Berkhofs beroep op de gereformeerde traditie met name op Calvijn

I

Wie het rapport 'Wat is er aan de hand met het ambt?' leest, dat - zoals bekend mag worden verondersteld - geheel van de hand van prof. Berkhof is en waarvoor de commissie van beraad geen enkele verantwoordelijkheid draagt, wordt op een meeslepende wijze tot het inzicht geleid, dat de voorgedragen visie op het ambt geheel in overeenstemming (of gemeenschap?) is met de H. Schrift en de belijdenis der vaderen. Het rapport Berkhof wil in de vrijheid des Geestes nieuwe wegen wijzen, vooral voor die gemeenten, die binnen het thans vigerende kerkordelijk patroon in een impasse verkeren. 'Maar bij alle nieuwe gedachten, benaderingen en voorstellen, die het bevat, blijft het ons inziens niettemin in de lijn van de kerkelijke traditie, waaraan ook de Nederlandse Hervormde Kerk zoveel te danken heeft en die teruggaat op de grote reformator Johannes Calvijn' (p. 70). Met andere woorden, prof. Berkhof is van mening, dat de door hem voorgedragen theologie van het ambt geheel staat in de lijn van de gereformeerde traditie en van dezelfde principia uitgaat als die waardoor Calvijn zich bij zijn reformatorische arbeid liet leiden.

Het wil ons voorkomen, dat deze pretentie volstrekt onjuist is. Prof. Berkhof staat eklektisch (het beste uitkiezend) ten aanzien van de meest uiteenlopende ambtstradities en principes; en in de hoofdlijn van zijn leer van de kerk (christocratische broederschap, p. 41) en van het ambt (een binnen een christelijke kerkgemeenschap algemeen erkende functie, die het heil van Christus representeert, p. 18, p. 72/73) wijkt hij ver van de gereformeerde lijn af.

De opzet van het rapport is om alternatieven te bieden voor de huidige kerkelijke en ambtelijke praxis. De bezwaren toch tegen de vorige studie over het ambt, die naar het lijkt voorgoed in de archieven van de Hervormde Kerk begraven is en in de wandeling het rapport van Ruler genoemd wordt, waren vooral dat dit rapport te weinig kritisch stond tegenover de traditionele opvattingen, zoals die met name ook in de kerkordelijke beslissingen van 1951 werden vastgelegd.

Van de praemissen, waar het rapport Berkhof duidelijk van uitgaat, zijn als de voornaamste te noemen:

a. Met het oog op haar eucumenische kontakten is de Hervormde Kerk alleen gebaat met een ambtsrapport, waarmee in eucumenisch opzicht zaken gedaan kunnen worden en dat niet bij voorbaat een struikelblok legt op de weg om tot een fusie van kerken (één grote evangelische kerk van Nederland) te komen. De ambtsopvattingen hinderen de kerken in hun verlangen naar gemeenschappelijke sacramentsvieringen. Terwille van haar eucumenische kontakten met kerken zowel van het hoogkerkelijke (episcopale) type als van het laagkerkelijke (congregationalistische) type, moet de Hervormde Kerk bereid zijn om haar eigen hervormde = gereformeerde leer van kerk en ambt relatief te stellen.

Prof. Berkhof gooit hoge ogen met het oog op deze eucumenische discussie en tracht episcopalisme en congregationalisme met elkaar te verbinden. U leest dit episcopalisme bijv. heel duidelijk op p. 45: 'In elk geval wordt het tijd, dat we in onze protestantse kerken onbevangen gaan nadenken over de zin van een personaal universeel ambt. Wij zullen dan tegelijk moeten bedenken, dat de bekleder van zulk een ambt, wil hij dit ambt niet verraden, evenals Petrus, op een zeer duidelijke wijze de rechtvaardiging van de zondaar uit genade alleen zal moeten uitdrukken.' Hoezeer van allerlei sancties omgeven, komt prof. Berkhof toch uit bij een petrinisch ambt, waar de H. Schrift ons niets van leert. Merkwaardig is overigens dat binnen de roomse kerk het papalisme steeds meer fragwürdig wordt en dat daar sommigen reeds zover gaan dat zij de paus nog slechts een decoratieve functie toekennen.

b. De congregationalistische lijn komt vooral het rapport binnen op gezag van de sociologie. De exegese zoals we straks zullen zien gaat hierop aansluiten. Momenteel zijn de architekten van de maatschappijvernieuwing en de organisatiesociologen druk in de weer om hun visies en plannen ter herstrukturering van maatschappij en samenleving, veelal geïnspireerd vanuit marxistische ideologieën, aan te dragen. Steeds luider wordt de roep, dat de kerk in deze tijd een dankbaar gebruik moet maken van de hulp van deze deskundigen. Voor de Hervormde Kerk echter betekent dit, dat haar kerkorde op het spel staat. De wijkgemeente, één van de grondpeilers van de kerkorde van 1951, heeft haar tijd gehad. Er ontstaan allerlei nieuwe vormen van gemeenschap. Wij leven in een pluralistische (veelvormige) maatschappij. Wij groeien ook toe naar een pluralistische kerk. 'Naarmate onze maatschappij pluralistischer wordt (...) moet de kerk haar met (....) ambtelijke pluraliteit tegemoet treden' (p. 58). De wijkgemeente, waarbinnen de bediening van Woord en Sacrament centraal stond, is achterhaald. Via de overgangsbepalingen is de noodgemeente in de kerkorde gelegitimeerd als buitengewone wijkgemeente.

Als de huidige ontwikkeling zich doorzet, dan ziet het er naar uit dat straks de kerkorde op de helling gaat, en dat dan het buitengewone gewoon wordt en omgekeerd. Het is niet meer Christus Die Zijn gemeente vergadert rondom Woord en Sacrament. Maar het zijn mensen, die op grond van bepaalde voorkeuren zich aaneensluiten. De sympathiegemeente en de hotelkerk zullen dan kerkordelijk gelegitimeerd en daarmee een feit zijn, waarmee de huidige kerkorde op z'n kop gezet wordt. Te vrezen is bovendien, dat de sympathiegroepen zich niet meer rondom Woord en Sacrament groeperen gezien de devaluatie van de prediking, maar daar ontstaan waar mensen geïnspireerd door het evangelie, elkaar herkennen in hun geëngageerd-zijn voor bepaalde 'kerkelijke' taken. In deze mondige groepen fungeert de ambtsdrager als deskundige: vormingsleider of gespreksleider.

Het is niet toevallig, dat het rapport Berkhof een uitgesproken sympathie heeft voor het beeld van de gemeente zoals in 1 Corinthe 12 getekend wordt: een charismatisch gelede gemeente, het lichaam van Christus met de Geest vervuld, bloeiend in een veelheid van genadegaven en overvloedig dienstbetoon. Het gaat te ver om vanuit 1 Corinthe 12 een regelrechte lijn te trekken naar het ideaaltype van een mondige gedemocratiseerde gemeente zoals de sociologie ons die graag voorhoudt. Prof. Berkhof zal ongetwijfeld bedoelen, dat de moderne mondige gemeente het beeld moet gaan vertonen van 1 Corinthe 12. Maar op z'n minst moet toch gezegd worden, dat de voorliefde in de exegese voor 1 Corinthe 12 bepaald wordt door het feit, dat in het rapport is heengewerkt naar een pluralistische vormgeving van kerk en ambt met behulp van de sociologie.

Deze praemissen geven het doel aan, waar het rapport Berkhof op mikt. Een ambtsvisie die hanteerbaar is in de actualiteit van oecumene en moderne maatschappij. De exegetische methode en de dogmatische principia stellen prof. Berkhof in staat dit doel te bereiken.

Wat de exegese betreft maakt het rapport gebruik van de zogenaamde 'traditionsgeschichtliche' methode, een methode echter, die bij lange na niet door alle exegeten en Nieuw-Testamentici, hoezeer zij overigens een Schriftkritisch standpunt huldigen, aangehangen wordt. Deze methode wil dat men uitgaat van de verschillende leertypen en tradities die wij in het Nieuwe Testament aantreffen, waarbij ook de echtheid van sommige paulinische brieven in twijfel getrokken wordt en eveneens de jongere brieven (zoals de Pastorale brieven) minder gezag krijgen toebedeeld dan de oudere (zoals de brieven aan de Romeinen en de Corinthiërs). De uitkomst van deze methode staat al bij voorbaat vast. A priori is de eenheid van het Nieuw-Testamentisch getuigenis zoek. De Schriftgegevens vertonen zodanige variëteit, 'verwarrende veelheid', dat het niet tot een duidelijk Schrift principe voor het ambt kan komen. Tenzij dat men zich schuldig maakt aan harmoniëren van de Schriftgegevens, wat aan Calvijn verweten wordt. Daarnaast voert deze methode tot de konstruktie dat het charisma en de charismatisch gelede gemeente voorafgaan aan het ambt en de door ambtelijke dienst gevormde gemeente. Het ambt wordt verklaard uit het manco van het charisma.

Het is duidelijk dat de exegeet zodoende de dogmaticus de vrije hand geeft tot doordenking en vormgeving van de ambtstheologie in de vrijheid des geestes. Deze vrijheid ten aanzien van de Schrift wordt ook gevindiceerd ten aanzien van de belijdenisgeschriften en de kerkorde. Het rapport stelt zich van meet af aan kritisch op tegenover de ambtenleer daarin vervat. Voor deze vrijheid beroept prof. Berkhof zich op Calvijn. Zoals Calvijn zijn theologie van het ambt ontwikkelde in gehoorzaam luisteren naar de Schrift, gepaard met een critisch lezen van de patres (de oude kerkvaders), en in een rekenen met de behoeften van de situatie (het eerste meer, het tweede minder bewust), zo zullen wij in zijn spoor hetzelfde moeten doen. Wij moeten hem niet biologisch voortzetten, maar pneumatisch herhalen (Noordmans). Het wil ons voorkomen dat dit beroep van prof. Berkhof op Calvijn ten onrechte is. Wij zullen dit nog nader aantonen. Hier zij reeds opgemerkt, dat al moge Calvijn enigszins geharmonieerd hebben, nauwkeurige bestudering van zijn theologie ons tot de erkenning moet brengen, dat Calvijn zeer behoedzaam met de H. Schrift omging.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen