Diakonaat in deze tijd (4)

IV. Politiek diakonaat

15. Als vierde ontwikkeling wil ik wijzen op het politieke diakonaat. 'Diakonaal handelen is tevens politiek handelen, omdat het gericht is op de maatschappij. Calvijn heeft bewust een politieke daad gesteld toen hij de armenzorg als werkterrein aan de diakenen toewees. De politieke dimensie van het diakonale werk - zowel dichtbij als in wereldverband - wordt in onze tijd steeds scherper beseft. Niet alleen wat we doen, maar ook wat we nalaten, blijkt politieke gevolgen te (kunnen) hebben' 46) (Teken van Leven). Het is duidelijk dat we hier op gevoelig terrein komen. Er is geen zaak in de kerk, die zoveel emoties losmaakt als wanneer de politieke verantwoordelijkheid van de kerk in het geding is.

Ik meen, dat we onze positie moeten kiezen ergens tussen de twee uitersten 47) in:

- enerzijds de mening, dat de kerk slechts de zaligheid in Christus heeft te verkondigen 48)

- anderzijds de opvatting, dat de betekenis van het Evangelie en van de kerk aan hun politieke en sociale relevantie moet worden afgemeten. 49)

16. De stelling, dat de kerk niets met de politiek te maken heeft, zal nauwelijks door iemand in ernst worden verdedigd. We willen wel allen toestemmen, dat de kerk ook de profetische taak heeft vanuit het Woord van God te getuigen tegen misstanden, niet alleen in het persoonlijk leven, maar ook in de samenleving. 50) De kerkorde spreekt op twee plaatsen van deze profetische roeping van de kerk: in art. VIII lezen we: 'de kerk... blijft in al haar geledingen strijden voor het reformatorisch karakter van staat en volk en wendt zich, in de verwachting van het Koninkrijk Gods, in de arbeid der kerstening tot overheid en volk, om het leven naar Gods beloften en geboden te richten'. En art. IV zegt, dat aan de diakenen onder meer is toebetrouwd 'de taak om, staande temidden van de sociale noden van het volk, hun kennis dienaangaande dienstbaar te maken aan de voorlichting van de Kerk, opdat deze ook overheid en samenleving wijze op haar roeping, de gerechtigheid te betrachten'. Wanneer men sommigen hoort betuigen, dat de kerk zich niet moet inlaten met de politiek, bedoelt men in werkelijkheid meestal, dat men slechts kiest voor een andere politiek. Het is immers zonder meer duidelijk, dat het Evangelie consequenties heeft voor de ordening van de samenleving, dus voor de politiek. 51) Ook het Getuigenis van 1971 weet, dat de gelovige 'ernst maakt met de goede werken, met de heiliging, met het leven der dankbaarheid en dus ook politiek en maatschappelijk geëngageerd is'. 52) C. den Boer spreekt zelfs van een 'meest hartstochtelijke strijd voor sociale gerechtigheid, de gestalte van het recht Gods op aarde in de ordeningen van het leven. Een gerechtigheid, die zich hierin niet zoekt waar te maken, is discutabel. Een vroomheid, die hierin niet tastbaar is, is walgelijk voor God... De navolging van Christus brengt tot solidariteit met lijdenden en ellendigen'. 53) J. van der Graaf noemt als roeping van de kerk in de wereld na de verkondiging en de dienst der barmhartigheid als derde de 'roeping de gerechtigheid te prediken'. Dat betekent het gehele menselijke leven te stellen onder het recht van God en van daaruit ook op te roepen dat recht en gerechtigheid heersen in de samenleving(sverbanden)'. 54) Ook onder ons wordt de taak van de kerk de gerechtigheid te prediken tot in haar maatschappelijke consequenties dus stellig erkend. De vraag of deze roeping ook werkelijk funktioneert in de praktijk van onze prediking is daarmee natuurlijk nog niet beantwoord. Ik ben daar nog niet zo gerust op. Het zou interessant zijn eens een paar jaargangen van de prekenserie Genade voor Genade op dit punt na te lezen.

17. Intussen hebben we in het geheel van de Hervormde Kerk over gebrek aan belangstelling voor de sociale en politieke vragen niet te klagen. De laatste decennia is de aandrang om zich daarmee bezig te houden en als kerk daarover uitspraken te doen sterk toegenomen. De ontwikkelingen in de Wereldraad hebben daarin zeker een rol gespeeld. In New Delhi werd in 1961 vastgesteld: 'er is geen dringender taak voor Christenen dan samen te werken voor gemeenschap binnen de volkeren en voor vrede tussen hen, een vrede die gepaard gaat met gerechtigheid en vrijheid, zodat de oorzaken van veel ellende in onze tijd met wortel en tak uitgeroeid mogen worden'. 55) In Uppsala-1968 werd besloten dat 'een gemeenschappelijke aanpak van de problemen der ekonomische en sociale ontwikkeling de hoogste prioriteit' moest krijgen. 56) In onze eigen kerk is het vooral de R.O.S. (de raad voor de zaken van overheid en samenleving) die ons in tal van brieven, nota's en rapporten de vragen van sociale en maatschappelijke aard op het hart bindt. De laatste tijd bespeuren we een toenemende aandrang om ook de diakonale arbeid van de kerk een politiek maatschappelijke toespitsing te geven. Ik wijs darvoor onder meer op de bespreking van het beleidsplan van de G.D.R. in de synodevergadering van november 1980. De G.D.R. blijft te introvert, zei één van de synodeleden. Hij had wel eens meer willen horen over de gerechtigheid en de vrede. Met name vanuit de V.C.D. (de vaste commissie voor het diakonaat) werd deze kritiek naar voren gebracht. De G.D.R. moet zich hoeden voor een al te kerkelijke aanpak, ze moest meer een voorganger zijn in de vernieuwing van het diakonaat, meer een maatschappelijk vernieuwde faktor zijn. Niet wij zijn het lichaam van Christus, in de gemarginaliseerden van de samenleving licht de gestalte van de Messias op. Een jaar later (nov. 1981) werd de beleidsnota van het Hervormd Werkverband voor maatschappelijke aktivering in de synode besproken. Het Hervormd Werkverband is een samenwerkingsorgaan van de G.D.R., de R.O.S. en de Hervormde Jeugdraad. Ook hier maakte de vaste commissie voor het diakonaat bezwaar tegen de te kerkelijke aanpak: we moeten niet de gemeente en de kerk als uitgangspunt kiezen, om die te betrekken bij de samenleving. Maar de samenleving moet het kader zijn waarin je werkt, met name de groepen die in klemsituaties zijn gekomen. Zo komen we het dichtst bij de broeders en zusters van Jezus die om bevrijding worstelen. De zwaksten van de samenleving geven aan waar de problematiek van de samenleving ligt. De kerk moet leren met deze ontrechten in hun strijd solidair te zijn. Zo leert de kerk haar eigen boodschap van vrede en gerechtigheid verstaan. Zo zijn we dicht in de buurt van de kerk van de armen.

18. Hoe moeten we deze nieuwe koers duiden? Naar mijn mening ontmoeten we hier de funktionele ecclesiologie in een nieuwe gedaante. 57) De stelling 'de kerk is er voor de wereld' kreeg aanvankelijk vooral gestalte in een sterk accent op het apostolaat. De kerkorde van 1951 vertoont daar de sporen van. Maar temidden van de voortschrijdende secularisatie en ontkerstening van ons volk heeft het apostolaat veel van haar oorspronkelijke élan verloren. Daarvoor in de plaats is nu gekomen de opvatting dat de kerk zich heeft in te zetten voor een rechtvaardige ordening van de samenleving. 58) Zo is zij opnieuw 'kerk voor de wereld' geworden. Het is niet toevallig, dat de Raad voor het verband met andere kerken in maart 1981 de zin uit art. VIII van de kerkorde, dat de kerk blijft strijden 'voor het reformatorisch karakter van staat en volk' wilde vervangen door de zinsnede dat de kerk 'waar mogelijk met andere kerken en christelijk gemeenschappen, blijft strijden voor een rechtvaardige ordening van de samenleving'. Het jaarverslag van het Herv. Evangelisatorisch Beraad 1979/1980 stelt dat de kerk aan aantrekkingskracht wint door in de samenlevingsvragen positie te kiezen, en wijst op de missionaire betekenis van de vele IKV-kernen, derde wereld-werkgroepen, Amnestyschrijfgroepen enz. De nieuwe vorm van het apostolaat wordt gezocht in de sociaal maatschappelijke betrokkenheid van de kerk.

46. Teken van leven, Diakonaal plan G.D.R., Utrecht 1978, blz. 33

36a. Vgl. S. van der Linde, Opgang en voortgang der reformatie, Amsterdam 1976, blz. 225v

47. Vgl. P. J. Roscam Abbing, a.w., blz. 225

48. Vgl. K. Runia, De Wereldraad in discussie, Kampen 1978, blz. 105

49. W. H. Velema, a.w., blz. 131vv spreekt in dit verband van de 'roep om verifikatie, waarbij de waarheid van het christelijk geloof afhangt van wat het in de samenleving tot stand brengt' (a.w., blz. 133). Hij 'acht deze verzoeking van het Marxisme in onze eeuw een even grote als die van de gnosis in de eerste eeuwen van de kerkgeschiednis' (a.w., blaz. 134)

50. De kerk in de sociaal-politieke spanningen, rapport samengesteld door de Raad voor de zaken van Kerk en Theologie vande N.H.K., 's-Gravenhage 1975, blz. 101 wijst op 2 Tim. 2:19 'Tot het hechte fundament der kerk behoort immers zowel het mystieke als het ethische, zowel de verkiezing als de roeping, zowel de rechtvaardiging van de zondaar als ook het breken met de ongerechtigheid. Wie dat breken met de ongerechtigheid van de kansel niet predikt en toelicht, tast de fundamenten van de kerk aan'

51. Vgl. W. H. Velema, Politieke prediking. Kampen 1972, blz. 21

52. Leiding 17 (1971) Themanummer Het Getuigenis, blz. 164

53. C. den Boer, Op de grens van kerk en wereld, Amersfoort, z.j., blz. 45

54. J. van der Graaf, In de Mozes en Aaronstraat..., Amersfoort 1976, blz. 96. Als vierde taak noemt hij de prediking van de toekomst van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Vgl. ook A. Noordegraaf, a.w., blz. 204; W. H. Velema, a.w., blz. 37; W. H. Velema, Kerk - politiek - prediking, Theol. Reformata 20 (1977), blz. 23

55. K. Runia, a.w., blz. 96

56. K. Runia, a.w., blz. 97

57. W. H. Velema, Het sociaal engagement van de kerk, Wapenveld 21 1971, blz. 163vv spreekt van 'een diakonialistisch kerkbegrip'

58. W. H. Velema, Christen zijn in deze wereld, blz. 142

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen