ONDERWIJS

A. H. Francke

Een belangrijk paedagoog aan het einde der 17e en in het begin der 18e eeuw was August Herman Francke. Eigenaardig, dat van hem, wiens leven in twee eeuwen viel, gezegd wordt dat hij een brug heeft weten te slaan tussen de oude en de nieuwe leerstof.

Hij werd in 1663 te Liibeck geboren en bezocht, na eerst privaatonderwijs te hebben genoten, het gymnasium te Gotha, dat hij reeds op 14-jarige leeftijd doorlopen had. Na eerst thuis de klassieken bestudeerd te hebben, bezocht hij verschillende hogescholen en behaalde in 1685 te Leipzig de titel van „Magister". Daarop bereidde hij zich te Lüneberg voor op de practijk van het predikambt. Naar hij zelf meedeelt, kwam hij toen, na veel innerlijke strijd, van het verstandelijk geloven tot verzekering des harten.

In aanraking gekomen met Spener, hofprediker te Dresden, de vader van het Piëtisme, •was Francke al spoedig een getrouw volgeling. Hulpprediker te Erfurt, kon hij niet twijgen over wat zijn hart vervult en weldra wordt hij afgezet, omdat hij het Piëtisme op de kansel brengt. Als in Halle een nieuwe universiteit gesticht wordt, stelt men Francke aan als docent in Grieks en Hebreeuws, terwijl hij tevens predikant wordt in de. voorstad Glaucha. Daar komt hij in aanraking met de verwaarloosde jeugd der minderbedeelden en vat het plan op om voor de arme kinderen «en school op te richten. Maar helaas, er is geen geld. Om toch een begin te maken, ontving hij er enkelen aeui huis en onderwees hen ; een bus werd in zijn huis geplaatst om gaven voor de armen te verzamelen. Toen eens een dame daarin ± 7, 25 offerde, besloot Francke direct tot de opening van een armenschool over te gaan. Dit was van hem een geloofdsdaad, en hij twijfelde niet of God zou verder zoj'gen. Een arm student werd als onderwijzer aangesteld en een van de kamers in Francke's woning werd als school in gebruik genomen, 't Begin was echter niet erg moedgevend. De kinderen verkochten de leerboeken, die ze mee naar huis hadden gekregen en kwamen niet terug. Echter zette Francke dóór en met succes. Om de kinderen op school te krijgen, deelde hij elke week tweeof driemaal aalmoezen uit. Na verloop van •enige tijd liep de school uitstekend. Toen werd begonnen met een burgerschool, gevolgd door het oprichten van een weeshuis. De vierde inrichting was een pcedagogium, dat was een opvoedings- en onderwijsinrichting voor de zonen van de voornaamste families. Om personeel voor zijn inrichtingen te krijgen, stichtte hij in 1696 een opleidingsschool voor onderwijzer. Hierbij kwamen nog een Latijnse school, een Opvoedingsgesticht voor meisjes uit de hogere standen en een tweejarige cursus voor filologische en didactische Terming der studenten.

Het was wel een buitengewoon omvangrijk werk, dat Francke daarmee verrichtte. Er blijkt uit, dat hij een groot organisatietalent had en niet alleen dat, maar ook grote bekwaamheid in het ontwerpen van leerplannen, van verordeningen, van psedagogische handleidingen.

Is het niet zeer merkwaardig, dat we reeds toen in Francke's inrichtingen het stelsel aan­ treffen van het opleiden der leerlingen in overeenstemming met hun bestemming ? Gelijk trouwens heel Francke's pjedagogiek ingericht was met het oog op de practijk van het leven.

Hoofddoel van Francke's opvoeding was de ere Gods. Alles wat-^Jiiet daartoe dienen kan is schadelijk of overbodig.

Het middel is de gemoedsvorming, die zich richt op de opvoeding van de wil en van het verstand. Deze beide moeten geleid worden tot ware Godzaligheid en Christelijke wijsheid. Daartoe is nodig het voorbeeld van een vroom leven. Maar tegelijk de catechisatie, het lezen van de Bijbel, het gebed. De ondeugd worde in schrille kleuren afgeschilderd, vermaningen en beloften dienen mede tot het aanbrengen van liefde tot de waarheid, tot gehoorzaamheid, tot getrouwe plichtsbetrachting.

Volgens Francke kunnen straffen niet gemist worden, ook lichamelijke straffen moeten soms toegepast worden, maar als de roede in veel gevallen wèl achterwege kan blijven, dan mag dit een oorzaak zijn om er God voor te danken.

De lagere scholen in Francke's systeem waren de armenschool, de burgerschool, de weeshuisschool en de meisjesschool ; echter stonden deze scholen, wat de ontwikkeling der leerlingen betreft, niet op hetzelfde vlak. Op deze scholen werd per dag 2X 3 uur onderwijs gegeven. Drie uur werden besteed aan godsdienstonderwijs, het lezen van de Bijbei en de Catechismus. Bij de behandeling van de Catechismus onderscheidde men drie leertrappen: a. het opzeggen; b. de verklaring; c. het toepassen van het geleerde.

Het tweede drietal uren werd besteed aan lezen, schrijven, taal (ook opstellen!), rekenen en zingen. (Dit laatste omvatte vooral kerkliederen).

In de vrije uren kwamen dan nog de zaakvakken (de Realiën), zoals Aardrijkskunde, geschiedenis, kennis der natuur. Zelfs werd op de weeshuisschool aanhandenarbeid gedaan, maar dan geheel op de practijk gericht. De weeskinderen moeten leren zagen, wol kammen en spinnen.

Op de middelbare scholen werd behalve de moedertaal, Latijn, Grieks en Frans onderwezen. In de vrije uren: physica, nationale historie, anatomie, astronomie en muziek. De opvoedings- en onderwijs inrichting voor de zonen der voornaamste families had zelfs een plantentuin, natuurkundige instrumenten en een verzameling van allerlei uit het rijk geschakeerde leven.

Ook handenarbeid behoorde tot de ontwikkelingsgang: glasslijpen, hout- en cartonbewerking. Iets bijzonders, zeker voor die tijd, was dat het stelsel van vakverhoging werd toegepast. Zo kon een leerling voor 4; 'n slechte vakken blijven zitten en voor de andere werd hij verhoogd.

Zoals men zich herinnert, wordt hetzelfde ook in de toelichting bij) de Onderwijsnota ook thans weer aangeprezen.

Groot is de invloed van Francke geweest door zijn geschriften, maar misschien nog meer door de practische toepassing daarvan in Halle.

In de eerste plaats denk ik dan aan de kinderen der armen en aan de wezen.

Vervolgens aan het feit, dat de opleiding der onderwijzers ter hand werd genomen.

Evenzeer treft ons tweeërlei in het onderwijs zelf, n.l. enerzijds de opvoeding tot vroomheid, waarom godsdienstonderwijs een grote plaats inneemt, en anderzijds de opvoeding voor het practischeleven (handenarbeid en de zaakvakken, uitgaande van aanschouwingsmiddelen).

De volksschoolverordeningen in Duitsland uit de eerste helft der 18e eeuw vertonen duidelijk de in vloed van Francke. Het grote aantal onderwijzers aan zijn Seminarium praeceptorum opgeleid, verspreidde zijn ideeën tot buiten zijn geboorteland.

Het volksonderwijs heeft door het werk van Francke een grote stap vooruit gedaan.

C. V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen