Uit de pers

Nogmaals de IKON

In 'Woord en Dienst' van 16 april gaat dr. A. H. van den Heuvel in op de vragen die ik hem gesteld heb in een vorige persschouw. Het lijkt me billijk dat de lezers van ons blad kennis nemen van zijn antwoord; terwijl ik bovendien gelegenheid heb op een en ander - ook aan de hand van enkele andere publicaties over deze zaak nader in te gaan. Dr. Van den Heuvel begint met duidelijk te maken dat hij als secretaris-generaal van de Ned. Herv. kerk qualitate qua in het IKON - bestuur zit en dat hij ook in zijn verdediging van de IKON namens de Ned. Herv. kerk spreekt. Hij voegt er eerlijkheidshalve bij: totdat het tegendeel blijkt. Op de vraag naar de verworteling in het hart van de bijbelse boodschap schrijft hij:

De Waarheidsvriend meent dat de diepste kritiek op de IKON voortkomt uit een gemis aan verworteling in het hart van de bijbelse boodschap en niet uit een keuze voor een programmabeleid dat stoelt op een evangelisch aanbod van wat kerk en maatschappij moeten verwerken.

Ik stel daartegenover, dat alle IKON-programma's een poging zijn om vanuit het hart van de bijbelse boodschap te gaan signaleren en vragen te stellen. Ons probleem daarbij is dat wij vaak blijkbaar anders tegen het hart van de bijbelse boodschap aankijken. De IKON claimt niet de hele bijbelse boodschap iedere keer te laten horen. Het is geen preekstoel, en geen microfoon, die voor de kerk wordt gehangen. De IKON probeert - met alle fouten en falen - consequent het evangelie te laten klinken. In kerkdiensten, in Woord voor Woord, in discussies tussen theologen. De IKON probeert vanuit het evangelie de zwakken aan het woord te laten (kinderen, zwarten, werknemers, etc). De rijken en de machtigen mogen meepraten, maar het eerste woord is aan de minder machtigen. Is ook dat niet het hart van het evangelie? De IKON kiest daarbij een andere weg dan bijv. de EO. De EO spreekt recht voor z'n raap en schaart zich o.i. consequent aan de kant van de machtigen (de blanken in het rassenconflict, de fundamentalisten en de cortfessionalisten in de theologie, de Amerikanen in Vietnam, de werkgevers in het arbeidsconflict).

De IKON laat de stem van de onderdmkten horen, van de vernieuwers en de veranderaars. Persoonüjk herken ik de IKON en ik vind de EO reactionair. In een verdeelde kerk en een verdeelde maatschappij ontkomt men niet aan keuzen. De EO bazuint zekerheden uit, de IKON bevraagt ze. De Waarheidsvriend meent dat 'men' (wie is dat? ) het gezicht van de kerk in de IKON niet herkent, maar ik doe dat wel. En met mij duizenden in en buiten de kerk. In Hilversum, maar ook in het land is niet gezichtsloosheid van de IKON een probleem, maar juist het scherpe gezicht van de IKON. Men mist het traditionele gezicht van de kerk, dat predikt, vermaant en oordeelt, maar dat ook maar al te vaak aan de kant van de gevestigde macht staat. Maar is dat zo bijbels?

Eigentijds of oecumenisch

Voorts had ik gevraagd: Wat bedoelt Van den Heuel met 'evangelisch-gemotiveerd'? Is er niet te weinig distantie t.o.v. het eigentijdse denken? Zijn antwoord:

De oecumene is bij de IKON geen norm, maar gemeenschap en wegwijzer. De oecumene neemt zijn uitgangspunt bij de onderliggende partij. Ik denk dat het een misverstand is om de IKON gebrek aan distantie van het eigentijdse denken te verwijten.

Ons eigentijdse denken blijkt juist het rassisme in stand te houden, in vredesvragen heil van een steeds toenemende bewapening en een groeieconomie te verwachten, de dialoog met het marxisme te weigeren.

Het eigentijdse denken in de kerken scheidt bevrijding en verlossing, geestelijke en materiële zaken. Het eigentijdse denken heeft weinig distantie van bepaalde politieke geluiden. Heeft de kerk soms een uniek geluid laten horen inzake Vietnam, de NATO, de kernemergie of de abortus?

De IKON staat haakser op de macht dan de Waarheidsvriend bij deze onderwerpen. Toen Koole onlangs zei, dat de programma's van de IKON gezien moeten worden als komend uit de hoek van de progressieve partijen, inclusief de Aantjes-Boersma vleugel van de AR, had hij gelijk. Maar daarbinnen blaast de IKON nogal eens een eigen partij.

ik denk dat de Waarheidsvriend, waarvan de meeste lezers ook EO aanhangers zijn, liever helemaal geen IKON zouden hebben. Ze willen het liefst Gereformeerde Bonds-kerkdiensten over de radio en op de t.v. Ze zouden waarschijnlijk nog een IKON gedogen, dat als een soort kerkelijke NOS probeerde alles wat er in de kerken leeft te laten zien; maar ze willen geen eigen oecumenisch gezicht.

Ik stel daar tegenover dat wij in Nederland behoefte hebben aan een voluit oecumenisch programma, gebaseerd op de duidelijke beslissing van de kerken om in de Wereldraad wan Kerken en de Nederlandse Raad van Kerken onze partij mee te spelen en dat in kritisch-constructieve zin. Daarnaast is er in Nederland ruimte voor de EO met zijn gezagsgetrouwe, theologisch bevindelijke, musicologische traditioneel-piëtische en sociaalpolitiek conservatieve opstelling.

De kerkdiensten en de IKON

Op de vraag naar de kerlcdiensten gaat de scribent in Woord en Dienst eveneens uitvoerig in:

De vraag naar de kerkdiensten is ook niet zo eenvoudig. Voor wie zijn die kerkdiensten eigenlijk bedoeld? Voor buitenkerkelijken, voor randkerkelijken, voor die ouderen die niet worden opgehaald om toch in de gemeente te kunnen zijn? Voor zieken, die geen cassetterecorder te leen hebben gekregen ^ zodat ze de eigen dienst kunnen volgen? De Waarheidsvriend pikt er de aan huis gebondenen uit. Maar dat is maar een heel kleine groep. Bovendien, voorzover de gemeente ze kent, zal een levende gemeente die mensen toch niet 'aan de radio overlaten? ' Of nog anders: een aan huis gebonden Amsterdammer is, voorzover wij weten, nóch erg te spreken over een zeer verzorgde liturgische dienst in de Amersfoortse Bergkerk, nóch over een Gereformeerde Bonds dienst uit, zeg maar, Veenendaal. Eigenlijk ergert iedereen^ die ik spreek, zich over de kerkdiensten. Ze zijn te lang, te kort, te liturgisch en niet liturgisch genoeg, te modem of te ouderwets. Je kunt er geen goed mee doen.

Bij de IKON-programmamakers staat de kerkdienst dan ook niet hoog genoteerd. Bij de buitenkerkelijken ook niet. En merkwaardigerwijs bij de kerkelijk meelevenden ook niet.

Mij verbaast dat niets. De gemeenschap der heiligen electronisch beleven gaat mij te ver. Een kerkdienst die tegelijkertijd nieuws is (inwijding nieuwe kerk, nationaal gebeuren, internationale dienst, intercommunie, etc.) dat gaat nog, maar een gewone dienst is zozeer een gemeenschapsgebeuren dat kijker en luisteraar ernstig worden vervreemd.

Ik had bij de Gereformeerde Bond dat inzicht eigenlijk verwacht. Ik had van de Waarheidsvriend verwacht dat hij niet zo zeer zendtijd zou claimen voor eigen kerkdiensten, bedoeld voor eigen mensen, die niet door Hilversum maar door de eigen gemeente verzorgd dienen te worden, maar voor een prioritaire aandacht voor de buitenkerkelijken. Sinds de EO die groep al benadert met een zeer massieve verkondiging, zal de IKON de andere weg wel moeten nemen: die waarop mensen betrokken worden bij de eigentijdse problemen en waarin hun zorgen en hun uitvluchten centraal staan. De Waarheids vriend heeft gelijk. Het gaat om een fundamentele keuze. Maar die is al gemaakt. De IKON is niet opgericht als een public relations bureau van de kerken; ook niet als een soort persbureau, maar als een inhoudeüjke oecumenische omroep, die een eigen plaats heeft in omroepland.

Ik ben er een beetje trots op dat zoiets ons ii gelukt. Dat de kritiek vooral uit het binnenland en de prijzen vooral uit het buitenland komen, is wel jammer maar niet zo verwonderlijk.

Waar gaat het om?

Laat ik beginnen met mijn dankbaarheid uit te spreken over de uitvoerige wijze waarop Van den Heuvel op de vragen is ingegaan, in dit artikel dat we bijna in zijn geheel hier overgenomen hebben.

Al moet ik er bij zeggen dat de dankbaarheid in grote mate getemperd wordt door een gevoel van teleurstelling over de inhoud van dit antwoord. Men versta mij goed: Ik heb echt niet de illusie dat wij elkaar zullen vinden. Daarvoor zijn er te fundamentele verschillen. Maar ik betreur het dat Van den Heuvel in feite allerlei 'afweermethoden' gebruikt en aan de zaak zelf zo weinig toekomt.

Vooreerst vind ik het uitermate bevreemdend dat de schrijver telkens weer de EO ter sprake brengt. In feite wordt alle kritiek op de IKON gepareerd met de opmerking: Wat klaagt u toch? U hebt toch de EO?

Die doet, waar wij niet aan kunnen voldoen. Wie progressief-oecumenisch denkt, heeft de IKON; wie dat niet wil, kan bij de EO terecht. Ik vind dit een versimpeling van de zaak. Nog afgezien van de vraag of de wijze waarop de EO wordt aangeduid terecht is - dat kan de EO zelf het best beantwoorden - het kan Van den Heuvel bekend zijn dat we als Hervormd-Gereformeerden ook aan het adres van cie EO kritische vragen stellen, wanneer dat nodig is. Maar het gaat niet om de vraag: IKON of EO. Het gaat om het kerkelijk karakter van de IKON. Onze kerk heeft toch, tot en met het bestuurlijk vlak, een duidelijke relatie tot de IKON. In tegenstelling tot omroepen als

NCRV en EO, die organisaties zijn waar christenen uit verschillende kerken en groepen elkaar ontmoeten in een samenwerkingsverband, is de IKON toch een omroep waar de kerken verantwoordelijkheid voor dragen. Dan vind ik het goedkoop als Van den Heuvel kritici uit een kerk die een relatie heeft met de IKON verwijst naar de EO. Vormen die kritici die heus niet alleen tot de Geref. Bond behoren! - dan ineens niet meer mede de kerk? Het lijkt er verdacht veel op dat een bepaalde kerkelijke groepering dan toch inzake de kerk en IKON de dienst uitmaakt., Wanneer ds. W. Koole in een gesprek met C. Veltman inHerv. Nederland van 26 maart schrijft: 'De IKON is de stem van de kerken in de omroep', gaat het niet aan om kritiek af te doen met een doorwijzing naar een niet-kerkelijke omroep.

Bovendien vind ik dat Van den Heuvel door zo IKON en EO tegenover elkaar te stellen de polarisatie in onze kerk bevordert. Dat is m.i. koren op de molen van hen die dergelijke goedkope tegenstellingen (b.v. verticaalhorizontaal, conservatief-progressief) voorstaan. Maar bijzonder onbevredigend voor wie een dergelijke polarisatie afwijst. Toen destijds het Getuigenis verscheen, is van de zijde van hen die zich in de koers van de Raad van kerken. Wereldraad, en het toenmalige IKOR konden vinden gezegd: U polariseert, broeders van het Getuigenis! Dat is m.i. terecht weersproken door Van Niftrik, Jonker e.a. Het antwoord Van van den Heuvel vind ik een schoolvoorbeeld van polarisatie. Er worden twee instanties tegenover elkaar gezet, alsof we daartussen hebben te kiezen.

Nog eens: de oecumene

De grondvraag is en blijft: Als de IKON de stem van de kerken is, hoe zit het dan met het belijdend karakter van de IKON? Dat is toch een legitieme vraag. Ik meen dat Van den Heuvel deze vraag ontwijkt door zich terug te trekken op het bastion 'voluit oecumenisch programma'. Maar daar is inhoudelijk niets mee gezegd. Want er worden ook ten aanzien van de basis en de koers van de Wereldraad en de Raad van kerken nog al wat vragen gesteld. Ze klonken ook door in het referaat van prof. Runia op de predikantenvergadering. Is alles wel zo duidelijk dat we van een 'oecumenisch programma' kunnen spreken?

Ook wordt hier m.i. met twee maten gemeten. Wanneer ten aanzien van een organisatie als de Wereldraad de vraag naar de belijdenis, de waarheidsvraag gesteld wordt is steevast het antwoord: De Wereldraad is geen superkerk, kan niet kiezen voor één belijdenis, heeft geen eigen theologie. Maar wanneer ten aanzien van de IKON, waarin kerken samenwerken geappelleerd wordt aan die verscTieidenheid en gevraagd wordt in de aether aan die verscheidenheid recht te doen, wordt ineens weer gewezen op de oecumene als gemeenschap en wegwijzer, op duidelijke beslissingen die tenderen naar een oecumenisch programma. Zo speelt men het spelletje van kat en muis, en kan men elke kritiek monddood maken.

Ik laat nu rusten de vulling van woorden als 'eigentijds' en 'progressief'. Ik zou nog heel wat kunnen zeggen over selectieve verontwaardiging die we juist in de IKON keer op keer tegenkomen - en die heus niet alleen door de GB onder kritiek gesteld wordt. Ook iemand als Spijkerboer heeft er zich meerdere malen over beklaagd ten aanzien van de Israël-problematiek.

De gehele redenering van Van den Heuvel ten aanzien van 'oecumenisch' en 'eigentijds' oet me denken aan de stellingname van beaalde politici in de verkiezingsstrijd die u willen laten kiezen tussen Den Uyl of Wiegel, en een andere weg afwijzen.

De kerkdiensten

Tenslotte nog iets over de kerkdiensten. Ik moet zeggen dat ik ook hier Van den Heuvels antwoord in hoge mate onduidelijk en onbevredigend vind.

Waarom komen die kerkdiensten steeds weer ter sprake? Omdat - orri me nu maar te beperken tot de Hervormde kerk-Hervormde kerkdiensten uitgezonden worden voor de IKON (vroeger het IKOR). Wanneer in het verleden b.v. mensen aan de NCRV de vraag stelden: 'Waarom worden er geen gewone Hervormde diensten op zondag uitgezonden? ' was altijd het antwoord: 'De Hervormde kerk heeft gedelegeerd aan het IKOR'. Ook daarom vind ik het misleidend dat Van den Heuvel ons nu attendeert op de EO. Het kan hem toch bekend zijn, dat noch de EO, noch de NCRV, daaraan kunnen voldoen.

Misleidend vind ik ook de poging om de Waarheidsvriend in de schoenen te schuiven dat de GB op dit punt streeft naar machtsvorming. Ik weet dat het woord 'misleidend' scherp klinkt. Ik laat het toch staan. Want zó'n argument ('Ze willen het liefst Gereformeerde Bonds-kerkdiensten over de radio en op de t.v.') is suggestief. Maar het is onjuist. Allereerst weten wij zeer wel dat kerkelijk Nederland dusdanig gevarieerd is, dat die variatie uiteraard in de verdeling van zendtijd naar voren komt. Dat is ook voor de oorlog altijd het geval geweest toen de NCRV kerkdiensten verzorgde.

In de tweede plaats zijn de klachten over de kerkdiensten heus niet alleen klachten die alleen bij de GB leven. U treft ze ook regelmatig aan in het orgaan van de Confessionele Vereniging. En in mijn pastoraat hoor ik die klacht regelmatig van mensen die bepaald niet 'Bonds' zijn, sotns nauwelijks weten wat dat inhoudt.

In de derde plaats hangt die klacht juist samen met het feit dat er bij de IKON een andere hegemonie heerst. Waarom b.v. is de 5-uur zendtijd voor de TV nagenoeg gereserveerd voor de Vesper, die natuurlijk een deel van de kijkers aanspreekt, maar een ander deel zeer bepaald niet! Of is dit de enig wettige manier van dienst-op-zondagmiddag? Alleen geschikt voor het medium TV? En wat de radio betreft: Waarom krijgt een geprononceerde figuur als ds. R. Zuurmond regelmatig gelegenheid in leerdiensten zijn - linkse, neomarxistische - visie naar voren te brengen, en komen anderen nauwelijks aan bod? Wat de kerkdiensten betreft, het valt me op, dat de hervormde diensten voor het overgrote deel diensten zijn volgens het oecumenisch Ordinarium. Het gaat me niet om de theologische bezwaren welke ik persoonlijk hier tegen heb. Het gaat om de eenzijdigheid, waarbij toch de indruk gewekt wordt, dat in kerkelijk Nederland deze liturgie alleen meetelt. Is het zo moeilijk zich voor te stellen dat velen, zowel meelevenden als randkerkelijken de grootste moeite hebben met dergelijke diensten van drie kwartier, die grotendeels gevuld worden met liederen, gebeden, lezingen, gesprekjes, informatie, en de preek zelf nauwelijks de tijd krijgt? Dan praat ik nog niet eens over de kritiek op de inhoud!

Zijn radio-en t.v. kerkdiensten in feite geen ondingen? Natuurlijk kleven er bezwaren aan. Het zijn 'hulpmiddelen' ons geboden door de techniek. Ik kan me niet onttrekken aan de indruk dat Van den Heuvel het beeld zo ongunstig mogelijk schetst terwille van de bewijsvoering.

Afgaande op cijfers, destijds door het IKOR genoemd, op ervaringen inzake reacties op kerkdiensten zou ik de betekenis van de radiokerkdienst zowel voor meelevenden die van deelname in eigen gemeente verstoken zijn, als in evangelisatorisch opzicht positiever willen waarderen.

In de handreiking van onze synode - waar u ook de naam van dr. Van der Heuvel tegen komt - over het geheim van de Gemeente, worden op blz. 19 goede dingen gezegd over 'de. kerkdienst op zondagmorgen als de belangrijkste vorm van samenkomst van de gemeente'. Zie, dat - en niet een bepaalde vorm van machtsstreven - is mijn diepste motief als ik zeg: in elk geval elke zondagmorgen een gewone kerkdienst. Laat dr. Van der Heuvel de stellig uit genoemd geschrift ook binnen de IKON hard maken. Dan bewijst de Hervormde kerk de oecumene een goede dienst. Tenslotte: vreemd doet het beroep op de prijzen aan. Ik dacht dat een omroep die geloofsomroep wil zijn (zo ds. Koole in HN) niet moet schermen met buitenlandse prijzen. Volgens welke maatstaven zijn die gegeven (kerkelijke of culturele? of technische maatstaven? ) In de kerk gelden andere maatstaven. Komt het belijdend spreken der kerk tot zijn recht? Komt het evangelie van kruis en opstanding - en niet een politieke ideologie - ter sprake?

Ook ik vind het niet verwonderlijk dat dan juist binnen de kerk de kritiek, op de IKON loskomt. En ook ik vind dat - wellicht in andere zin dat Van der Heuvel - erg jammer. Want het zou anders kunnen als de verantwoordelijke mensen bij de IKON - die naar iedereen willen luisteren - de kritiek voluit serieus zouden nemen en niet zouden afdoen met valse tegensteUingen en een vaag, weinigzeggend beroep op de oecumeniciteit.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen