Verborgen schat

Volkje van 'dues aes' oftewel arme mensen. Op deze middeleeuwse uitdrukking gaat de naam van de eerste gereformeerde Bijbel terug, deDeux Aes Bijbel. De uitdrukking komt ook voor in een kanttekening bij Nehemia 3 : 5 van de Maagdenburgse tekst van het Oude Testament van Luther, en wel van de hand van Johannes Bugenhagen, een vriend van Luther. Vrij vertaald betekent dit versje, dat de armen niet kunnen geven de rijken niet geven en de middenstand het meeste opbrengt. Eén en ander is te vinden in een aantrekkelijk uitgegeven boekje van de hand van dr. C. A. Tukker, waarin hij een uiteenzetting geeft over het ontstaan van de Deux Aes Bijbel, de eerste gereformeerde Bijbel, die de voorloper was van de Statenvertaling. De titel - 'Een verborgen Schat in 'den Acker' - is ontleend aan het vignet van de uitgever Van der Erven op de titelpagina van de eerste editie (156-1-1562) van de Deux Aes Bijbel: het Rike der hemelen is als een verborgen schat in den acker; Math. 13.'

Karakter

Voor de Deux Aes Bijbel van 1562 werd gebruikt de vertaling van )\tt. Nieuwe Testament van Johannes Dyrkinus en de vrij letterlijk door Godfried van Wingen gevolgde Maagdenburger tekst van het Oude Testament van Luther (een nogal vrije, volkse vertaling). In de laatste bevonden zich 'een aantal min of meer aanstootgevende kanttekeningen' . (waaronder de genoemde bij Neh. 3:5), die in de tweede uitgave (van 1581) werden vervangen door aantekeningen van de gereformeerde predikant Augustus Marlorat, die in, 1562 als martelaar voor zijn geloof gestorven was. Daarmee kreeg de Deux Aes Bijbel een meer gereformeerd (calvinistisch) karakter t.o.v. het Oude Testament, dat aanvankelijk meer Lutherse elementen bevatte.

Bij de totstandkoming van de Statenvertaling is het Nieuwe Testament van de Deux Aes Bijbel weinig gewijzigd overgenomen. Die beantwoordde al duidelijk aan het gereformeerd vertaalprincipe, terwijl het Oude Testament, dat een te vrije vertaling was, geheel opnieuw is bewerkt.

Gereformeerd

Intussen nam ik hier een woord op dat herhaaldelijk in het boekje van dr. C. A. Tukker voorkomt en dat ook op de titelpagina voorkomt, t.w. het woord gereformeerd; in gereformeerde Bijbelvertaling en gereformeerd vertaalprincipe.

Het zal duidelijk zijn, dat dit te maken heeft met het feit, dat élke vertaling van de Bijbel e& n afgeleide Bijbel is, t.w. een Bijbel afge­leid van de enig echte, namelijk de Bijbel in de grondtekst. Elke vertaling van de Bijbel gaat uit van een vertaalprincipe, zodat 'slechts' een benadering wordt verkregen van de Bijbel in de grondtekst. Op het veld van zo ontstane Bijbels neemt een gereformeerde Bijbel kennelijk een eigen plaats in.

Tukker zegt: 'een der duidelijkste kenmerken van gereformeerd Bijbelvertaalwerk is de wetenschap, dat de heilige Schrift door God is ingegeven en dat de taal van de Schrift bijgevolg ook de taal van de Heilige Geest is. 'Dit betekent, dat gereformeerd vertaalprincipe ook inhoudt: zo letterlijk mogelijk vertalen. Nu had Jan Utenhoven in 1556 zulk een vertaling van het Nieuwe Testament gegeven maar hij deed dit zó consequent, dat zijn gereformeerd vertaalprincipe hem noodlottig werd. Tukker zegt: 'de gemiddelde protestant was meer geïnteresseerd in de kracht Van het letterlijke Woord Gods door Gods Geest dan in de herkomst van het vertaalde of in de reconstructie van de autenthieke tekst.'

Aangenomen wordt dat aan de tekst van het Nieuwe Testament, zoals die in dè Deux Aes Bijbel voorkomt van Johannes Dyrkinus en die dus later nagenoeg in de Statenvertaling kwam, wel de tekst van Utenhove, ten grondslag ligt, ' met dien verstande dat de taal aan het gewone gebruik is aangepast.'

Zo bevatte de Deux Aes Bijbel dus een tekst van het Oude Testament, die sterk op Luthers leest was geschoeid (en Luther vertaalde tamelijk vrij voor de Hanzen en de Grieten, hij liet de Bijbel om zo te zeggen 'Duits spreken') en een tekst van het Nieuwe Testament, die, naar de opvatting van Dyrkinus, een veilige (de veiligste) 'middenweg' was: geen op.de spits gedreven vertaling en geen vrije vertaling, maar een vertaling 'die de moedertaal tot medium van de Heilige Geest' maakt.

Tukker besluit zijn boek met op te merken, dat delen van de Statenvertaling zich niet laten verstaan zonder de achtergrond van de Deux Aes Bijbel (men kon ook gebruik.maken van de vele kritische kanttekeningen die door de jaren heen op schrift waren gesteld als commentaar op de Deux Aes Bijbel), en hij besluit met een eresaluut aan die mannen, 'die met als achtergrond de hitte der vervolgipg om des geloofs wil, soms een eenzame weg zijn gegaan' om het leven der gemeenten bij de levende stem van God te brengen.'

Actueel

Het boekje van dr. Tukker is uitermate waardevol té achten. Het tweede deel bevat in drie kolommen naast elkaar de aantekeningen bij. oudtestamentische teksten-uit de eerste editie van de Deux Aes Bijbel (zeg de Lutherse versie), de editie van 1581 (de meer gereformeerde) en de Statenvertaling.

Ook vandaag is het gereformeerd vertaalprincipe actueel. Ook nu gaat het om een vertaling, waarin de moedertaal medium van de Geest en die daarin zo nauw mogelijk aansluit bij de grondtekst.

Daarom blijvejde Statenvertaling in hoog aanzien. Maar een aanpassing aan de moedertaal nu is in feite in overeenstemming met wat in de begintijd van de Reformatie principe was. Zo wordt ook nu de gemeente gebracht bij de levende stem van God.

C. A. Tukker: Een verborgen schat in den Acker; 76 pagina's (geb.), f.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen