Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De prijs van de vrijheid

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De prijs van de vrijheid

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het negende deel van de geschi'edenis van het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog is verschenen.*

In dit deel geeft dr. L. de Jong ons een uitvoerig inzicht in de gedragingen van de regering in London.

Tevens geeft hij ons een diepgaand onderzoek in de houding van onze diplomatieke vertegenwoordigers in die tijd ten opzichte van die Nederlanders, vluchtelingen van de Duitse terreur en Engelandvaarders die zich gedurende die jaren buiten Nederland bevonden.

Een ander hoofdstuk is gewijd aan het zogenaamde 'Engeland Spiel', de daaraan voorafgaande verwikkelingen en de wijze waarop de Duitsers kans hebben gezien de Nederlandse en Engelse inlichtingen en intelligence diensten gedurende een belangrijke periode van de oorlog een rad voor ogen te draaien.

Andere delen wijden aandacht aan de verbindingen met het bezette gebied, de illegaliteit en de gebeurtenissen in Nederlands Indië. Veel aandacht wordt besteed aan de houding van Koningin Wilhelmina tegenover haar Londense ministers en hun houding tegenover de Koningin.

Het is na meer dan 35 jaren sinds het einde van de oorlog een fascinerend en boeiend dokument geworden.

Engelandvaarders

Sommige gedeelten hebben mij, als Engelandvaarder tot diep in het hart beroerd. Ik heb het in een adem doorgelezen, tot diep in de nacht heb ik mij plotseling weer één gevoeld met de gedachten en gesprekken die ik met zoveel van de hoofdpersonen in dit deel van de Nederlandse oorlogsgeschiedenis heb gehad. Voor velen van de boven de vijftigers die deze periode van ons bestaan bewust hebben meegemaakt zal het oude wonden openhalen, het zal oud zeer en ellende weer opnieuw voor de geest halen...

Ik kon weer opnieuw niet nalaten mijn stijgende bewondering te voelen opleven voor wat door in verhouding zo weinigen is gedaan voor het welzijn en de bevrijding van ons gehele volk.

Opnieuw las ik in stijgende verbazing over de wat men heus wel heldendaden kan noemen van de afgeworpen Nederlandse agenten waarvan er jammer maar weinig de oorlog hebben overleefd.

De bewondering voor de Koningin die ondanks alle intriges, tegenstand en kleinzielige figuren bleef geloven in maar één ding, de bevrijding van Nederland van het Duitse juk; dat éne had bij haar de boventoon, al het andere was bijzaak.

Het is hartverscheurend te moeten lezen over het gebrek aan kennis van velen van deze Londense gemeenschap, het onbegrip voor de werkelijke toestand in bezet Nederland, de onwil om te leren van gedane vergissingen ondanks de vele waarschuwingen die geregeld Engeland uit bezet gebied bereikten.

Het zijn er in verhouding maar een handvol geweest die uiteindelijk Engeland vanuit het bezette vaderland bereikt& n. '

De ontberingen die zij leden, de onwil die zij vaak van Nederlandse diplomatieke diensten ondervonden worden door dr. De Jong uitvoerig beschreven. ^

Wat erger is, is de incompetente wijze waarmede met mensenlevens werd gespeeld vaak alleen maar om persoonlijke verschillen van mening naar voren te brengen.

Houding Londense machthebbers

Velen van ons hebben het boek 'Soldaat van Oranje' gelezen en daarin hebben we kunnen lezen over de kleinzielige houding van die Londense machthebbers. Dr. De Jong bevestigt de'gegevens in dit boek op een nog meer uitgebreide wijze.

In sommige delen van dit boek gebruikt hij scherpe taal, veel scherper dan de na-oorlogse enquêtecommissie gebruikte in haar onderzoek naar de gedragingen van de regering. Hij spreekt over 'kolossale blunders', hij vermeldt de zij-effecten die deze blunders hadden op de illegaliteit in Nederland, de verliezen van de Engelse luchtmacht, de kolossale materiële verliezen voor de geallieerde oorlogsvoering en het verlies van prestige voor Nederland.

Dit deel geeft eindelijk in detail de redenen aan waarom de particulier secretaris van Koningin Wilhelmina, de heer F. van 't Sant, opzij werd gezet, terwijl tevens een overzicht wordt gegeven welke tot zijn ontslag bij de Haagse Politie in de dertiger jaren leidden.

De leidingloze Nederlandse Inlichtingen Dienst in Londen zou wel eens de aanleiding kunnen zijn geweest voor de dingen die na zijn ontslag als hoofd van de Londonse Inlichtingen Dienst zijn gebeurd.

Deze dienst werd overgedragen aan amateurs zonder enige werkelijke ervaring op dit gebied en eerst in 1943 werd er een competente man, majoor Somer, op die plaats gezet.

Intussen had de kanker zich voortgezet en zijn daardoor kostbare levens verloren gegaan.

Dr. De Jong werpt de hoofdblaam zonder aarzeling op de leiders van de Britse OES, de inlichtingendienst belast met de verbinding met de bezette gebieden voor organiseren van sabotageakties en de vorming van een ondergronds leger in de door de Duitsers bezette gebieden.

Het is jammer dat zelfs iemand als dr. De Jong er niet in geslaagd is nadere gegevens van Britse zijde hierover te verkrijgen. De meeste dokumenten uit die tijd zijn of verdwenen of zijn hem niet ter hand gesteld. Overigens werd hem meegedeeld dat weinig dokumenten bekend waren over deze rampzalige Londense regeringsperiode. Het blijft nog steeds een schandaal van de eerste orde hetwelk aan velen het leven heeft gekost.

Verplichte lektuur

Het hoofdstuk hierover zou verplichte lektuur moeten worden voor allen die zich op dit moment met onze Nederlandse veiligheid bezighouden. '

De hoofdstukken gewijd aan het beleid van de oorlogskabinetten, de houding van Koningin Wilhelmina maken de lezing van dit deel van dr. De Jong's geschiedenis eveneens verplicht.

Dr. De Jong steekt zijn gevoelens niet onder stoelen of banken als hij in zijn slotconclusies over dit deel van zijn boek in aansluiting op de uitlatingen in het naoorlogse rapport van de enquêtecommissie zegt:

‘Wie geneigd zou zijn, het feit van die worsteling (tussen Koningin en kabinet) te betreuren, bedenke dat uit diezelfde kern impulsen voortgevloeid zijn die de belangen van het koninkrijk in hoge mate gediend hebben: na een betrekkelijk lang leven dat waarlijk niet vrij is geweest van grote zorgen in het staatkundige en in het persoonlijke vlak, heeft de Koningin de-moed, de kracht en de fantasie opgebracht om in de zomer van 1940 de naam en de positie van Nederland te redden, om de leiding van het kabinet toe te vertrouwen aan een strijdvaardig premier, om met allen die leden en streden, oprecht mee te leven, om een bron van inspiratie te zijn voor de Engelandvaarders en de mannen van de strijdkrachten en de koopvaardij, om de ministers te stimuleren tot het bieden van maximale steun aan de oorlogsvoering en met name ook aan de Nederlandse illegaliteit en vooral, om met een lange reeks radiotoespraken de Nederlanders waar óok ipr wereld tot volhouden op te roepen in een strijd waarin de toekomst van de natie op het spel stond. Zij had dan ook toen het land bevrijd werd, de aanhankelijkheid van die natie verworven in een mate als, na Willem de Zwijger, geen lid van het Oranjehuis ooit had gedaan.'

Dr. De Jong dan stelt de vraag of zij er zwaar aan getild heeft dat zij haar bewind moest voortzetten in een staatsbestel dat in haar opinie niet 'vernieuwd' was maar integendeel de constitutionele verhoudingen van het vooroorlogse Nederland voortzette. Wellicht was dit het geval zegt hij, maar van belang is dan alleen dat zij zich aan wat zij haar plicht voelde niet heeft ontrokken.

Democratie

Voor onze tegenwoordige gedemocratiseerde samenleving is het misschien moeilijk zich in te leven in de vooroorlogse verhoudingen en de strijd tussen koningin en kabinet als vreemd te beschouwen. De werkelijkheid is dat door haar houding Koningin Wilhelmina ons allen een dienst heeft bewezen waarvan wij nu nog steeds de vruchten mogen plukken.

Zij heeft haar strijd gestreden voor een democratisering van ons staatsbestel, waarbij bepaalde klassen niet meer automatisch het recht hebben over ons recht te spreken óf in de bevoorrechte positie verkeren, uit te maken wie ons in het buitenland zou moeten vertegenwoordigen. Vele van haar ideeën zijn door

de naoorlogse samenleving overgenomen. Niet al haar ideeën van eenheid en samenwerr king zijn verwezenlijkt, maar zij heeft zich tot het laatste moment van haar regering geschikt in wat zoals zij vaak zei de wens van het Nederlandse volk was. Zij is daardoor in wezen geworden en gebleven een 'moeder des Vaderlands'. Wij mogen dan ook met recht trots op haar zijn.

Als slotwoord op het hoofdstuk 'Engeland-Spiel' zegt dr. De Jong het volgende:

‘... het is volstrekt uitgesloten te achten dat van 't Sant, Steengracht van Moyland, van Koutrik of wie dan ook in het Nederlandse milieu verraad gepleegd heeft: aan al deze personen waren de gegevens die verraad pas mogelijk maakten, onbekend en bovendien hadden zij geen toegang tot de communicatiemiddelen.

Er was slechts een functionaris die krachtens zijn positie al die gegevens zonder uitzondering wel kende en er ook op het laatste moment wijziging in kon brengen: het hoofd van de Dutch Section van de Britse SOE. De enquêtecommissie is dan ook onvolledig geweest toen zij in haar onderzoek slechts majoor Bingham (het hoofd van de sectie) betrok - zij had er ook en zelfs in de eerste plaats majoor Blizard (het hoofd voor majoor Bingham) in moeten betrekken... de verraadhypothese is in het geheel niet nodig... al het beschikbare materiaal wijst in volmaakt onderlinge overeenstemming en zonder dat ergens een lacune overblijft in een en dezelfde richting: Verregaande incompetentie op basis van een gebrekkig veiligheidssysteem; kapitale blunders, of'wanneer men de minder harde term van de enquêtecommissie prefereert, ernstige fouten... Hier en daar zal er dan ook wel iemand overblijven die dat moeilijk verteren kan en zich wenst vast te klampen aan veronderstellingen welke, al mogen zij dan onbewezen en zelfs onbewijsbaar zijn, in de voor velen aantrekkelijke sfeer liggen van het mysterie, van het sinistere. Het zij zo. Wij hebben deze tragische episode naar beste weten weergegeven en menen tegelijk dat wij haar bevredigend verklaard hebben; niet van enige conspiratie is het Engeland Spiel het gevolg geweest maar van het falen aan Engelse kant.' Aldus dr. de Jong.

Harde woorden inderdaad en een schrale troost voor de nabestaanden van diegenen die er het slachtoffer van zijn geworden.

Fascinerend

Alles bjj elkaar genomen blijven de 1457 bladzijden van dit - negende deel van de geschiedenis van Nederland in de Tweede Wereldoorlog fascinerend. Vooral voor diegenen die het van nabij of veraf hebben meegemaakt. Het zal inderdaad oude wonden open rijten. Herinneringen naar voreri brengen, ergens in het achterhoofd opgeborgen, maar een ding is zeker, in alles wat de mens doet, zij het vrede of oorlog, is hem niets menselijks vreemd en blijft hij verbonden aan zijn menselijke fouten.

Misschien mag dat een van de lessen zijn die wij hieruit kunnen leren.

Oorlog is iets verschrikkelijks, wat men er ook van denkt of zegt. Oorlogvoeren legt een zware verantwoording op staatslieden en leiders van de grote volkerenmassa's de vechters zijn altijd de soldaten en burgers die vaak niet gekend worden in deze beslissingen; diegenen die het meeste te lijden hebben zijn de onschuldigen die een oorlog nooit bewust willen maar eenmaal er in verzeild verstrikt geraken in ideologieën en een zucht naar levensbehoud.

Wij zijn allen bang van een oorlog, wie dat ook is maar er is een lichtpunt dat is dat de 'bangen' vaak tot grote daden kunnen komen indien daartoe gedwongen; de laffen zijn de anderen die de oorlog op een afstand willen voeren zonder er zelf door geraakt te worden. Dit boek geeft vele voorbeelden aan van die 'twee categorieën waaruit de mens in oorlogstijd bestaat, de 'bangen' en de 'laffen'.

N.a.v.: Dr. L. de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog; Uitgave Martinus Nijhoff, 's Gravenhage, deel 9, ie helft 752 pagina's, 2e helft (753-) 1584 pagina's), ƒ.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 22 november 1979

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

De prijs van de vrijheid

Bekijk de hele uitgave van donderdag 22 november 1979

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's