De oud-Christelijke kerk V

De kerkelijke organisatie

a. De bijzondere ambten

Het georganiseerde kerkelijke leven is in de apostolische en na-apostolische tijd naar voren getreden in een bepaalde ambtelijke structuur. De reeds enige malen geciteerde Didache, een kerkorde uit plm. 100/150, noemt als geestelijke leiders der kerk: de apostelen (niet alleen de getuigen van Jezus' opstanding, maar ook de rondtrekkende zendelingen), de leraars (bijbeluitleggers) en de profeten (die de Geestesgaven van voorspelling, genezing, enz. bezaten). De apostelen mochten niet te lang verblijven op dezelfde plaats, opdat zij niet uit de inkomsten van het Evangelie een rustig bestaan zouden leiden(!). De bevoegdheid om te onderwijzen kon aan ieder gemeentelid, die daarvoor geschikt was, worden toegekend. Een profeet mag aanspraak maken op onderhoud van gemeentewege, wanneer hij tenminste door zijn optreden bewijst dat hij een echte profeet is; evengoed als in de dagen van oud-Israël moesten aan deze profeten en huns gelijken de eerstelingen gebracht worden, en dat op elke plaats, waar zij zich tijdelijk vestigden. We zien hier, dat deze ambtsdragers niet werden gekozen. Zij hadden vanzelf gezag om de bijzondere gaven, waarmee de Geest hen had toegerust. Ook waren ze niet aan een bepaalde gemeente verbonden.

b. De gewone ambten

Naast deze bijzondere ambten had elke gemeente haar eigen oudsten (presbyters, de vooraanstaande leden der gemeente), uit wier midden de opzieners (episkopoi, bisschoppen) gekozen werden, die de financiële en organisatorische leiding der gemeente hadden. Zij werden bijgestaan door dienaren (diakonoi), die naast de armenzorg ook het werk der huidige collectanten en kosters behartigden.

c. Spanningen tussen beide ambten

Vermoedelijk zijn er al snel moeilijkheden gerezen tussen de gewone ambtsdragers en zij, die uitgerust waren met een bijzondere gave van de H. Geest.

We komen met deze tegenstelling in aanraking bij het lezen van de brief, die de presbyter Clemens van Rome omstreeks het jaar 95 aan de gemeente van Corinthe schreef. In die gemeente is nl. een groep jongeren die zich niet kunnen verenigen met de leiding, zoals deze allengs in de hand van de oudsten was overgegaan. De gemeente heeft als gevolg daarvan een aantal oudsten afgezet, men heeft dus aan de eisen toegegeven. Intussen heeft dit niet tot oplossing van de moeilijkheid geleid en de rust, de vrede, is en blijft weg. Dit is dan ook de grote grief van de briefschrijver, dat het ambt miskend is. 'Ziet', zegt hij, 'hoe vreselijk onder het volk Israël zulk een zonde gestraft werd. God heeft immers dit ambt gewild; Hij heeft er al in het Oude Testament van doen spreken. Laten deze revolutionairen toch tot bezinning komen, laten zij vertrekken uit Corinthe; dit is de weg tot vrede, dat de reeds afgezette presbyters hersteld worden in hun ambt; het ambt is immers heilig'. Hoe belangrijk misschien ook de kwestie geweest mag zijn, hierover spreekt Clemens nauwelijks één woord; dat formeel het gezag van het ambt geleden heeft, daarin zit voor hem het pijnlijke van de zaak. Voor hem zijn de bisschoppen de priesters en de diakenen de Levieten uit het O.T., waartoe hij zelfs onjuist vertaalt Jes. 60 : 17: Ik zal hun bisschoppen aanstellen in gerechtigheid en diakenen in getrouwheid'. Daartegenover verheerlijkt de Pastor van Hermas, een openbaring plm. 140 te Rome geschreven door een gemeentelid Hermas, de bijzondere ambten van profeten en leraren. Hij spreekt over hen als 'vierkante witte stenen, die juist in elkaar passen'. Anderzijds weet hij, dat er zich kaf onder het koren bevindt: leraars van het boze' en heeft hij respect voor 'herbergzame bisschoppen', die 'de armen en weduwen zonder ophouden beschermd en altijd rein geleefd hebben'. Overigens worden bij herhaling vermaningen tot de bisschoppen gericht.

De apostelen in de engere zin des woords stierven; vele zwendelaars tooiden zich met de profetennaam; de gemeenten werden meer zelfstandig. Vanzelf kwamen daardoor de blijvende plaatselijke ambten steeds meer naar voren.

De brief van Polycarpus aan de gemeente van Filippi (plm. 150) spreekt slechts van presbyters en diakenen. Deze laatsten noemt hij 'dienaren van God en Christus'; hij wekt op tot gehoorzaamheid aan deze gezagsdragers.

Deze brief grijpt terug op de zeven brieven van Ignatius (plm. 115), waarin Ignatius, bisschop van Antiochië, de waardigheid van het geestelijk ambt tot in het fantastische verheft: de werkelijkheid was dus zo rooskleurig niet. Het kwam nl. voor, dat men zonder de bisschop in Klein-Azië het sacrament vierde. Daar komt Ignatius met vuur en vlam tegen op. De bisschop staat voor hem op de plaats van God of Christus. Zijn jeugd kan geen afbraak doen aan zijn gezag. 'Goed gaat het als men (alleen) weet van God en de bisschop. Wie de bisschop eert, is bij God geëerd, wie buiten weten van de bisschop iets doet, vereert de duivel'. Volgens Clemens nemen de presbyters de plaats der apostelen in. De diakenen noemt hij herhaaldelijk zijn 'mededienstknechten' of 'diakenen der mysteriën van Jezus Christus’.

Zulke opvattingen moeten wel een belangrijke impuls gegeven hebben tot de ontwikkeling van de ambtsgedachte in de volgende jaren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen