Onze catechisatie (2)

De geschiedenis van de catechese

Bij onze bezinning op de catechese is het goed om na de aandacht voor de Bfjbelse gegevens nu ook te letten op het voorbeeld uit de kerkgeschiedenis. We willen trachten enkele grote lijnen te schetsen.

De catechese van de Vroege Kerk

In deze tijd staat de catechese over het algemeen in het kader van de zending. Het onderwijs richt zich op degenen, die wensen over te komen tot de christelijke gemeente. Dezen worden katechumenen genoemd. Zij ontvangen gedurende een bepaalde periode, die aan hun doop voorafgaat, onderwijs in de heilsleer en het christelijke leven. Een voorbeeld van catechese uit deze tijd is het geschrift: De Didachè uit het begin van de tweede eeuw na Chr. Het onderwijs te Rome kent in plm. 150 na Chr. een trinitarische geleding, waaruit later de twaalf artikelen zijn ontstaan.

De catechese van de Oude Kerk

Hèt katechumenaat ontwikkelt zich steeds verder. Als iemand hiertoe is aangenomen, krijgt hij meestal gedurende twee a drie jaar onderwijs. Het wordt gegeven door bisschoppen, presbyters, diakenen en 'vrome vrouwen'. Pantenus leidt een catechetenschool te Alexandrië, door anderen gevolgd. Gregorius van Nyssa houdt zijn oratio catechetica voor de catecheten.

Het catechumenaat bestaat meestal uit drie fasen. De eerste fase is echt voor beginnelingen. In de tweede en meer nog in de derde bereidt men zich voor op de openbare belijdenis van het christelijk geloof en de daarmee verbonden heilige doop. In de laatste weken voor deze plechtige gebeurtenis krijgt men intensief onderwijs. Verschillende handelingen vergezellen dit gebeuren. Na de doop wordt men in de gemeente opgenomen en toegelaten tot het heilig avondmaal. Twee bekende catechetische geschriften uit deze tijd zijn: De catechizandibus rudibus van Augustinus en de katechesis van Cyrillus van Jeruzalem. Bij alle voortreffelijkheden, waardoor de catechese van de Oude Kerk wordt gekenmerkt, moeten we echter één manco constateren, namelijk dat het onderwijs aan de kinderen van de christelijke gemeente in gebreke blijft. Dit verzuim is één van de oorzaken van de latere neergang van de catechese.

De catechese van de Middeleeuvcen

De massale wijze, waarop het westen wordt gekerstend komt de kwaliteit van de catechese niet ten goede. Ze holt innerlijk uit en draagt het karakter van volksopvoeding. De kennis van het gewone gemeentelid is zeer gering. Ondanks de pogingen van Karel de Grote om het kerkelijk onderwijs te vernieuwen, blijft Jiet beneden peil. Het onderricht aan de gedoopte kinderen komt niet van de grond. De meeste catechese is verbonden met de biecht. In de biechtboekjes vinden we de oude leerstukken, alsmede lijsten van zonden en deugden. Deze boekjes kunnen als de voorlopers van de latere catechismi worden beschouwd. Het biechtonderwijs is sterk moraliserend. De meeste impulsen tot vernieuwing van het kerkelijk onderwijs komen nog vanuit kloosterscholen. Gerson heeft zeer voor het catechetisch onderwijs geijverd. Het visuele neemt in het onderwijs een grote plaats in. Door muur-, plafond-en raamschilderingen. In de 15e eeuw zien we enkele voorlopers van de latere vernieuwing, bijvoorbeeld bij de Waldenzen en de Boheemse Broeders.

De catechese van de Reformatie

De tijd van de Reformatie is de tijd van het herstel van de catechese. Luther slaat het on-• derricht hoog aan en schrijft metéén verschillende catechismi. Calvijn en Zwingli zijn dezelfde mening toegedaan. Overal worden synodale besluiten genomen inzake het catechetisch onderwijs. De Dordtse synode (1618-'19) heeft zich ook uitvoerig met de catechese bezig gehouden. Men onderscheidt drie soorten catechese, namelijk de catechese thuis (door de ouders), de catechese op school (door de schoolmeesters) en de catechese vanuit de gemeente (door predikanten en anderen) . Het doel van de reformatorische catechese is de jongeren van de gemeente voor te bereiden op de belijdenis van het geloof. De catechese staat in het kader van hQiverbond en daarbij ontdekken we een lijn van doop naar avondmaal. Er verschijnen vele catechismi. De Heidelbergse catechismus is de bekendste (1563). In deze catechismus treffen we vanuit

Zondag 1 de bekende driedeling aan van ellende, verlossing, dankbaarheid, als de drie kanten van het christelijk geloof. De leerstof cirkelt daarbij om de stukken: geloof, gebod, gebed en sacramenten. Pas later komt de Bijbel zelf afzonderlijk in de catechese voor. De vele catechismi laten duidelijk zien, waar de schrijver theologisch staat. Ook de catechismusprediking komt op. Veel meer dan nu het geval is, is ze verbonden met de gewone catechisatie aan de jeugd der gemeente.

De catechese van de Nadere Reformatie

In de catechese van de tijd na Dordt is het schoolse systeem in de catechese steeds meer te merken. De catechismus van Poederoyen telt niaar liefst 1207 bladzijden. Toch hebben velen in deze tijd grote belangstelling voor de catechese. Mannen als Voetius, van Lodensteyn, Ridderus, D' Outrein en anderen hebben veel voor de catechese betekend. W. a Brakel zegt: 'Ik kan niet sien, hoe een predikant, met een goedt gemoedt kan leven ende sterven, die zijn werk niet maeckt van catechiseren...' Veel leerboekjes zijn bewerkingen van het Kort Begrip van Faukelius. Tot op de dag van vandaag wordt het boekje van Hellenbroek gebruikt: Het voorbeeld van goddelijke waarheden (1706). De grote schaduwzijde van de catechese van de Nadere Reformatie is de scheiding van uitwendige en inwendige kennis. Daardoor daalt de 'gewone' catechese in waarde. Deze gewone catechese is het eigenlijke toch niet.

De catechese van de Verlichting

Op de achtergrond van de catechese van deze stroming in de geschiedenis, staan de denkbeelden van mensen als J. J. Rousseau, J. B. Basedow, C. G. Salzmann, J. H. Pestalozzi. Vele van hun denkbeelden op opvoedkundig gebied hebben postgevat in de catechese. Deze werd een middel om deugdzamen mensen te kweken. Er komt een afkeer van het uit het hoofd leren van vragen en antwoorden. Alsmede een verzet tegen de leerstellingen van de kerk als zodanig. God, deugd en onsterfelijkheid zijn de trefwoorden van deze catechese. De catechese moet redelijk zijn. Positief te waarderen is de ontdekking van het eigene van het kind, zodat in stof en methode ('vertellen') hiermee rekening kan worden gehouden. Een bekend catechisatieboekje uit dit tijdperk is: Bijbelse historiën, van A. v. d. Berg (1778).

De catechese in de negentiende eeuw

In 1807 wordt de woensdag-en zaterdagmiddag op school vrijgegeven om kerkelijk onderwijs tÊontvangen. Nu is de catechese uit de school verwijderd. In 1816 verschijnt het reglement op het godsdienstonderwijs. Nieuwe filosofische en psychologische denkbeelden krijgen invloed op de catechese. Ook in de methode (de sokratische). Steeds meer wordt de catechese een middel voor de diverse richtingen om het eigene van de geloofsinhoud door te geven aan de jeugd. De Groninger richting kent: het bijbelse catechisatieboek van A. Rutgers v. d. Loef, het modernisme kent mannen als Dinter en Goede, de kerkelijke richting kent Doedes en Van Oosterzee, de afgescheidenen: Donner en Ledeboer. Later zetten Kohlbrugge en Kuyper hun stempel op de catechese.

De catechese in onze eeuw

In de eerste helft van onze eeuw is er aan de buitenkant weinig verandering in de catechese op te merken. ledere richting en stroming heeft zo zijn eigen leerboekje en methode. Veelal is de catechese gericht op het mondig lidmaatschap van de kerk. De reeds ontstane stromingen in de catechese werken door. Ondergronds echter begint al in deze tijd een nieuw proces op gang te komen. In de vijftiger jaren komt de catechese in beweging. De saecularisatie treft de catechese. Nieuwe theologische opvattingen dringen door. Vooral de invloeden van psychologie, sociologie, didaktiek en paedagogiek zijn steeds meer merkbaar. De catechese kan hier niet meer om heen. Het resultaat is een zoeken en tasten naar nieuwere visies en methoden. De één staat een totaal nieuwe vorm van catechese voor. Anderen houden zich geheel afzijdig, alsof er niets aan de hand is. In een volgend artikel willen we nader op deze nieuwe ontwikkelingen in gaan en trachten een Bijbelse weg te vinden.

(wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen