitenlandse politiek (hulp zoeken van de tweede rang : Spanje, Weenen, Brandenburg) kan niet veel meer doen. Lodewijk is een slag voor (verbonden met Zweden, Munster en Keulen). Er rest alleen nog maar interne weerbaarheid.

Verschillende stemmen gaan er nu weer op om de Prins Kapitein-Generaal te maken. Maar De Witt wantrouwt nog steeds Oranje. Was de Oranje-partij niet zeer pro-Engels, en was het Karel U's bedoeling niet om via Oranje invloed in de Republiek te verkrijgen?

Willem III was met veel statie in Engeland geweest. Hij was zijn oom Karel II goed bevallen, alleen was hij hem te hartstochtelijk protestants en Hollands, anders had hij hem zelfs persoonlijk over Dover willen inlichten. De Prins echter had de oorlogsvoorbereidingen gezien en zond de dag van terugkomst nog bericht aan Zeeland om de „oorlogsbegroting" te steunen. Het wantrouwen van De Witt was onterecht.

Willem, reeds lid van de Raad van State, wordt nu steeds meer genoemd als Kapitein- Generaal. De Witt geeft tenslotte weer één stap toe, voor één veldtocht. Hij zelf als raadpensionaris die èn op de vloot (1666) èn in het leger het hoogste gezag uitoefende. (1672) 2), toonde hierdoor opnieuw zijn foute regenten-politiek en wantrouwen tegen Oranje. En juist in dit verzet, het niet zien van de juiste betekenis van de Prins en zijn bijzondere gaven, die hij had moeten steunen en als oudere positief leiden, dat hardnekkige verzet zou hem zijn afschuwelijk einde bereiden.


1) Het geheime verdrag van Dover hield in :
a. verovering en verdeling van de Republiek,

b. de Prins van Oranje souverein over de rompstaat,

c. hulp van Lodewijk aan Karel in Engeland voor Karel's overgang naar het Rooms-Katholicisme. Prof. Geyl schryft, Van Ndl. Stam, blz. 516; „In zekere zin was het verbond ook een poging van de katholieke gedachte om in de Nederlandsche Republiek het voornaamste steunpunt van het Protestantisme te treffen. Het belang daarvan had de Bisschop van Munster in 1668 al uitvoerig aan de Paus betoogd".

2) De Witt was met zijn Eeuwig Edict vooral tegen het samengaan van ambten door de Prins. Ondertussen verenigde hij in zich zelf, factisch, niet rechtens, dezelfde ambten. Zijn bemoeiingen met de vloot zijn bekend. Uit zijn brieven aan H. van Beverningh van 26 April tot 12 Juni 1672 blijkt ook wel, welk een invloed hij in het leger wist uit te oefenen.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 21 december 1950

De Waarheidsvriend | 8 Pagina's

Iets over de „Opkomst” van Willem III

Bekijk de hele uitgave van donderdag 21 december 1950

De Waarheidsvriend | 8 Pagina's