De voorzienigheid van God (2)

In de klassieke traditie werden schepping en voorzienigheid in één perspectief (op één lijn) aan de orde gesteld. De Schepper is óók de onderhouder van alles en allen. Daarbij is het heel belangrijk deze conceptie (opvatting) van de voorzienigheid toch vooral Bijbels-theologisch te doordenken. Immers, het door Barth gesignaleerde gevaar is niet denkbeeldig, dat het voorzienigheidsgeloof gerelateerd wordt aan (verbonden wordt met) de voorzienigheid, zoals deze in de hellenistische (Griekse) wereld- en levensbeschouwing vooral door de Stoa (Griekse filosofie) een centrale rol heeft gespeeld. Seneca schreef een boek over de voorzienigheid. En de God van deze stoïcijn was het fatum (lot).

En met een grote sprong naar één van de in steeds sterkere vormen op ons af komende wereldgodsdiensten, wijzen we op het fatalisme van de Islam. Allah is immers één enkelvoudige wil, die alles beschikt, en naar wie de mens zich heeft te schikken.

Vóór alles zal het Bijbelse voorzienigheidsgeloof vrij moeten blijven van deze vreemde elementen. En of dit in de klassieke traditie helemaal is gelukt, dat is nu juist de vraag, die de moderne theologie ons momenteel op indringende wijze stelt. En waarop wij een antwoord hebben te geven.

Traditie van de Kerk

In de traditie van de Kerk is de voorzienigheid altijd onmiddelijk verbonden met de uitverkiezing. Onze gereformeerde vaderen doen dit ook nadrukkelijk. Maar zij deden dit niet voor het eerst. Vóór hen werd dit uitdrukkelijk gedaan door de grote middeleeuwse scholasticus Thomas van Aquino. De moderne theologie werpt ons nu tegen, dat ons gereformeerde denken op bedenkelijke wijze is beïnvloed door het systematisch denken van het Thomisme (leer van Thomas van Aquino).

Bij Thomas overheerst de providentia (voorzienigheid). In die zin, dat de praedestinatie (uitverkiezing, of letterlijk 'voorbestemming') de meest sublieme uitdrukking is van Gods voorzienigheid: 'Praedestinatio pars providentiae' (uitverkiezing is een deel van de voorzienigheid). In de praedestinatie toonde de God van het Albestuur Zijn aangezicht in genade en waarheid.

De providentia Dei (voorzienigheid van God) is bij Thomas niet gegrond in de genadige God, maar in zijn wezen als de vrije God, die krachtens die vrijheid óók genadig kan zijn. De moderne theologie wil nu voor waar hebben, dat de gereformeerde vaderen van de 17e eeuw nagenoeg in het spoor zijn gegaan van deze middeleeuwse scholastiek (verstandelijke doordenking van de geopenbaarde waarheid). Ten aanzien van de voorzienigheidsleer zou de gereformeerde traditie dit dualisme (twee-slachtigheid) nooit te boven zijn gekomen. Daartegenover houden wij staande, dat in de gereformeerde dogmatiek - in tegenstelling tot Thomas - de locus (plaats) van de praedestinatie voorafging en gaat aan de locus van de voorzienigheid. En dat is dan toch maar het wezenlijke verschil met het Thomisme. Zo gezien kan men toch niet volhouden, dat de praedestinatie een onderdeel is van de voorzienigheid in de gereformeerde traditie. Wel is waar, dat waar Thomas sprak over 'de eeuwige voorzienigheid in God', de gereformeerde traditie over Gods decreten (besluiten) sprak binnen de scheppingsleer.

Heppe zegt (locus 12): 'Wat God met de schepping van de wereld eigenlijk wilde, wordt voor ons duidelijk in de duur van de wereld als voorzienigheid van God'. Dus, een kernbron van de voorzienigheid en daarin van Gods besluiten is... 's werelds beloop!

Samuel Maresius (1645) spreekt van een 'decretum generale' (algemeen besluit) en een 'decretum speciale' (bijzonder besluit). Dit éne 'decretum generale' gaat naast het 'decretum speciale' van onze verkiezing.

Moderne theologie

De moderne theologie concludeert, dat bij het merendeel van de gereformeerde vaderen uit de 17e eeuw de leer over de algemene besluiten voorafgaat aan het bijzondere besluit (wat inhoudelijk samenvalt met de verkiezing), zodat - niet in theorie, maar wel in de praktijk - de verkiezing werd opgevat als 'pars providentiae' (onderdeel van de voorzienigheid). Bij Wilh. a Brakel (in zijn Redelijke Godsdienst) betreft de raad Gods in eerste instantie alles wat in de tijd zal gebeuren, terwijl deze raad Gods zich verbijzondert in de uitverkiezing. Bij hem is de kennis van de voorzienigheid toegankelijk voor alle mensen. Red. Godsd. hfst. 9, 3 'Dat in alles een voorzienigheid Gods is, is zo klaar in de natuur en in de Schriftuur, dat hij niet beter als een atheïst of een blinde mol geacht moet worden, die de voorzienigheid Gods loochent'. En dat de supra-lapsariërs (boven-val drijvers) de uitverkiezing toch wel heel nadrukkelijk vooraf laten gaan aan de voorzienigheid, dat garandeert in feite nog niet - aldus de moderne theologen - dat zij de uitverkiezing in de praktijk niet zouden opvatten, als ware zij een 'pars providentiae' (onderdeel van de voorzienigheid). Want uitverkiezing en voorzienigheid zouden in deze traditie van onze gereformeerde vaderen maar al te zeer worden omsloten door een hellenistische (Griekse) begripsmatig abstract opgevatte souvereiniteit Gods.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen