Kerkordelijke aspecten

Geen enkele gemeenschap kan het zonder ongeschreven of geschreven recht stellen. Er is geen kerk of zij heeft een kerkorde. Het is dan ook alleszins begrijpelijk, dat de Interimraad van Deputaten Samen op weg een werkgroep voor kerkordelijke aangelegenheden heeft ingesteld.

Als voorlopig resultaat heeft deze een nota opgesteld ten dienste van de gemeenschappelijke vergadering van de generale synode van de Gereformeerde Kerken in Nederland (in dit artikel voortaan afgekort als: GK) en de Nederlandse Hervormde Kerk (in het vervolg afgekort als: NHK).

De genoemde werkgroep bestond uit: dr. H. Bartels, drs. E. Hazelaar, ds. F. H. Landsman, ds. G. Post, mevrouw mr. J. A. van Ruler-Hamelink, ds. P. Schravendeel, prof. mr. P. J. Verdam, ds. D. N. Wouters en mr. J. Woutersen.

Dezen moeten veel werk hebben verzet op het zo gecompliceerde terrein van het kerkrecht, zoals uit de nota blijkt.

Na een kort historisch overzicht worden het gereformeerde en het hervormde kerkrecht met elkaar vergeleken, het laatste deel draagt als opschrift: Enkele suggesties voor een kerkorde-model. Zo wil de werkgroep bijdragen tot de bezinning op de samenwerking c.q. de integratie c.q. de hereniging van beide kerken.

Ook hieruit blijkt, dat de komende gemeenschappelijke vergadering allerminst een vrijblijvend karakter heeft. Bij menigeen leeft de vaste wil, aan te koersen op één kerk als voortzetting van de beide grootste protestantse kerken in Nederland.

Van een terugkeer van de GK tot de NHK is geen sprake. Was dat wel het geval, dan lag de zaak veel eenvoudiger. Men zou de hervormde kerkorde in tact kunnen laten en kunnen volstaan met het opstellen van een aantal overgangsbepalingen dienende tot de regeling van alles wat met de invoeging van de GK in de NHK verbonden is. Deze overgangsbepalingen zouden na verloop van jaren weer kunnen vervallen. Maar nogmaals, daarvan is geen sprake; Wél wordt als mogelijkheid genoemd de vereniging met nog andere kerken.

Richten wij nu onze aandacht op dat deel van de nota, waarin het gereformeerde en het hervormde kerkrecht met elkaar vergeleken worden. De vraag wordt opgeworpen of in een nieuwe kerkorde een artikel moet voorkomen waarin de kerk uitdrukking geeft aan haar identiteit. Zulk een artikel ontbreekt in de kerkorde van de GK, terwijl het wel, als eerste, voorkomt in die van de NHK. De nota acht het gewenst, dat een artikel van deze aard in een nieuwe kerkorde een plaats krijgt. Voorts is er het verschil in de benaming: wat bij de hervormden een 'gemeente' heet, is bij de gereformeerden een 'kerk'. De laatsten hebben destijds bewust en consequent voor deze nomenclatuur gekozen, m.i. niet zonder invloed van independentistische gedachtengangen. Vandaar ook de naam: Gereformeerde Kerken en Hervormde kerk: .'Om deze tegenstelling te overwinnen pleit de nota voor de aanduiding 'kerkgemeente', hetgeen mij nogal pleonastisch in de oren klinkt.

Er zijn andere vragen te over.

Moet men b.v. streven naar één kerkorde, voorafgegaan door een werkorde, voor de verenigde kerken ? Of is het beter, dat elk eerst nog een andere, eigen kerkorde opstelt ? Die twee zouden dan zo veel mogelijk op elkaar afgestemd moeten zijn.

Hoe moet de rechtspersoonlijkheid geregeld worden ? Op plaatselijk vlak bezit de kerkeraad c.q. de commissie van beheer van een gereformeerde kerk rechtspersoonlijkheid. Een hervormde gemeente wordt echter, behoudens in diakonale aangelegenheden, in en buiten rechte vertegenwoordigd door de kerkvoogdij. Ook op het niveau van classis, particuliere synode resp. provinciale kerkvergadering en generale synode ligt dit zeer ongelijk.

Ongelijkheid is er vervolgens inzake de geboorteleden. De GK kennen deze niet, de NHK kent ze wèl. Te weinig komt in de nota naar voren hoe ingrijpend het verschil in theologische visie is dat hier op de achtergrond staat. Een kerkorde is immers ook een vorm van belijden. In de vraagstukken van verbond, volkskerk, zuiverheid van de gemeente, oefening van tucht en derg. zal toch eerst enige klaarheid moeten komen, alvorens aan deze theologische ondejrwerpen een juridische vorm wordt gegeven.

De proeve van een functionele omschrijving van de gemeente kan mij niet bevredigen. Zij luidt: 'Van de gemeenten — In het ene apostolische geloof met allen verbonden die, op welke plaats dan ook, Jezus Christus belijden als Heiland en Heer en in Zijn Naam gedoopt zijn, zijn de (Hervormde) gemeenten (kerken) geroepen tot de verkondiging en viering van het heil in de dienst van Woord en Sacramenten, tot de opbouw van de onderlinge gemeenschap, tot wederzijds dienstbetoon en tot dienst aan de wereld'.

U ziet dat hier gesproken wordt van een geroepen zijn van de gemeente, niet van een behoren tot haar. Enige grens is niet aangegeven. Toch zal beslist dienen te worden of de concrete geboorteleden van de NHK in het vervolg tot de gemeente in de kerkordelijke betekenis van het woord behoren ja dan neen.

Tenslotte valt het mij op, dat in de geciteerde proeve niet gerept wordt van 'leden'. Het doet eigenaardig aan te lezen, dat de gemeenten resp. kerken geroepen zijn tot de opbouw van de onderlinge gemeenschap en tot wederzijds dienstbetoon. Natuurlijk, dat kan ook, maar bedoeld zal toch wel zijn dat de leden daartoe geroepen zijn.

Bezien wij nu de suggesties voor een kerkorde-model, naar mijn besef het belangrijkste deel van de nota, omdat hierin iets van de mogelijke gestalte van de tot één geworden kerken geschetst wordt.

Graag wil ik mijn vreugde erover uitspreken, dat de werkgroep zich heeft aangesloten bij de beginselen van de Dordtse kerkorde, de presbyteriaal-synodale kerkregering en de drie in het gereformeerde protestantisme bekende ambten handhaaft, stelt dat het eigenlijke gemeenteleven zich afspeelt in de wijkgemeenten en waarschuwt tegen forceren.

Toch is er overigens veel, dat tendeert in een richting die ik zeer bedenkelijk acht. Zeker, men kan tegenwerpen, dat alles nog in een heel pril stadium verkeert en dat de nota zich heel bescheiden en zonder pretenties aandient. Maar dat neemt niet weg, dat er gedachten in worden ontwikkeld, die elders al wel eerder zijn ge­ lanceerd en die ik voor een kerk van gereformeerde signatuur verwerpelijk acht. Enige zaken zijn dan te noemen.

1. De nota pleit voorzichtig voor plaatselijke, regionale en landelijke vergaderingen naar het voorbeeld van de Algemene Kerkvergadering en het Pastoraal Concilie. Zulk een wijze van leiding geven aan het kerkelijk leven druist evenwel volstrekt in tegen het oer-gereformeerde beginsel, dat Christus Zijn kerk regeert door de ambten.

2. Voor allerlei soorten van arbeid (zoals: zending, evangelisatie, jeugdwerk, liturgie, financiën, samenlevingsvragen, vredesdiakonaat) zouden op de verschillende niveaus van wijkgemeente tot synode werkgroepen in 't leven geroepen moeten worden. De schakel tussen deze werkgroep en de ambtelijke vergadering wordt dan gevormd door een ambtsdrager, ouderling of diaken, met bijzondere opdracht. Ik deel de vrees voor de Verzelfstandiging van raden en commissies, maar zie de voorgestelde regeling als een alternatief van de door anderen bepleite differentiatie van de ambten, met als gemeenschappelijk gevolg een voortgaande uitholling daarvan.

3. Uitgegaan wordt van de territoriale wijkgemeente. Daarnaast laat de nota ruimte voor buitengewone wijkgemeenten, hetzij ten dienste van een bepaalde jrichting of modaliteit, hetzij als b.v. een studenten-gemeente. De ambtsdragers van een wijkgemeente zijn verenigd in een wijkraad. De ouderlingen en diakenen met algemene opdracht worden gekozen door de gemeentevergadering, die met bijzondere opdracht door de wijkraad. Die ambtsdragers met bijzondere opdracht mogen in getal die met algemene opdracht niet overtreffen. De wijkraad benoemt eveneens de leden van de wijkraadwerkgroepen en kiest een ouderling en een diaken als lid van de kerkeraad. De predikant denkt men zich automatisch als lid van de kerkeraad. Elke werkgroep heeft ook een afvaardiging naar de ambtelijke vergadering die haar benoemde, wijkraad, kerkeraad, classis gf synode.

4. De zelfstandigheid vfln kleine en kleinere gemeenten verdwijnt, want tenminste 10 en ten hoogste 15 wijkgemeenten vormen tezamen een zelfstandige gemeente, in de nota 'kerk' genoemd. Ook op dit punt heeft een vroeger bedenksel, nl. dat van de streekgemeente, consequente toepassing gekregen. Nu alleen niet voor gebieden met kerkelijke noodtoestanden, maar algemeen en zonder uitzondering. En dat is nogal wat. In grote steden zou het in dit geval komen tot de vorming van 2 of 3 kerken, kleine gemeenten worden opgenomen in een streekverband. De nota is op dit punt nogal stellig en schrijft onder meer: 'De herindeling van de wijkgemeenten en de constituering van kerken die uit 10 a 15 wijkgemeenten bestaan zal van allen die hierbij betrokken zijn. veel liefde, geduld, bereidheid om te dienen en bereidheid om een stukje autonomie op te geven, vragen. Een uiterste zorgvuldigheid in de voorbereiding, wijsheid in de uitvoering, vastberadenheid en volharding, gepaard gaande met de nodige voorzichtigheid om nieuwe polarisaties te voorkomen, zullen de voorwaarde zijn voor een goede uitvoering van de herindelingen'.

De noodzaak van deze monsterlijke constructie wordt nergens aangegeven. Het is hier de plaats niet haar uitvoerig te bestrijden, signaleren lijkt me voldoende. Maar voor mij staat vast, dat de eenheid die. men op deze wijze nastreeft niet tot stand zal komen dan met onnoemelijk veel verspilling van tijd en energie, door een onbeschrijfelijke ontwrichting van de organisatorische verbanden van gemeente en kerk en met veel blijvende schade.

5. Bij de classicale indeling zal zoveel mogelijk rekening worden gehouden met de door de overheid voorgestelde gewestvorming, terwijl tenminste 10 en ten hoogste 15 kerken tezamen een classis zullen vormen. Te verwachten is dan een aantal van 20 a 23 classes.

6. De provinciale kerkvergaderingen resp. Particuliere Synoden komen te vervallen. Dit voorstel is nogal verwonderlijk, omdat met name in de NHK de P.K.V. met haar organen van bijstand de laatste jaren meer inhoud heeft gekregen. Daartoe werd de scriba van de P.K.V. als het maar even kon geheel of gedeeltelijk vrijgesteld om zich aan het provinciale werk te kunnen wijden en werd in elke provincie een niet onaanzienlijk apparaat opgebouwd. Wat moet daarmee gebeuren ? Hoewel de nota daarover zwijgt, lijkt het mij niet onwaarschijnlijk, dat de classis de taken van de P.K.V. of een deel daarvan zal overnemen.

7. De Generale Synode kan kortweg synode heten en zal bestaan uit 80 a 90 leden, enerzijds predikanten, ouderlingen en diakenen met algemene opdracht, afgevaardigd door de classes, anderzijds predikanten, ouderlingen en diakenen met bijzondere opdracht, die door de synodale werkgroepen zijn afgevaardigd, door de eigen kerkeraad zijn benoemd en in de gemeente bevestigd. De ambtsdragers met algemene opdracht vormen tezamen de kleine synode, dezen met die met bijzondere opdracht de voltallige synode. Deze figuur van tweeërlei synode lijkt mij zeer zwak.

De GK raken de samenroepende kerk kwijt, want de nota stelt zich een synode voor waarvan de leden volgens een rooster aftreden, zoals wij dat in onze kerk reeds lang kennen.

Het bovenstaande moge voldoende zijn geweest om u duidelijk te maken dat 'Samen op weg' vérgaande gevolgen kan hebben.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen