Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

'Anders gezegd’

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

'Anders gezegd’

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

In de Gereformeerde Kerken is momenteel heel wat te doen over de opvattingen van prof. dr. H.M. Kuitert. De komende synode van de Gereformeerde Kerken zal zich moeten buigen over een groot aantal bezwaarschriften die over Kuitert zijn ingebracht. Het is bepaald ook niet gering wat door hem in enkele jaren tijds in woord en geschrift is losgewoeld. Met zijn laatste boek 'Anders gezegd' wil hij evenwel doen uitkomen dat het hem gaat om de oude boodschap in een nieuw gewaad. Zegt hij inmiddels echter geen andere dingen? Dat is de vraag waarop ds. C. den Boer in een serie artikelen nader ingaat. Het gaat hier om zaken van het grootste belang. Daarom hopen we dat deze artikelen bestudeerd zullen worden. Meer en meer wordt het gereformeerde leven ook van binnenuit bedreigd. Kennisname van wat er leeft in onze tijd is dan ook gewenst. Maar te meer is nodig kennis van de gereformeerde religie. Beide elementen komen in deze artikelenserie naar voren. Daarom zijn we dankbaar dat ds. Den Boer deze artikelen wilde schrijven. De redactie

I

Onder deze titel is onlangs een verzameling theologische opstellen verschenen, van de hand van prof. dr. H.M. Kuitert (uitgave J.H. Kok n.v., Kampen; 211 pag.; ƒ12,95). Een bundel artikelen en voordrachten, die Kuitert voor verschillend gehoor over verschillende onderwerpen ten beste heeft gegeven. Men zie de verantwoording achterin het boek. Of we in dit boek (hoewel door hem dit jaar uitgegeven) helemaal bij de 'echte' Kuitert zijn, wordt door hemzelf reeds in zijn 'woord vooraf' enigermate discutabel gesteld.

Helemaal zoals hij is?

Hij schrijft nl.: 'Op bepaalde onderdelen kunnen de artikelen standpunten vertonen, die ik vandaag niet meer zou innemen'. Deze 'tijdgebondenheid' van de schrijver brengt met zich mee, dat we dus niet voor de volle honderd procent weten, of hij het wel echt is. Maar we wagen het erop (ondanks dit ongrijpbare element) in een aantal artikelen in ons blad zijn beschouwingen aan een critische bespreking te onderwerpen. Daarbij nemen we aan, dat de hoofdlijn van Kuiterts gedachtengang zodanig aan zichzelf gelijk is gebleven, dat we kunnen zeggen: 'Dat wil hij, dat bezielt deze theoloog'.

Een welwillende lezer

Welnu, juist naar de hoofdlijnen van Kuiterts gedachtengang willen wij luisteren en proberen te zijn, wat hij van ons vraagt: een 'welwillende lezer'. Juist ook met het oog op zijn centrale theologische opzet voelen we een pijn, die we niet zomaar even wegslikken kunnen. Waarom we dan ook menen, dat er dit keer wat uitvoeriger dan in een boekbespreking mogelijk is over deze manier van theologiseren geschreven mag worden.

Kuitert weet, dat hij voor het besef van vele gereformeerde mensen (in de breedte van het kerkelijk leven) dingen zegt, die hard aankomen. Het is ook bepaald zijn methode niet om gevoeligheden te vermijden. Hij zegt het ons onomwonden aan. Gereformeerd-zijn is bij hem bepaald niet een symbool van vaagheid. En om deze reden zal hij het ook gewillig dragen, als vele pennen in beweging komen tegen hem. Ook de onze voegt zich daarbij.

Alleen maar 'anders gezegd’?

De titel van het boek valt op. Ondanks het feit, dat Kuitert zelf de eerste zal zijn om te weten op hoeveel gevoelige tenen hij gaat staan, pretendeert hij toch met de titel 'Anders gezegd', dat hij de oude dingen alleen maar op een niet mis te verstane manier naar voren brengt. Het moet blijkbaar eens heel anders worden gezegd, wil het in onze tijd 'overkomen'. Nu is het een goed recht van een gereformeerd man om de gereformeerde naam te willen blijven dragen, ook als hij de dingen eens heel anders aanpakt. Het is zelfs loffelijk, als iemand meent, dat hij de gereformeerde zaak, die door en door een Evangelische zaak is, moet verdedigen in een tijd, waarin zoveel spreekt van verval en afbraak. Kuitert roept op zijn wijze (onuitgesproken) 'haast profetisch' op tot een nadere doordenking van de geweldige problemen, waarmee de mens van de twintigste eeuw worstelt. Dat blijkt uit de klemmende en scherpe taal, die hij gebruikt. Maar... als iemand beweert, dat hij de dingen alleen maar anders zegt, dan moet hij dat natuurlijk ook waar maken. En wij menen, dat dat bijna op geen enkel punt van de theologie bij Kuitert het geval is.

Scherpzinnigheid en originaliteit

Kuitert kleedt zijn gedachten in in een kleed van scherpzinnige en originele formuleringen. Zijn zeggingskracht, waarmee hij op een intellectueel knappe wijze de dingen in woorden gestalte geeft, is echter op zichzelf nog niet een bewijs, dat we hier met de waarheid, laat staan met het laatste woord over de waarheid, te doen hebben. Scherpzinnigheid en originaliteit zijn twee eigenschappen, waarover niet ieder beschikt, maar die bij God en in de theologie op zichzelf nog niet boven aan de lijst van deugden staan. Het intellect heeft trouwens in de gereformeerde religie nooit een privilege gehad boven het hart bv. En beide zijn ze in deze religie altijd onder de meetlat van Gods Woord gezet.

Waarom ik dit schrijf? Omdat de scherpzinnigste formuleringen nogal eens als een bunker waren, die het werkelijk binnenkomen verhinderden. En omdat we voor Kuitert niet vallen, omdat zijn gedachten intellectueel zo knap geordend zijn. Om een Bijbelse zaak te verdedigen, is meer nodig. Bovendien gebiedt de eerlijkheid heel gewoon om hardop te zeggen, dat Kuitert, hoe vaak het tegendeel wellicht het meest door de medeleden van zijn kerk beweerd wordt, in zijn diepste denken niet gereformeerd is. Wat de vromen in de vorige eeuw de vrijzinnigheid in de Nederlandse Hervormde kerk verweten vanuit het hartelijke geloof in de God der Schriften, dat heeft bij Kuitert een mond gevonden om (helaas) ook nu in de kringen van de Gereformeerde kerken in Nederland uitgesproken te worden.

Een drietal lijnen

Op een drietal punten wil ik wijzen om dat duidelijk te maken. Er zou, op allerlei andere meer gedetailleerde trekken uit Kuiterts betoog critiek kunnen worden uitgebracht. Dat doen we echter dit keer niet. 't Gaat over de grondlijnen van zijn theologisch denken. Daar komen wij met onze vragen. Daar zet zich ook ons verweer in. In de eerste plaats merken we in de beschouwingen van Kuitert een robuust denken in horizontale kaders op. Hij levert welbewust een schets van een horizontale theologie, die theologie der revolutie heet. In de tweede plaats noteren we een tweesporig, situationeel denken, dat heel zijn gedachtenklimaat beheerst. Tenslotte willen we wijzen op zijn, wat we kortheidshalve zullen noemen, cultuuroptimisme. Over ieder van deze drie punten gaat het nu achtereenvolgens.

Een theologie van de revolutie

Het boek bevat een opstel over 'de theologie en ethiek van de revolutie' (blz. 88 vv.). Kuitert kiest daarin voor de term 'horizontalisering'. Dat wil zeggen (aldus K.): 'Wij moeten het christelijk geloof zo weergeven, dat het de mensen niet buiten onze wereld en onze tijd verwijst om God en Zijn heil te ontmoeten, maar juist naar onze wereld en onze tijd, omdat wij geen andere God kennen dan de God, Die scheppend, verlossend en voltooiend aan en in onze wereld werkt.'

Het gaat erom, volgens Kuitert, 'echt werelds' te leven. Gods heil is immers 'aards heil'. Niet de wereld na of boven de onze is bedoeld (in de Bijbel), maar de wereld hier en nu. Dat is, in onze taal gezegd, de wereld met zijn negerprobleem, Vietnam en Biafra. Kuitert roept de christenen op tot een onvoorwaardelijke deelname aan de opbouw van de wereld. Christenen kunnen geen handhavers van de status quo zijn (houden, zoals we 't hebben). Maar terwiile van de gerechtigheid zullen christenmensen weigeren om bestaande macht te legitimeren. Deze weigering mag desnoods gepaard gaan met revolutie, wanneer wegen van actie, protest, buitenparlementaire pressie of geweldoze weerstand niet meer open liggen.

Het anonyme Woord

Om duidelijk te maken, dat, ook buiten de christelijke kerk en de verkondiging van het Woord Gods om, bewegingen aan te wijzen zijn, die door de magneet van Gods openbaring (de algemene) dezelfde kant op gestreken worden, gebruikt Kuitert de uitdrukking: het anonyme Woord. Letterlijk zegt hij: 'Men kan de projecten van maatschappijvernieuwing opvatten als een doodlopende poging van de mens zichzelf het heil te verschaffen, maar ligt het niet meer voor de hand deze projecten als evenzo vele manieren van inhaken in Gods beloften te verstaan?' (blz. 105). 'Er is zoiets als het anonyme Woord, dat buiten de kerk ook bij niet-christenen werkt, de scheppende factor van de geschiedenis. Het maakt mensen wakker, voert ze uit het diensthuis, laat ze a.h.w. ruiken aan het heil en maakt ze zo tot middel voor verandering van onze wereld' (blz. 103). Zo zien we, dat sociale gerechtigheid niet alleen door christenen wordt nagestreefd, maar door vele andere mensen eveneens. En waarom zou dat niet ergens hand in hand gaan? Christenen hebben dan de dure roeping om te duiden, wat ze als werkingen van het anonyme Woord elders vinden. En om werkelijk sociale gerechtigheid na te kunnen jagen, moeten de structuren veranderd worden en de macht, die door mensen is gemaakt, worden doorbroken. Marx heeft dat al lang geleden gezien. Wij moeten het hem in ieder geval gewonnen geven, dat wij christenen veel te haastig gesproken hebben over door God gewilde verordeningen der schepping, daarmee bedoelende, dat we graag wilden houden, wat we hadden.

Algemene openbaring

Deze en vele andere zaken komen op tafel, als Kuitert zijn theologische beschouwingen in horizontale kaders zet. Hij zoekt voor deze overwegingen een theologische basis in de zogenoemde algemene Openbaring. We geloven immers in dat werkzame anonyme Woord van God, ook buiten de kerk? We geloven in Gods heilzame tegenwoordigheid, ook in onze tijd. Daarmee is niet gezegd, dat alle gelaatstrekken van een historische leefwereld sporen van Gods tegenwoordigheid zijn. Maar van bepaalde trekken geldt dat zeker. 'In een wereld, die ook het verlangen naar humaniteit kent, ook het zoeken van een nieuwe aarde, mag (en moet) dit menselijk streven zelfs niet alleen geïnterpreteerd worden als effect van Gods heilzame tegenwoordigheid, maar mag (en moet) de heilsboodschap van de verzoening en de herschepping zijn relevantie (bruikbaarheid) juist in deze kaders bewijzen.'

God is krachtens Zijn algemene openbaring overal tegenwoordig. En als de mens vandaag Gods tegenwoordigheid meer ervaart op het terrein van de intermenselijke betrekkingen (meer dan vroeger), dan komt het erop aan, dat wij met de vinger naar bepaalde gelaatstrekken van onze tijd wijzen ze uitleggen als (hoe dan ook) met Gods tegenwoordigheid in deze tijd gegeven. God is niet alleen tegenwoordig in de kerk, maar ook in de wereld, niet alleen in de belijdende gemeente, maar ook in de historische constellaties van de tijd. En Zijn spoor wordt daar ontdekt, niet alleen door de gemeente, maar zelfs enigermate door de wereld.

Valt God dan, zo gezien, niet samen met een stuk — eventueel het meest indrukwekkende — van de wereld? En is dat niet een vergoddelijking van een bepaalde creatuurlijke werkelijkheid? (blz. 101). Hoewel Kuitert niet langer wil spreken van de term transcendentie (de andere wereld van God), wil hij toch liever ook niet vervallen tot pantheïsme (God = bestaande werkelijkheid hier en nu). (P. Tillich). De wereld is niet god-loos en God is niet gelijk aan de wereld. Tussen deze twee klippen wenst Kuitert door te varen.

Wat dit alles voor consekwenties heeft t.a.v. de prediking, de moraal, het pastoraat van de kerk aan de sterfbedden bv. hopen we bij een volgende gelegenheid te zien om daarna te zeggen, waar deze grote (al te grote) theologische schoen wringt. Nu alvast: ons past deze schoen niet en wij trekken hem zo ook niet aan.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 september 1970

De Waarheidsvriend | 10 Pagina's

'Anders gezegd’

Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 september 1970

De Waarheidsvriend | 10 Pagina's