Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Politieke prediking

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Politieke prediking

13 minuten leestijd Arcering uitzetten

Evangelie en politiek

Meer dan ooit staan de consequenties van het evangelie voor het terrein van de politieke en maatschappelijke vragen in het centrum van de aandacht. In welk opzicht staan beide grootheden, het evangelie en de politiek met elkaar in verband? En wat betekent dit voor prediking, kerk en theologie. De Apeldoornse hoogleraar prof. dr. W. H. Velema heeft bij de overdracht van het rectoraat aan de theologische hogeschool der Christelijke Gereformeerde Kerken in een rede aan deze vragen aandacht geschonken. De uitgewerkte tekst van deze rede ligt voor ons in een door Kok in Kampen keurig verzorgde uitgave in de serie Apeldoornse studies. De prijs van deze studie van 39 bladzijden is ƒ 4, 95. Graag willen wij u in dit artikel attenderen op deze belangrijke uitgave. Prof. Velema heeft de gave helder en overzichtelijk te schrijven. En ook in deze uitgave blijkt weer zijn belezenheid ten opzichte van de huidige theologische stromingen, waardoor hij ons in kort bestek veel informatie verschaft over datgene wat vandaag aan de orde is. Daarbij moet hem als een bijzondere verdienste aangerekend worden, dat hij niet wil blijven steken in en weergave van de mening van anderen, maar ook positief lijnen aangeeft, waarlangs zich zijn eigen positie aftekent. Dat is, zeker waar het een zo ingrijpend onderwerp betreft als prediking en politiek, geen kleine zaak.

De titel geeft duidelijk een beperking aan. Het gaat in deze brochure niet allereerst over de politieke verantwoordelijkheid van de kerk, de relatie tot de politieke partijen etc, en evenmin over het verband tussen politiek en theologie, een visie op de vraag b.v.: Wat is christelijke politiek? Nee, de auteur wil een bijdrage leveren op het gebied van de praktische theologie en de bezinning op de prediking dienen. Uiteraard kan hij dan niet geheel voorbjj gaan aan de vragen van de sociale ethiek, de relatie kerk en politiek en de visie van die stromingen die zich aandienen als politieke theologie.

Maar primair gaat het om de vraag van evangelieverkondiging en politiek. Dat betekent naast beperking tegelijk ook een concentratie op het wezenlijke. Immers de prediking staat nooit los van het theologisch denken. Theologische gedachtengangen en motieven vinden daar hun praktische toepassing. Daarom is het onderwerp wat Velema aan de orde stelt voor iedere kerkganger van belang. En wie zich enige moeite getroosten wil om deze rede te lezen en te bestuderen ziet zich zijn moeite in die zin rijkelijk beloond, dat hem allerlei achtergronden duidelijk worden van datgene waar hij soms regelmatig mee in aanraking komt. B.v.: Hoe komt het, dat vele kerkgangers de kerk uitkomen met het onbevredigende gevoel: Wat hier gezegd is vanmorgen, had ook gezegd kunnen worden op een vergadering van de vakbond en dan zou het deskundiger gebeurd zijn? Wat zit er achter de roep om vernieuwing van de kerkdienst? Dat zijn maar geen dingen die uit de lucht komen vallen. Daar zit een bepaalde theologische visie achter. En het is goed om dat te onderkennen, om aldus de geesten te beproeven. Kritische waakzaamheid vanuit het reformatorisch belijden is broodnodig.

De gereformeerde gezindte

Nu zal het onderwerp dat Velema in deze rede behandelt juist degenen die de gereformeerde belijdenis liefhebben interesseren en moeten bezighouden. De politieke verantwoordelijkheid van de kerk is immers een aspect dat binnen de gereformeerde gezindte regelmatig aan de orde komt. Ik herinner u alleen maar aan enkele synodale publikaties over christenzijn in de samenleving, over het politieke spreken van de kerk, over het atoomvraagstuk, die binnen de hervormde kerk nogal discussie veroorzaken.

Ook de gereformeerde synode heeft zich met deze vragen het vorig jaar bezig gehouden, wat geleid heeft tot uitgave van het rapport: Het spreken van de kerk in de samenleving.

Deze aandacht voor de politieke en sociale vragen is binnen de gereformeerde gezindte niet van vandaag of gisteren. Artikel 36 van de Nederlandse geloofsbelijdenis heeft hier m.i. alles mee te maken. De uitleg van dit geloofsartikel moge omstreden ziin en de waardering verschillend uitvallen, niettemin heeft het steeds tot gevolg gehad dat zij die in het spoor van de gereformeerde belijdenis wilden gaan, de politieke vragen nooit terzijde hebben willen schuiven als zaken, waar een christen zich maar niet mee bemoeien moest.

In zijn rede geeft Velema enkele frappante voorbeelden uit de praktijk van de gereformeerde kerken van ons vaderland in de zestiende eeuw, waar de bemoeienis van de kerk met de politiek ook in daadwerkelijke actie tot uiting komt. Men zou ook kunnen denken aan de activiteit van de kerk in de tweede helft van de zeventiende eeuw terzake van Hugenoten, Hongaarse predikanten enz. Dr. R. B. Evenhuis geeft in het derde deel van Ook dat was Amsterdam vele voorbeelden van een soort werelddiaconaat uit die tijd.

Nu moeten we echter wel onderscheiden. Dat er verband bestaat tussen evangelieverkondiging en politiek, dat de prediking een politieke spits kan hebben, is vanouds in de kerken der reformatie erkend. Ook Velema ontkent dit niet.

Maar in de kwestie van de politieke prediking gaat het om iets anders. Niet maar alleen om de vraag, hoe de heiliging van het leven in al zijn verbanden aan de orde moet komen in de prediking. Maar om een prediking, die door de politiek bepaald en beheerst wordt. Men vindt dat duidelijk terug in een stelling van Marcel Xhaufflaire, leerling van de r.-k. theoloog J. B. Metz, door Velema op blz. 5 van zijn rede geciteerd. Deze stelling luidt: De laatste toetssteen voor een verantwoord spreken over God vinden we in dit bevrijdend politieke handelen.

Politieke theologie

Wat in deze stelling gezegd wordt vindt zijn uitwerking in allerlei publikaties van moderne theologen als Sölle, Metz, Moltmann, Shaull, Cox, Schillebeeckx, De Pree, Ter Schegget e.a. Nadrukkelijk wijst Velema erop dat deze politieke theologie, waarvan de genoemde theologen woordvoerders zijn, niet gelijk staat met politiek op basis van de theologie, en evenmin met bezinning op de politieke verantwoordelijkheid van de gelovigen. Het gaat veel meer om een geheel andere aanpak, om een politieke vertolking van het evangelie, een manier van bijbeluitleg dus, in politieke en maatschappelijke categorieën.

Vooral het geschrift van Dorothee Sölle, Politieke theologie moet Kier genoemd worden. Hierin zegt deze theologe, dat de waarheid van het christelijk geloof daaruit blijkt, dat het de maatschappelijke werkelijkheid verandert. De waarheid van een theologische uitspraak is niet te meten aan wat we in de bijbel lezen. Een uitspraak is waar, als ze veranderend ingrijpt op de maatschappelijke werkelijkheid. Dat is dus het criterium! Bevordert de prediking de maatschappelijke bevrijding van enkeling en samenleving of werkt zij die verandering tegen door de gevestigde orde te steunen? Daarom moet de boodschap van de bijbel in politieke termen vertaald en gedaan worden. Mevrouw Sölle kan voor dit vertalingsexperiment zich beroepen op de kritische theoloog Rudolf Bultmann. Maar terwijl bij Bultmann de Schriftgegevens gaan door de filter van een eigentijds denken, waarin de vrijheid van de enkeling beklemtoond werd, wil Dorothee Sölle het evangelie politiek interpreteren.

Dan zien we in een andere vorm als bij Bultmann ook bij haar, hoe de Schriftgegevens door de filter van het eigentijdse denken gaan. NI. de mens-en maatschappijbeschouwing van Karl Marx en zijn geestverwanten. Marx' visie, dat de mens maatschappelijk bepaald is, dat maatschappelijke veranderingen de verandering van mensen mogelijk maken is voor Sölle maatstaf in de vertolking van de Schrift. De kerk moet daarom via haar prediking meewerken aan de verandering van de samenleving en zij moet ernst maken met de maatschappijkritiek van Marx. 'Marx is de canon', zegt Velema, in een samenvatting van Sölle's gedachten, 'waarnaar het evangelie van Jezus moet worden gemeten, vertaald en gedaan' (blz. 12).

Het zal u duidelijk zijn, dat dit voor de inhoud van de prediking geweldige gevolgen heeft. Niet de verlossing van de enkeling uit zijn zonde en schuld door het geloof in Christus moet kern van de prediking zijn, maar het heil van de maatschappij, de veranderbaarheid van structuren en inzettingen. Deze politieke prediking maakt ook de dialoog met het marxisme mogelijk. Sterker zij wil Marx' ideeën vruchtbaar maken. Waar Marx in de godsdienst slechts een struikelblok zag voor de bevrijding van de mens, willen de politieke theologen aantonen, dat het evangelie, mits politiek vertolkt met behulp van de marxistische mensbeschouwing, juist kan helpen deze bevrijding van de mens teweeg te brengen.

Velema geeft een beknopt, maar helder overzicht van de ideeën van verschillende vertegenwoordigers van deze politieke theologie, waarbij hij er terecht op wijst, hoe de een verder gaat dan de ander. Met name inzake de vereenzelviging van evangelie en maatschappijkritiek. Maar bij allen is beslissend, dat de politiek-sociale werkelijkheid bepalend is om de bijbelse boodschap te verstaan. Bij allen ook is er het protest tegen een prediking die aandacht vraagt voor persoonlijke heilszekerheid, hetgeen men een privatisering van het geloof noemt.

Mogelijk denkt u: Wat hebben wij met dergelijke opvattingen te maken? Zijn het geen studeerkamerprodukten, die tot het grondvlak van de gemeente toch niet doordringen? Maar vergis u niet: wat door deze theologen is uiteengezet, wordt door anderen praktisch toegepast. Men denke aan de prediking, aan pleidooien voor een politiek avondgebed. Aan allerlei besluiten van de organen van de Wereldraad van Kerken. Wie de artikelen van dr. Tukker gelezen heeft, merkt, hoe ook in de visie op de zending deze politieke theolpgie doordringt. Zo zou er meer te noemen zijn. Het moge u duidelijk zijn dat dit alles direct de praktijk van het kerkewerk, met name de inhoud van de prediking raakt.

En het gaat dan maar niet om bijzaken. Nee, de alles beslissende vraag is: Wat is het heil? Velema laat zien, hoe in de politieke theologie het heil gelijk gesteld wordt met de verbetering en sanering van de maatschappelijke situatie. Het heil wordt dus binnenwerelds opgevat. Het kwaad zit immers vooral in de structuren, volgens de moderne theologen. En het wordt niet zozeer gezien als de rebellie van het mensenhart tegen de Heere God. En wie zo zonde en verlossing ziet, wie het heil ziet liggen binnen het bereik van menselijk handelen, moet ook wel komen tot een andere visie op Jezus. In de politieke theologie is Hij eigenlijk niet meer dan voorloper en voorbeeld voor ons handelen. Dat is een andere Jezus, dan de kerk de eeuwen door beleden heeft. Wij stemmen met Velema in, als hij zegt, dat de kerk vandaag voor een beslissende keus staat. 'Haar. beslissing ten gunste van politieke en sociale activiteiten naar het model van de politieke theologie zal signaal zijn van een andere visie op het heil, dan welke de kerk der eeuwen beleden heeft' (36).

Wat zegt de Schrift?

Nu wijzen voorstanders van de politieke theologie gaarne op het zg. maatschappijkritisch getuigenis van de profeten. Echter Velema laat zien, hoe de politieke en sociale uitspraken van de profeten staan in het raam van het verbond van God met Zijn volk. Als de profeten sociaal onrecht hekelen veroordelen zij de ontrouw jegens de Heere en roepen op tot bekering jegens Hem. De politieke prediking van Sölle e.a. laat deze verbondsgedachte vallen en trekt daardoor de Schriftgegevens scheef. En wat het N.T. betreft, daar wordt ons geboodschapt dat het Koninkrijk Gods in Jezus nabijgekomen is. Dat Koninkrijk gaat wel over alle dingen, maar het is geen politieke grootheid. De Duitse geleerde Martin Hengel heeft in verschillende publikaties laten zien, hoe de prediking van Jezus vierkant ingaat tegen het streven van de revolutie-theologen van zijn dagen, de Zeloten. Het kwaad lag voor Jezus niet in de sociale verhoudingen, maar in het hart van de mens. Daarom de oproep tot bekering en vernieuwing van het hart.

Wel heeft Jezus' boodschap politieke gevolgen. Hij is immers de Heere. En deze belijdenis roept de botsing op met alle machten die Hem tegenstaan, o.a. de Romeinse keizer. Van hieruit wil Velema dan ook het politieke spreken in de prediking verstaan. Er is geen politieke prediking. Wel betekent de oproep tot levensheiliging dat politieke zaken ter sprake kunnen komen binnen het raam van verbond en Koninkrijk Gods. In de term politieke prediking bepaalt de politiek het wezen van de prediking. Echter prediking is voor alles evangelieprediking van het heil in Christus voor verloren zondaars.

Concreet betekent dit, zo zegt Velema, dat de prediking verklaring en toepassing van de tekst moet zijn. Geen politieke leuzen op de kansel, los van de Schrift! Voorts dat de prediking gericht moet zijn op de mens in de kerk. Geen prediking die over de hoofden heengaat, programma's ontvouwt en intussen de gemeente onder juk van die politieke programma's laat doorgaan. In de derde plaats zullen wij, in gehoorzaamheid aan de Schrift, de gemeente hebben op te wekken te bidden om het verstaan van de wil des Heeren. Daarnaast wil Velema de pastorale hulp via gesprek, catechese en vorming niet onderschatten. En de kerk zal soms duidelijk hebben te getuigen jegens overheid en volk. Maar ook dan mag zij zich nooit laten verleiden tot politieke uitspraken waarmee zij zich tot partij verlaagt, maar zal zij Christus hebben te belijden in het volksleven.

Positief pleidooi

U ziet, de schrijver blijft niet steken in een kritiek op de politieke prediking. Maar hij voert ook het pleidooi voor een prediking vanuit de volheid van de Schrift, waarin de heiliging van het leven ter sprake komt. 'Wij preken geen politiek. We preken het handelen van God door Jezus'. (28). Getrouwe bediening van het Woord zal daarom politieke problemen niet uit de weg gaan. Maar dat is wat anders dan dat men de Schrift politiek interpreteert via het marxistische model.

Ik hoop u enigermate duidelijk te hebben gemaakt, hoe belangrijk deze rede is voor het verstaan van de problematiek van onze tijd. Prof. dr. H. N. Ridderbos wees er onlangs op, dat terwijl in de politiek de deconfessionalisering haar duizenden verslaat en velen niet meer weten willen van het verband tussen evangelie en politiek, in de theologie de prediking bij velen een politieke inhoud heeft. Met Ridderbos zijn wij van mening, dat hier verband tussen bestaat. Als het evangelie immers gereduceerd is tot politiek, maatschappijvernieuwing etc. en als Marx model staat voor het verstaan van het evangelie, waarom zouden we dan nog praten over christelijke politiek?

De politieke prediking zoals van Sölle en anderen moet dan wel eindigen in een volslagen humanisme. Laat ons dat goed onderkennen en op onze hoede zijn. Wij mogen Velema dankbaar zijn, dat hij zo duidelijk en tegelijk zo evenwichtig ons waarschuwt. Aan ons de taak deze waarschuwing ter harte te nemen. Overbodig daarom te zeggen, dat we bestudering van deze rede van harte aanbevelen.

 

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 29 maart 1973

De Waarheidsvriend | 12 Pagina's

Politieke prediking

Bekijk de hele uitgave van donderdag 29 maart 1973

De Waarheidsvriend | 12 Pagina's