De eerste christenen en de abortus (3)

In de twee vorige artikelen werd iets doorgegeven uit enkele zeer oude christelijke ge-Schriften (ondermeer de Onderwijzing van de twaalf apostelen) en uit enkele vroeg-christelijke apologeten als Athenagoras en Tertullianus. We sloten af met een gedeelte uit een preek van Johannes Chrysostomus.

Naast deze individuele uitingen verdienen ook de besluiten van de eerste christelijke synoden onze aandacht. Hier klinkt het officiële standpunt van de kerk, in meerdere vergadering bijeen. Het blijkt, dat ze vanaf het begin abortus provocatus als moord ziet en dat voortdurend strenge straffen worden uitgevaardigd. Trouwens niet alleen tegen hen die zelf abortus in praktijk brengen verheft ze haar stem, maar ook tegen degenen die de medicinale middelen daartoe, de telkens genoemde mala medicamenta, verschaffen. Soms worden laatstgenoemden zonder omhaal met moordenaars gelijkgesteld. Een westerse synode, die van 305 in het Spaanse Elvira, blijkt uitermate streng: vrouwen die aborteerden worden tot hun dood toe van de kerkelijke gemeenschap uitgesloten. Gelukkig is een iets latere in het oosten gehouden vergadering, de synode van Ancyra in 314, minder rigoreus. Hier - in het huidige Ankara - besluit men in canon 21:

Aangaande de vrouwen die ontucht bedreven en de zo ontstane kinderen doodden en middelen aanwendden om de vrucht af te drijven, - de vroegere wet heeft ze tot de dood toe uitgesloten. Wij echter hebben een mildere uitleg gevonden en bepaald, dat zij een (boete-)tijd van tien jaar moeten doormaken, volgens de vastgestelde graden.

Maar ook bij dit besluit zijn er bedenkingen. Sommigen willen namelijk in de strafbepalingen mee laten wegen, of de afgedreven vrucht al 'gevormd' is of niet. We weten dit uit een brief van Basilius de Grote, bisschop in Klein-Azië en invloedrijk theoloog in zijn dagen. Men wendt zich tot hem met dit probleem. Zeer waarschijnlijk is het, dat de vraagstellers zich beroepen op Exodus 21 : 12-23. Deze tekst is in hun Griekse vertaling enigszins uitgebreid en spreekt over de nog niet geheel gevormde, respectievelijk de wel geheel gevormde lichaamsvrucht. Voor de vaststelling van de strafmaat willen velen dit verschil mee laten spreken. Toch betekent dit onderscheid in de vruchtontwikkeling voor Basilius - zoals enkele eeuwen eerder voor bijvoorbeeld Tertullianus - geen verandering in zijn uiteindelijke beoordeling van abortus provocatus. Hij antwoordt dan ook:

De vrouw die bewust de lichaamsvrucht afgedreven heeft, staat schuldig aan moord. Een nauwkeurig onderzoek of deze vrucht reeds gevormd is of niet, stellen wij niet in. Want hier moet niet alleen rekenschap afgelegd worden van het kind dat geboren zou worden, maar ook van de vrouw die zichzelf in gevaar bracht. Want meestal sterven vrouwen die dit pogen. Hierbij komt nog de vernietiging van het embryo, een tweede moord. (...) Ook de vrouwen die middelen tot abortus verschaffen, zijn moordenaressen, evenals zij die de embryo-dodende giften innemen.

Maar hebben de christenen van de eerste eeuwen dan in alle omstandigheden abortus provocatus veroordeeld? En, zo zullen velen die hun voor geen tweeërlei uitleg vatbare uitspraken op zich laten inwerken, vragen: waren ze in hun optreden wel altijd pastoraal?

Wat allereerst de tweede vraag betreft, wij menen van wel. Vanuit hun verstaan van de christelijke boodschap waren zij, zoals de voorafgaande citaten aangeven, bezorgd om het lot van de moeder. Zij bracht zich, zeker gezien de toen bekende middelen tot vruchtafdrijving, in direct levensgevaar. Daaraan wilden ze paal en perk stellen. En vooral waren ze pastoraal bewogen met het levensrecht van het nog niet geboren kmd! Tevens mogen we, wanneer tegenwoordig bij velen sociale en psycho-sociale indicaties voor abortus zwaarwegend en soms zelfs doorslaggevend zijn, bij dit alles bedenken hoe hecht de gezins-en familiebanden in die eerste eeuwen waren. Er was - niet in het minst onder de christenen - de onderlinge hulp en bijstand, de zorg voor de ouden van dagen, voor de armen, behoeftigen en zwakken, voor de kinderen. Daarenboven was er in de antieke tijd de verregaande adoptiemogelijkheid en bijvoorbeeld het verschijnsel van de euergetes, de weldoener die zorgde voor de verdere opvoeding indien de ouders daar financieel niet toe in staat waren.

Wat hun algemene afwijzing van abortus provocatus aangaat, voor één geval maakten de oudste christenen een uitzondering: wanneer het leven van de moeder in gevaar is. We treffen dit reeds met zoveel woorden aan rond 200, bij Tertullianus. Wanneer het kind zelf, zo schrijft hij in zijn 'Over de ziel', tot een 'moedermoordenaar' dreigt te worden, moet de arts ingrijpen. Dit indien het kind niet langs natuurlijke weg geboren kan worden. Het leven van de moeder gaat dan voorop. De keizersnede, toegepast op de levende moeder, kon in die dagen nog niet met succes toegepast worden. Bij degenen die wel op deze gewelddadige wijze het levenslicht zagen - en dikwijls getooid werden met de bijnaam 'keizers' of zelfs 'niet-geborenen' - betrof het een verlossing uit de reeds overleden moeder. Ook deze handelwijze heeft met zoveel woorden de instemming van Tertullianus en ongetwijfeld van de andere christenen met hem.

Volgende week besluiten we met één en ander van de kerkvader Augustinus over dit onderwerp.

J. van Oort

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bijgaand treffen de lezers het derde van enkele artikelen over de houding, die de eerste christenen in hun tijd innamen tegenover het toen ook al actuele vraagstuk van de abortus provocatus. De heer J. van Oort, die bezig is met een studie over de bronnen van de leer der twee Rijken bij Augustinus, geeft in deze artikelen door wat hij terzake in de Oude Kerk aantrof. Eén en ander is thans, gezien de behandeling van de abortus-wetsvoorstellen in de Tweede Kamer bijzonder actueel. Bij lezing van deze artikelen rijst de vraag of we thans in eenzelfde cultuurcrisis leven als ten tijde van het toenmalige Ro­ meinse Rijk.

Red.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen