Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Langs oude Nederlandse Kerken

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Langs oude Nederlandse Kerken

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Een grafelijke tol in de Eendracht, de stroom die Zeeland van Brabant scheidt, schonk het dorp Tolne, dat spoedig op de westelijke oever van het water ontstond, haar naam en tevens de rijkdom die er menig fraai monument deed verrijzen. In het hart van het in 1620 stervormig omwalde stadje verheft zich de indrukwekkende Onze-Lieve-Vrouwe Kerk. Bij opgravingen tijdens de restauratie (1947-'60) kwamen er zowel onder de toren als onder de kerk funderingen aan het licht van een 13de eeuwse kerk; deze is vermoedelijk bij een stadsbrand in 1452 zo zwaar beschadigd dat men tot nieuwbouw moest overgaan. In de tweede helft van de 15de eeuw werd een aanvang gemaakt met de bouw van een enorme, met Gobertangesteen beklede Brabants-gotische kruisbasiliek: een breed schip met zijbeuken, gevolgd door een éénbeukig transept, waarvan de kruising zich iets naar het koor toe verbreedt. Een bouwnaad tussen koor en transept doet vermoeden, dat men pas na een onderbreking is begonnen met de bouw van het koor, dat in 1520 nog niet was voltooid. Alleen de noorden oostzijde hiervan werden van een omgang met stenen overwelving voorzien; van het gedeelte tegen de koorsluiting zijn echter alleen nog de fundamenten bewaard. Waarschijnlijk moest dit gedeelte na verwoestingen door de Spanjaarden in 1575 worden afgebroken. Het brede zuidkoor, dat in de tweede helft van de 16de eeuw tot stand, kwam, werd mogelijk gebouwd ter vervanging van een eveneens in 1575 verwoeste zuideromgang. Het is echter aannemelijker dat dit zuidkoor het gevolg is van een wijziging in de bouwplannen - een algemeen verschijnsel - en dat de omgang nooit het gehele koor heeft omgeven. Hoewel in het zuidkoor boven de kapitelen aanzetten voor stenen gewelven waren aangebracht, werd het van een houten gewelf voorzien, dat evenals de twee hoge zuidelijke vensters uit de 16de eeuw dateert. Volgens sommigen is deze kap zelfs van een andere kerk afkomstig. Ook het hoofdkoor is onvoltooid: de bouw werd halverwege het triforium gestaakt en door het ontbreken van een lichtbeuk wordt het koor slechts verlicht door de kleine ramen, die in de dichtgemetselde scheibogen tussen koor en voormalige omgang zijn aangebracht. Hieraan ontleent de oostgevel van de kerk zijn merkwaardige uiterlijk. Overigens vertoonde één der zuilen ónder de scheibogen vroeger nog sporen van een rondgaande beschildering, zodat koor mèt omgang toch enige tijd in gebruik moet zijn geweest. De laatste travee van het koor onderscheidt zich door een donkerrode ondergrond, waarop onder andere geschilderde miskelken en het Lam Gods de nu weer zichtbare laatste restanten zijn van de 'Paapsche sier', die door de witkalk van de Reformatie aan het oog waren onttrokken. Vóór de Beeldenstorm stonden er ook beelden boven het ingangsportaal in de zuidelijke dwarsarm; de architectonische decoratie is echter nog wel op veel plaatsen aanwezig. Uit de 16de eeuw dateren verder de sacristie tegen de noorderomgang, het noorderportaal en de librije tegen de zuidmuur. Het schip van de kerk is het enige in Zeeland dat van luchtbogen is voorzien - noodzakelijk om de druk van een stenen gewelf op te vangen. De forse toren is geheel uit baksteen opgebouwd. Het onderstuk dateert nog uit de 14de eeuw en stond los van de vroegere kerk. In de 15de eeuw werd zijn hoogte met een klokkeverdieping aan die van het nieuwe schip aangepast. Inwendig wordt afbreuk gedaan aan het rijzige, prachtig verlichte interieur door een beschilderd houten schot dat in 1755 tussen koor en transept werd aangebracht. De zijbeuken hebben beide stenen kruisgewelven, maar het schip kreeg pas in de tweede helft van de 16de eeuw het prachtige laatgotische netgewelf. Het gebruikelijke triforium onder de lichtbeukvensters is met de bogen naar het schip gesloten en de omgang loopt er overljeen (schijntriforium). De koolbladkapitelen in schip en koor hebben een rijpe, rijk gevarieerde dubbele bladerkrans. Vier in speklagen gemetselde zuilen sluiten de iets verhoogde vloer van de kruising in. Onder de kruising bevond zich oorspronkelijk een groot aantal altaren. Nu staan er een preekstoel uit 1648 met twee koperen lezenaars en een laatgotisch stenen doopvont. Het houten schot waarmee men de preekkerk van het wandelkoor scheidde werd aan de oostzijde met psalmteksten beschilderd; hoog tegen de westzijde is Mozes met de Wetstafels uitgebeeld. In het koor hangt een Tiengebodenbord uit 1581; opmerkelijk zijn de bijbelteksten op de achterzijde die de Tien Geboden verduidelijken. Beide transeptvensters vertonen gestileerde lelies in de tracering, een religieus symbool van de Zuiverheid. Tegen de westmuur hangt een in 1882 vervaardigd orgel dat afkomstig is uit de Galileeërkerk te Leeuwarden. Een groot aantal illustere poorters heeft in de kerk zijn laatste rustplaats gevonden. In de noorderomgang liggen Guy van Bloys Anthoniszn. (overleden 1527) en zijn vrouw Digna van Assemansbroek (overleden 1516) begraven, ten voeten uit weergegeven op de laatgotische grafplaat, die ook met enig Renaissance-ornament is versierd. Bij dé restauratie werd een grafkelder ontdekt van de familie van Vrijberghe: de lichamen bleken zodanig gemummificeerd dat men zich nog een beeld kon vormen van de gelaatstrekken van de magistraten, die zich ruim vier eeuwen geleden over het wel en wee van Tholen bekommerden.

Overgenomen uit: 'Langs de oude Zeeuwse kerken' uitgegeven door Bosch en Keuning N.V., Haam.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 5 april 1979

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Langs oude Nederlandse Kerken

Bekijk de hele uitgave van donderdag 5 april 1979

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's