Thaddeus de Lantman zijn zielroerende predikanten 1

Hij mag zeker wel tot de minder bekende, of zelfs tot de geheel onbekende, oude schrijvers worden gerekend, de predikant wiens naam boven dit artikel'staat, Thaddeus de Lantman.

In de tijd waarin hij leefde was dat stellig niet het geval, anders was hij niet uit het kleine Zevenhoven beroepen naar Delft, en vandaar zelfs naar 's-Gravenhage, waar hij de laatste 18 jaren van zijn leven arbeidde. Er is trouwens met deze dominee zoveel aan de hand geweest, met name op politiek gebied, dat gedurende enige tijd zijn naam op veler lippen mqpt zijn geweest. Maar laten wij eerst in het kort zijn levensloop volgen.

Zijn levensloop

Thaddeus de Lantman was een Noordhollander van geboorte, hij kwam uit Abbekerk, circa 1621 werd hij hier geboren. In 1647 werd hij als theologisch student ingeschreven aan de hogeschool te Utrecht, waar Voetius, die in die tijd in zijn volle kracht was, zijn leermeester werd. Al veel eerder, in 16^9, had hij een voorbereidend examen afgelegd; wat hij in de jaren tussen 1639 en 1647 heeft gedaan is ons onbekend. Na voltooide studie werd hij door de classis Woerden geëxamineerd en toegelaten tot de ambtsbediening. Zijn eerste gemeente was Zevenhoven, een Zuidhollands dorp, waar hij in 1650 bevestigd werd. Hij bleef er 6 jaar, toen vertrok hij, zoals wij al vernamen, naar Delft, dat was in 1656. Na 7 jaar nam hij een beroep aan naar de Hofstad, Den Haag, waar hij bleef tot zijn dood, op 26 september 1681. Hij is ongeveer 60 jaar geworden.

Pas laat is De Lantman tot een huwelijk gekomen, pas in 1671, toen hij ongeveer 50 jaar was. Zijn vrouw was een Utrechtse, zij heette Margaretha van Brienen. Ongeveer een jaar eerder dan haar man is zij overleden, in 1680. Hun huwelijk is niet kinderloos gebleven, maar hoeveel

kinderen eruit geboren zijn weten wij niet. De Lantman heeft, misschien mede via zijn vrouw, vele contacten gehad in Utrecht.

De Lotman was een geleerd man, het blijkt uit zijn preken maar ook hieruit dat hij als een van Me weinigen van die tijd zich de doctorstitel heeft weten te verwerven. Waar en wanneer dat geweest is weten wij echter niet.

Hij was een streng voetiaans predikant; en als zodanig uitgesproken contra-remonstrants. Zulke predikanten moesten het van de kant van allerlei vrij-denkende lieden nogal eens ontgelden en werden soms danig op de korrel genomen. Een pracht gelegenheid daartoe deed zich voor toen, zoals verhaald wordt, op zekere tijd, in zijn Haagse«periode, De Lantman iets aan zijn huis moest verhelpen. Het is te aardig om het hier te verzwijgen. Men moet dan weten, dat De Lantman, dicht in de buurt van de remonstrantse kerk in Den Haag woonde. Toen er aan zijn huis wat mankeerde, aan de dakgoot of wat anders, trachtte hij met behulp van zijn ladder, ook wel een 'leer' genoemd, daarbij te komen, wat echter niet gelukte omdat de ladder te kort bleek te zijn. Maar geen nood, de remonstrantse gemeente had een langere ladder. Goedwillend werd hem die te leen gegeven, waarna De Lantman het euvel aan het dak van zijn huis kon verhelpen. Maar prompt daarop verscheen er een gedicht, een puntdicht, zoals dat toen heette, waarin met een zinspeling op het woord 'leer' voor 'ladder' De Lantman erdoor werd gehaald. De eerste regels van dit. puntdicht luiden als volgt:

De grootste Predikant der Haagsche, Predikanten en van de minste niet, die tegen het gevoel der Remonstranten zich horen liet op Stoel heeft zelfs onlangs aanvaard de Leer der Remonstranten.

Een man in opspraak

Gelijk de meeste voetiaanse 'predikanten was ook De Lantman in politiek opzicht sterk, oranjegezind. Hij trof het echter wat dat betreft niet toen hij in Den Haag kwam, want het was volop de tijd van Johan de Witt. Twee jaar na zijn bevestiging als predikant in de Hofstad bracht hem dat in moeilijkheden. Hij preekte toen op een keer over Hosea 2 : 6b 'Ik zal heengaan en keren tot mijn vorige man, want toen was mij beter dan nu'. De gehele gemeente spitste de oren, want men begreep waar de prediker heen wilde. Het was juist de tijd dat het ons in de Tweede Engelse Oorlog niet meezat; de tegenspoeden in deze oorlog werden voor een deel aan De Witt geweten. Er was dus al wat deining onder het volk. De preek van De Lantman werd een formele Oranjepreek. Op heftige wijze luchtte hij zijn hart; hij sprak zijn afkeer uit van het verbond dat de Staten, dus de regering, gesloten hadden met Frankrijk, het roomse Frankrijk van Lodewijk XIV. Het ging hem niet zozeer om de 'politiek als wel om de religie, toch greep uit de aard der zaak deze preek ook wel in in de politiek. En een preek was in die tijd nog een zeer machtig middel van volksbeïnvloeding. Het laat zich dan ook verstaan dat de Staten van Holland met deze preek bepaald niet ingenomen waren. Al spoedig kreeg De Lantman bericht, dat hij zich voortaan van dergelijke uitvallen had te onthouden, en dat hij zich te voegen had naar de inzichten van de regering. En inderdaad zweeg daarop De Lantman gedurende een paar jaren.

rende een paar jaren. In 1672 achtte hij echter de tijd gekomen om opnieuw zijn stem te laten horen. Hij spoorde nu het volk aan openlijk partij te kiezen voor het herstel van Oranje. Hij deed nog meer, hij ging ervoor op reis, om dok elders in het land te ijveren voor Oranje. Hij ontzag'geen moeite, deed wat hij kon. Zo bezocht hij onder andere Utrecht, de stad waar hij, zoals wij al vernamen, kort tevoren zijn vrouw vandaan gehaald had. Wat zal het hem een voldoening hebben gegeven toen juist in deze tijd een telg uit het oude Oranjehuis, Wilem III, de stadhouderlijke waardigheid verkreeg.

Of Oranje daarna geheel beantwoord heeft aan de idealen van De Lantman en zijn vrienden blijft een open vraag. Uit Utrecht waren enkele jaren tevoren twee voetiaanse predikanten verbannen, Johannes Teellinck eh Abraham van de Velde; beiden waren tegenover de Utrechtse magistraat krachtig opgekomen voor het eigen recht der kerk. Hun geestverwanten hebben onder leiding van Voetius niet stilgezeten, maar gedaan wat zij konden om deze verbanning ongedaan gemaakt te krijgen. Hun wens was dat beide predikanten naar Utrecht zouden mogen terugkeren en in hun ambtsbediening zouden worden hersteld. Ook in deze zaak is De Lantman gemoeid. In 1674 heeft hij gediend als tussenpersoon om bij Willem III de wens van Voetius en de zijnen gedaan te krijgen. Helaas is dat niet gelukt, de prins heeft aan hun wens niet voldaan, waarschijnlijk 'heeft hij de Utrechtse regenten niet voor het hoofd willen stoten. Maar het zal voor de vurige Oranjeman die De Lantman was een teleurstellende ervaring zijn geweest."

Man van de Nadere Reformatie

Uit het bovenstaande is nu wel duidelijk in welke kring wij De Lantman moeten plaatsen. Hij was een uitgesproken voetiaans predikant. Er behoeft geen twijfel

aan te zijn, hij heeft behoord tot wat men noemt de mannen van de Nadere Reformatie.

Tot hetgeen deze mannen kenmerkte behoorde vooral dat zij een hervorming voorstonden op alle terreinen van het leven. Zij hebben in dat opzicht van Oranje meer verwacht dan van de vaak libertijnse regenten, dat verklaart hun uitgesproken politieke partij-keuze.

Ook De Lantman heeft geleden onder het verval van de kerk, waarin velen het niet verder brachten dan een sleur-christendom. Zijn preken leggen daar getuigenis van af. Hij was als zodanig een vriend van Voetius, de Utrechtse predikanten, waartoe onder andere Van Lodenstein behoorde, en in elk geval ook van Saldenus, met wie hij de laatste 4 jaren van zijn leven in 'Den Haag heeft samengewerkt. Hun vriendschap dateerde evenwel al van vroeger datum. Samen met Saldenus heeft De Lantman in 1670, toen Saldenus in Delft stond (als opvolger van De Lantman), een pamflet geschreven, getiteld: 'Zedige en Ernstige Bedenkingen over de staat der Geref. Kerke. Insonderheyt in opsigt van Scheydinghe van de selve'. Het pamflet is geschreven tegen De Labadie en de labadisten. Ook hierin heeft De Lantman zich doen kennen als een echt voetiaans predikant, hoeveel bezwaren (bedenkingen, zegt hij zelf) hij ook had tegen de Gereformeerde Kerk van zijn dagen, zich van haar af te scheiden lag hem verre. Het scherpe vonnis dat Voetius had uitgesproken over De Labadie, die wél zich van de kerk had afgescheiden, hebben mannen als De Lantman en Saldenus onderschreven.

Zijn persoonlijkheid

Het is moeilijk iets te zeggen over de aard en de persoonlijkheid van De Lantman; toch menen wij er althans iets van te kunnen zeggen. Uit het bovenstaande is al duidelijk geworden dat hij een krachtige persoonlijkheid is geweest. Anders reis je iiiet diverse steden af om een regentenbewind ten val te brengen, ten behoeve van een Oranjetelg. Terwijl vele predikanten in de tijd van Johan de Witt er de voorkeur aan hebben gegeven te zwijgen, hoewel zij heimelijk hoopten op Oranje, heeft De Lantman niet geschroomd openlijk voor zijn keus, uit te komen. Dat hij daarna enige tijd zweeg, zal men niet zwakte mogen noemen, hij zal niet de schijn van een politieke agitator op zich hebben willen laden. Hoofdzaak is bij hem als predikant niet de politiek geweest, maar de religie. In een samengaan van de regering met het roomse Frankrijk van Lodewijk XIV zag * hij een groot gevaar voor het gereformeerde protestantisme, en wij menen dat de latere geschiedenis hem hierin in het gelijk heeft gesteld.

Hij was dus een sterke persoonlijkheid, een markant predikant. Wie zijn preken leest wordt in deze mening versterkt. Zij zijn pittig, puntig, raak, terzake. De Lantman begeeft zich in de stof die hij behandelt niet op zijwegen, hij gaat recht op zijn doel af. Sommige van zijn uitspraken zijn zelfs wat ruw, een enkele keer ook wat rauw; in elk geval zijn vele van hem kernachtig. Hij hield niet van het 'zoetvloeiende', wraakt de predikanten die zo zoetvloeiend preekten, die nooit m hun preken ergens haakten.

Wij stellen ons hem voor als een wat hoekig man. Een krachtig prediker. In de Voorrede van het boek dat wij gaan bespreken wordt V2in hem gezegd, dat zijn stijl van preken 'singulier' was, en dat klopt met hetgeen wij zoeven opmerkten..

Hij was een man die alle oppervlakkigheid schuwde, zelf het ook niet was. Zijn levensdoel was, staat er in deze Voorrede, zielen te doen ontwaken uit dê strik des satans. Hij doet wat denke^i aan Van Lodenstein, met wie hij naar alle waarschijnlijkheid bevriend is geweest.

Zijn geschriften

Er zijn niet zoveel geschriften van De Lantman bewaard gebleven. Het bovengeiioemde pamflet, dat hij samen met Saldenus heeft geschreven; een catechisatieboekje en enkele preken. Na zijn dood is in 1694 nog een bundel schetsen van preken van hem uitgegeven. Het zijn geen uitgewerkte preken, maar schetsen, geraamten, op de kansel werkte hij ze al prekend uit. Het zijn deze preken die wij thans voor ons hebben. De volledige titel van de bundel waarin zij opgenomen zijn luidt: 'Versameling van Twintig stigtelijke en zielroerende Predikatiën, Gedaan en naargelaten Door den Godvrugtigen en Hoog-geleerde Heer Thadaeus de Lantman, In sijn leven Predikant in 's-Gravenhage'. Zij werden in Den Haag uitgegeven. De Voorrede aan de Christelijke Lezer is niet ondertekend; maar afgaande op stijl en inhoud zijn wij geneigd haar op naam van Saldenus te zetten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen