Eén of meer bronnen?

Openingswoord, gehouden op de contio van de Hervormd Geref. Predikanten op woensdag 8 januari 1969 te Woudschoten.
II.
Functie en gevaren van de traditie?
De traditie kan en mag geen andere functie hebben dan het ongerept en ongeschonden doorgeven van het zuivere evangelie. Maar wij weten, dat zodra mensenhanden aan deze overlevering te pas komen, daar ook de gevaren van de vervalsing om de hoek komen kijken. Aan de Kerk is inderdaad de Heilige Geest beloofd, die haar in al de waarheid leidt, maar dit in alle waarheid leiden is niet gelijk te stellen met de inspiratie en beademing van de bijbelschrijvers door de Heilige Geest.
De ware profetie wordt op haar tocht begeleid en vaak overschaduwd door de valse profetie; de ware overlevering van het pure Woord van God vaak overdekt door inzettingen en geboden van mensen. Hoe heeft de Heere Jezus gestreden tegen de leraren van Israël, die door de inzettingen van de ouden en door de toevoegselen niet meer in staat waren het pure, naakte Woord van God te horen! Wat zijn er naast de goede inzettingen, gebruiken en gewoonten, waar Paulus met zijn apostolische volmacht achter staat al niet een vreemde leringen en gebruiken ingeslopen, waartegen hij met grote kracht waarschuwt? Wat kan Paulus ook heilig schelden tegen eigenwillige inzettingen, die van het Evangelie vervreemden?

De oude kerk.
Hoe is het in de oude kerk tot een verkeerde ontwikkeling van de traditie gekomen? In de eerste christelijke gemeente droegen de apostelen èn de leer (didachè) èn de gebruiken krachtens hun volmacht over. Na hun dood komen de moeilijkheden. De Gnostieken hechten een overdreven waarde aan de traditie. Tertullianus heeft daartegen gezegd, dat onze God Zich een Naam gemaakt heeft door de waarheid, niet door de gewoonte. Cyprianus bestreed de aanspraken van de bisschop van Rome en zei: De gewoonte zonder de waarheid is de ouderdom van de dwaling.
Daarom bestond er behoefte aan kenmerken van de ware traditie. Aanvankelijk was dat: Wat overal, altijd en door allen geloofd wordt. Bij het apostolische krijgen wij nu het algemene of katholieke. Maar ook deze kenmerken zijn niet afdoende. Er bleken waarheden te zijn die vroeger niet algemeen geloofd werden, maar later wel. Daarom werd de oudheid opgeofferd aan wat nu algemeen geloofd werd.
Maar op deze weg is geen stilstand mogelijk. Want wie erkent en bewaart deze traditie? De kerk? Jawel, maar dan moeten wij onderscheid maken tussen de horende kerk (de leken) en de lerende kerk (de clerus). Welk nauw verband er ook moge zijn tussen de horende en de lerende kerk, de eerste valt voor de erkenning uit. Blijft over de lerende kerk. In deze ontwikkeling zijn de Oud-Katholieken op dit punt blijven staan. Maar het is duidelijk, dat de kerk in haar geheel in deze heilloze ontwikkeling niet tot stilstand kon komen.
Want wanneer de erkenning en de bewaring van de traditie aan de gezamenlijke bisschoppen is toevertrouwd, geldt dit alleen in een vergadering, een concilie? Bij eenstemmigheid of bij meerderheid of bij de helft plus een? U begrijpt, dat er niet zoveel meer voor nodig was om de papale ontwikkeling in te zetten, die eindigde bij de onfeilbaarheidsverklaring van de paus. De paus is het onfeilbaar orgaan van de goddelijke waarheid en dus ook van de traditie. Natuurlijk hoort de paus de lerende kerk, de symbolen, de decreten, de liturgieën, de vaderen, de doctores, enz. maar tenslotte wordt hij geacht - onder de assistentie van de Heilige Geest - in zaken van geloof en leven, van de kerk en haar regering, onfeilbare uitspraken te doen.

Trente.
Trente heeft hier een bepaalde naam en faam verworven, omdat zij zich teweer stelde tegen het sola scriptura (alleen de schrift) van de reformatie.
Berkouwer (H.S. II, blz. 340-342) geeft een boeiende weergave van de opvattingen of interpretaties van Trente. Volgens sommigen zou hier de twee-bronnen-leer duidelijk uit te lezen zijn. Schrift en traditie komen hier naast elkaar als gelijkwaardige bronnen voor. Volgens andere roomskatholieke theologen kan hier niet van een nevenschikking gesproken worden, maar komt de traditie voor als de interpretatie en de explicatie van de waarheid.
Deze vragen hebben bijzonder gespeeld op Vaticanum II. De traditie kreeg het onder de bisschoppelijke critiek zwaar te verduren. Een minderheid nam het voor Trente in de meest krasse zin op. Door een persoonlijk ingrijpen van de paus is in het decreet: Dei Verbum, van 18 nov. 1965, gezegd, dat de kerk haar zekerheid over al het geopenbaarde niet put door middel van de Schrift alleen. Daarom moeten beiden - Schrift en overlevering - met gelijke toewijding, vroomheid en eerbied aanvaard en geëerd worden.
Berkouwer interpreteert dit 'niet door de Schrift alleen' niet als een vasthouden aan de twee-bronnen-theorie. Volgens hem moet hier alle nadruk vallen op de zekerheid der waarheid. En in de zekerheid der waarheid speelt de traditie een grote rol. Zonder de traditie wordt de zekerheid ondermijnd. Het gaat dus over het doorgeven en garanderen van de waarheid. Hoe welwillend Berkouwer dit decreet aan de hand van de progressieve theologen van de rooms-katholieke kerk ook uitlegt en welke lichtpunten hij ook in de meerdere waardering van de Schrift bij Rome voor de discussies rondom de open bijbel ziet, hij waarschuwt voor de interpretatieve (verklarende) traditie, waarbij practisch de resultaten niet zoveel verschillen van die bereikt werden bij de additieve traditie-beschouwing*). De kerk blijft staan tussen en - naar te vrezen valt - boven het Woord. Het is de nieuwe vorm van de oude controvers over Schrift en traditie.
Intussen mogen ons twee dingen verbazen. In de eerste plaats hoe snel de kerk van het pad der waarheid kan afdwalen en hoe verbeten nu al jaren aan de boeien wordt gerukt. Wanneer het waar is, dat de zonde een koord is, die elke dag strakker om onze polsen wordt getrokken, dan zien wij dat ook in het groot in de kerk. Eeuwen heeft de rooms-katholieke kerk in de boeien gezeten. Het valt niet te ontkennen, dat er aan deze boeien, vooral aan het papale systeem, indrukwekkend getrokken wordt. En het past ons niet, wanneer deze pogingen tot bevrijding mislukken of nog niet gelukken, te zeggen, dat wij dat altijd wel gedacht hebben. Dat zou een kwalijk farizeïsme zijn, dat de reformatoren vreemd was.
(Wordt vervolgd)
Katwijk aan Zee                                                                                 G. Boer

*) De additieve traditie-beschouwing is de oude twee-bronnen-theorie, waarbij de Schrift en de traditie gelijk gezag hebben. In de practijk betekent dit meestal, dat de traditie het van de Schrift wint.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen