Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Dichters rond het Réveil

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Dichters rond het Réveil

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

’Réveil’ is de naam voor een vernieuwende stroming binnen het protestantisme in de eerste helft van de 19e eeuw. Meer precies: ongeveertussen ISlOen 1860. DeRéveilbeweging was internationaal: invloeden en activiteiten ervan zijn behalve in Nederland op te merken in Engeland, Frankrijk, Duitsland en vooral in Zwitserland, waar plm. 1810 in Geneve het Réveil begon. (De letterlijke betekenis van 'réveil' is: opwekking of ontwaken).

Allard Pierson, kenner van het Nederlandse Réveil bij uitstek, heeft het eens getypeerd als 'een richting van orthodoxen, gekeerd tegen orthodoxie'. Dit is een rake opmerking. De beweging was namelijk nadrukkelijk orthodox, maar streefde vooral naar beleving van het geloof. Men stelde het hart boven het verstand. Zonder beleving vervallen diepe waarheden immers tot koude dogma's. De aanhangers van het Réveil keerden zich tegen de opvatting dat het christendom allereerst een godsdienstig leerstelsel was, de som va» een aantal waarheden of stellingen. Zij vonden juist van primair belang de 'orthodoxie des harten'. Of, om het met Nicolaas Beets te zeggen:

Met God in 't hart, zult ge alle ding vermogen;

God in' t verstand, is God niet, maar een naam;

God in de mond, een valsheid en een logen,

Die 't hart zich schaam!

Het Réveil vond in.Nederland vooral - niet uitsluitend! - ingang in aristocratische kringen in Den Haag en Amsterdam. Ik denk aan mensen als Willem Bilderdijk, Isaac da Costa, Capadose, Willem de Clercq en Groen van Prinsterer. Ook in het Nederlandse Réveil treft ons de sterke nadruk op persoonlijke geloofsbeleving en de konsekwenties daarvan voor de praktijk: evangelisatie en sociaal hulpbetoon. De Heldring-stichtingen in Zetten en Hoenderloo zijn van het laatste nog zichtbare getuigen.

Ook voor de letterkunde is het Réveil een belangrijke impuls geweest. De accentuering van het gevoel sloot aan bij de Europese letterkundige stroming uit die tijd, die we de Romantiek noemen. Romanschrijvers als Aernout Drost en mevrouw Bosboom-Toussaint hebben onder invloed van het Réveil gestaan, wat in hun romans goed merkbaar is. Bij de dichters moeteft ws vooral denken aan Bilderdijk en Da Costa.

Willem Bilderdijk (1756-1831) wordt wel de vader van het Réveil in Nederland genoemd. Zijn invloed op jongere generaties is enorm geweest. Hij is de man die voortdurend in onvrede leefde met eigen tijd en omgeving, met het hier en het nu. Zijn levensboek telt diverse zwarte bladzijden. Maar deze wispelturige mens, met zijn vele fouten en gebreken, de eeuwige recalcitrant, wist óók van Gods genade in Jezus Christus. Dit 'zekere weten' is in zijn laatste levensperiode voor hem steeds duidelijker een beleefde werkelijkheid geworden. Hij heeft ervan getuigd in zijn poëzie, xlie helaas vaak weinig oorspronkelijk is, en in zijn onderwijs aan o.a. Da Costa en Capadose.

Ook hij leende de weg naar Bethlehem, waar God het Licht deed schijnen in deze duistere wereld:

O, Bethlehem, hoe blinkt g' in eer ver boven 's werelds trotse steden! Gij zaagt der hêem'len Hoofd en Heer als mensenkind te voorschijn treden.

De ster, die aan de hemel rees, verwint de glans der zonnestralen, en toont, hoe God in mens'lijk vlees zijn Zoon op aarde neer doet dalen.

De Wijzen hebben 't Kind aanschouwd en biên de schat der morgenlanden: de keur van wierook, mirr' en goud, als Hem verschuldigd' ojferanden.

De wierook moet zijn god'lijkheid, het goud zijn koningsrang vertellen, de mirre, voor Hem neergeleid, zal' t Hem verbeidend graf voorsp ellen.

Isaac da Costa (1798-1860) is de meest bekende leerling van Bilderdijk. Mede door Bilderdijks invloed is deze jood van Portugese afkomst christen geworden. Op 20 oktober 1822 werd hij, met zijn vrouw Hanna Belmonte en Abraham Capadose, in de Pieterskerk te Leiden gedoopt. De vurige jood werd een vurige christen, die streed voor de erkenning van Christus en het Evangelie op alle levensterreinen. Het leven met Christus was het diepste van zijn bestaan geworden. Zo schreef hij in 1825 in een brief aan Willem de Clercq:

'Hoe treffen mij uw woorden! Gij verlangt daartoe te komen tot dat leven in Christus! O dat verlangen reeds is van boven, is van den Geest. Bluscht den Geest niet uit! Houd die vlam levendig, door gebed met volharding, met vrijmoedigheid, met geloof in Christus onzen Heiland, door biddend lezen in de Schriften, door het dankbaar genieten van Uw huiselijke zegen; door het ijverig en getrouw waarnemen Uwer dagelijksche plichten; door het onderzoek in de diepten van Uw hart; door dezelfbeschuldiging bij God; door het gedurig wederkeeren tot Hem, Wiens bloed reinigt van alle zonden. Gezegend is Hij, die deze zucht in U verwekt. Hij zal Zijn werk volbrengen. Want dat is het rechte, het leven in Christus.’

Ook in poëzievorm heeft Da Costa Christus beleden. Uit een gedicht dat als motto Jesaja 11 vers 5 heeft: 'Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven', citeer ik de volgende regels:

Hij komt, om Zijn Isrel voor eeuwig te troosten!

Springt op, o gij volken! met Jacob te zaafn!

Gij Noorden en Zuiden, gij Westen en

Oosten, roept uit die Ontzag-, die Gendvolle Naam!

Een Kind, ons geboren! een Zoon ons gegeven!

God-zelve ons verschenen in ' t zichtbare stof!

Verheerlijkt die heildag, zo schoon, zo verheven

met immer vernieuwde verrukking van lof!

Da Costa vertaalde ook Luthers bekende lied Einfeste Burg is unser Gott. Ik laat dit gedicht hier in zijn geheel volgen.

LUTHERS PSALMLIED Een vaste burcht is onze God, een machtig schild en wapen. Hij redt ons uit het bangste lot, hoe donker 't sta geschapen. De oude vijand mist zijn weergaloze list, \ en sterke wapenkleding, beproefd, ons ter vertreding.

Door onze macht wordt niets besteld, wij zijn gans zeer verloren. Maar voor ons strijdt de rechte Held die God-zelf heeft verkoren. En vraagt gij wie Hij is? 't Is Jezus, ja gewis de Heere der legerscharen, die zal ons wel bewaren.

Al maakt het ons de wereld bang, met duivlen die ons drukken, toch blijft ons blij triumfgezang: God doet het ons gelukken. Wat dezer wereld vorst ook overleggen dorst, zijn oordeel is gesproken, zijn rijk en macht verbroken.

Het woord van God zal blijven staan, hoe zij de vuist ook i> allen; \ Hij-zelf, Hij houdt de hand daaraan en zal 't niet laten vallen. En nemen zij ons goed, en vrouw en kind en bloed, het zal hun toch niet baten, zij moeten 't rijk ons laten.

Het Réveil in Nederland was vanaf het begin een beweging met een grote verscheidenheid. Allard Pierson, die zelf een aantal bijeenkomsten van het Réveil heeft bijgewoond, geeft in zijn prachtige bundel Oudere Tijdgenoten een piëteitsvolle tekening van een aantal hoofdpersonen ervan. Toen hij dit boek schreef was hij zelf reeds geëvolueerd tot een humanistisch denker. Pierson tekent de vele schakeringen, met veel sympathie, als volgt:

’Treffend is de grote verscheidenheid van karakters , die men onder de aanhangers en zelfs onder de leidsheden van heiRéveil kon waarnemen. Men had het van te voren licht anders 'kunnen verwachten: een zo eigenaardige beweging, als die van ^aei Réveil, had licht kunnen blijken grote aantrekkelijkheid te bezitten uitsluitend voor mensen van één aanleg, één stempel. Het tegendeel was het geval. Men vond onder hen al de temperamenten vertegenwoordigd, hetgeen dikwerf reeds uit hun uiterlijk bleek. Ja, het verschil reikte verder: naast verschil in temperament, verschil zelfs

in geestesrichting, voor zover die richting niet onder de onhiiddellijke invloed stond van de godsdienst.’

En iets verder zegt hij:

‘Sommigen behoorden tot de meer beschouwende, anderen tot de handelende naturen. Men kon er onder hen ontmoeten, die aan alle wetenschap vreemd of zelfs van wetenschap afkerig waren, maar evenzeer mannen voor wie wetenschappelijk onderzoek, - de kriti-• sche theologie niet medegerekend - om zo te zeggen het leven zelf was. De een schepte vermaak in poëzie, muziek en schilderkunst; de ander was proza van top tot teen....’

Zo heeft Allard Pierson het Réveil ervaren. Hij kon schrijven van binnen uit. Wij kunnen het hem moeilijk verbeteren. Die verscheidenheid binnen het Réveil maakte het mogelijk dat ook iemand als Nicolaas Beets - en hij staat model voor vele anderen - aanvankelijk tot de wijdere kring van het Réveil behoorde. Later heeft hij zich in ethisch-irenische richting ontwikkeld, wat overigens niet hetzelfde is als onorthodox. Hij dichtte een lied dat hij Kerstpsalm noemde. Het is een berijming van Jesaja 9 en we kennen het allemaal, omdat het ook nu nog een veel gezongen kerstlied is. Ik citeer ter afsluiting uit dit lied het eerste en laatste couplet.

Daar is uit ' s werelds duistre wolken Een Licht der lichten opgegaan. Komt tot zijn schijnsel alle volken! En gij, mijn ziele! bid het aan. Het komt de schaduwen beschijnen, ' De zwarte schaduw van de dood; De nacht der zonde zal verdwijnen. Genade spreidt haar morgenrood.

O VREDEVORST! Gij kunt gebieden. De vrede op aarde en in mijn ziel! Doe heel mijn ziele U tegenvlieden; Dat al wat ademt voor U kniel! Des Heeren ijver zal bewerken, Dat Hij dè-zetel, U^bereid, Met recht en met gericht zal sterken Van nu, tot in alle eeuwigheid. Van dit Licht hebben de mannen en vrouwen van het Réveil getuigd, ondanks alle verscheidenheid in gaven en talenten, in 'ligging' en geestesgeaardheid, in kennis en kunnen. Want ondanks alle verschil stond bij hen centraal: God zoekt zondaren en verzoent zondaren al­ leen door Christus. Zij kenden de ootmoed, het schuldbesef én de rijkdom in Christus. Dat was de eenheid te midden van de verscheidenheid. Dat was de kern van hun 'orthodoxie dés harten'. Dat was de levende kern van het Réveil.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 21 december 1978

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Dichters rond het Réveil

Bekijk de hele uitgave van donderdag 21 december 1978

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's