Is een reformatie voorspelbaar?

Er is een nieuwe, een tweede reformatie op komst. Althans dat is de mening van de Amerikaanse theoloog Harvey Cox in een boek dat van zijn hand verschenen is onder de titel 'Religie in de stad van de mens'. Cox heeft eerder een boek geschreven over 'De stad van de mens'. Nu moet hij zijn mening herzien - zo verantwoordt hij - want in die stad van de mens kan de mens niet zonder religie.

Een nieuwe reformatie kondigt zich aan en wel van twee zijden. Allereerst van de kant van de orthodoxie, en Cox bedoelt dan met name het zogeheten fundamentalisme, dat in Amerika een opleving doormaakt; en anderzijds van de zogeheten basisbeweging, gemeenten die zich min of meer los van de kerkelijke instituten bewegen en sterke maatschappelijke betrokkenheid hebben.

Om het plaatje compleet te maken. Cox rekent tot de nieuwe reformatie óók de vredesbeweging en ook de grote belangstelling, die de pauselijke bezoeken in alle landen van de wereld trekken. Het lijkt een 'allegaartje', wat Cox op het oog heeft, maar intussen heeft in zijn prognose de orthodoxie wel een belangrijke plaats.

Opmerkelijk

Het mag opmerkelijk heten dat een modern theoloog als Cox tot zulk een prognose komt. Hij peilt kennelijk wat er aan de hand is, wat er leeft onder de mensen, met name in Amerika. Cox heeft jaren geleden ook een boek geschreven met de uitdagende titel 'Sterf niet in het wachtlokaal van de toekomst'. Kort gezegd kwam dat boek erop neer dat mensen niet moeten wachten op een betere toekomst (b.v. na dit leven) maar 'toekomst is wat wij mensen zelf maken'. Bijbelse noties als hemel en hel krijgen in dat boek een politieke vertaling. De hemel is daar, waar in de politiek recht en gerechtigheid worden betracht of nagestreefd. De hel is daar, waar de politiek het radicaal fout doet. De toekomst is horizontaal gericht.

De slotzin van het genoemde boek van Cox is typerend. Hij haalt een uitspraak van Dietrich Bonhoeffer, de in de oorlog gefusilleerde Duitse theoloog, aan die ergens gezegd had: 'we zullen wereldlijk over God moeten gaan leren denken'.

Het heil binnenwerelds! God in de kaders van het wereldgebeuren! Géén God in de hemel! Geen toekomstverwachting, die verder reikt dan deze aarde! Dat is de boodschap van Cox in dit boek.

Crisis

Het is natuurlijk duidelijk dat zulk een theologie met zulk een visie op toekomst de doodsteek is voor het christelijke geloof. Geen hart wordt erdoor geraakt of verwarmd; geen ontredderde ziel wordt erdoor opgebeurd en getroost; mensen in knelsituaties vanwege gevangenheid in de zonde en bevangenheid door de machten krijgen geen uitzicht, dat verder reikt dan de menselijke horizon. Dat er als zodanig onder de mensen - wereldwijd - temidden van de dreigingen in deze wereld, vanwege machten die zich breed maken, vanwege de toekomst die onzeker is, ook een verlangen (soms een verborgen verlangen, niet uitspreekbaar, niet uitgekristalliseerd) is maar een houvast ligt voor de hand. De moderne theologie heeft echter volledig gefaald dit houvast te doen verkondigen. Heeft de mensen stenen voor brood gegeven, een aards uitzicht geboden, dat men zélf moest verwerkelijken in stede van een hemels vergezicht dat ook op aarde zin geeft aan het bestaan.

De reactie op de moderne theologie was daarom voorspelbaar. Daarom zal een nieuwe reformatie alleen echte hoop kunnen bieden.

Voorspelbaar?

Maar dat brengt nu direct op de vraag of ook een reformatie voorspelbaar is. Was de reformatie van de zestiende eeuw voorspelbaar? De reformatie kwam er, ongevraagd, misschien zelfs onbedoeld, want Luther bedoelde met zijn 95 stellingen geen breuk met de kerk van die tijd. Maar de Heere bracht in Zijn vrijmachtigheid een uniek gebeuren, een grote reformatie, een kerkelijke bekering op gang, ingezet met een persoonlijke bekering. Gereformeerd zijn is tot-God-bekeerd zijn! Deze persoonlijke notie kreeg kerkelijke consequenties. Maar nogmaals, het was alles onvoorspelbaar.

Daarom moeten we niet te licht zo'n nieuw boek van Cox geloven. De vraag zal namelijk zijn wat de grondslag van een nieuwe reformatie zal zijn. Wil het een échte reformatie zijn dan zal het 'Sola Scriptura', alléén de Schrift, centraal moeten staan. Ik haast me erbij te zeggen dat het dan zal gaan om het totale evangelie voor de totale mens. Dat wil zeggen: de boodschap van redding voor reddeloos verloren zondaren, van vernieuwing van verdorven levens, maar ook van het betrachten van bijbelse gerechtigheid in een op zich ont-rechte wereld. Of om het anders te zeggen, het zal gaan om brood voor het hart èn brood voor het lichaam.

Wie vandaag de beelden ziet van een ontredderd Ethiopië, waar mensen als ratten sterven, en waar verpleegsters van het Rode Kruis nog redden wie te redden valt, dat wil zeggen wie nog enige overlevingskans heeft, beseft maar al te goed dat het tè goedkoop is om te denken dat de boodschap van bekering voor deze mensen genoeg is. Ze zullen aan die boodschap pas een boodschap hebben als ze léven kunnen. Daarom gaat het in die situatie allereerst om brood en dan tegelijk of daarna om de boodschap. Een christelijke gemeente, die het eerste vergeet, zal aan het tweede niet toe kunnen komen.

Wereldwijd?

Zal het komen tot een wereldwijd reveil, tot een tweede reformatie? Dat is immers de vraag die Cox opwerpt. We zullen er vurig om moeten bidden vanwege de nood der tijden. Me dunkt echter dat, als het tot zo'n reveil, tot zo'n wereldwijde reformatie komt, aan de orde is de onontkoombare tweezijdigheid van de wereldproblematiek. De mensheid in de wereld leeft in een geestelijke crisis, en tweederde deel leeft in een sociale crisis, heeft geen leefbaar bestaan. Daarom zal een nieuwe reformatie, die gekenmerkt is door het Sola Scriptura, in zich moeten hebben de vernieuwing van harten en levens en het delen van de goederen zoals dat kenmerkend was voor de eerste christenen (Hand. 4 : 32 v.v.). Of zulk een reformatie er komen zal? Dat is denk ik niet voorspelbaar. Zulk een reformatie is hoogstens voorzegbaar door hen, die vanwege de Heilige Geest met de gave der profetie in ons tijdsgewricht bedeeld zijn. Vooralsnog reken ik Harvey Cox niet tot die profeten. Maar intussen mogen we acht geven op ritselingen, die zich voordoen van werkelijke vernieuwing, persoonlijk èn sociaal gericht. De nood der tijden schreeuwt immers om redding van Hogerhand, van die God, die in het Hoge en het Verhevene woont en die niet laat varen het werk van Zijn handen, d.w.z. van mens en totale schepping.

Fundamentalisme

Is het herlevend of oplevend (Amerikaanse) fundamentalisme een voorbode van een nieuwe reformatie? Ik heb daar moeite mee. Laat ik voorop stellen dat ik meer dan ooit overtuigd ben geraakt van de noodzaak, dat christenen, die de absolute autoriteit van het Woord Gods belijden - mijnentwege noemt men dat fundamentalisme - elkaar vinden en aanvaarden, zonder dat verschillen of zelfs tegenstelling worden verdoezeld of onuitgesproken blijven. Als er ooit nog een reveil komt dan zal dat alleen kunnen als we ons groepsdenken afleren en elkaar over kerkelijke muren en door grenzen van bewegingen heen leren kennen en herkennen en erkennen. We zijn denk ik vaak kerkelijk te benepen om zélf door de Geest ingevoegd te kunnen worden in een nieuwe reformatie.

Maar het fundamentalisme, zoals zich, dat nu ontwikkelt, met de terechte nadruk op 'de bijbel-van-kaft-tot-kaft' heeft kanten aan zich waar een gereformeerd christen, die het Sola Scriptura ook van heler harte belijdt, niet mee overweg kan. Dan gaat het uiteraard niet om het benadrukken van zaken als 'eerbied voor het leven' en 'huwelijksethiek', al is het opvallend dat dit dan vaak de enige themata zijn, die aandacht krijgen, en niet de aandacht voor verdrukten en armen in de samenleving; maar het gaat vooral om de benadering van de Schrift en het hanteren van de Schriftgegevens.

Laat ik concreet worden. De Amerikaanse fundamentalisten achten het boek Openbaring een blauwdruk voor de politiek. Het (H)armageddon uit het boek Openbaring achten zij zodanig een voorzegging van de eindstrijd der volkeren, dat ze daarmee een atoomoorlog wettigen. Een atoomoorlog, al is het dan een holocaust - een totale vernietiging van de wereld - zal het harmageddon zijn. Men kan zich daarover zelfs 'verheugen', omdat men Gods toekomst naderbij haalt. En verder, de gemeente zal dan toch reeds opgenomen zijn 'in de hemelse gewesten'.

Hier botsen fundamentele visies op de Schrift op elkaar. De Reformatie heeft nauwkeurig naar de Schrift geluisterd maar vooral ook beseft dat het er dan om gaat om Schrift met Schrift te vergelijken en de Bijbel in de onderlinge samenhang te verstaan. Dat is dan ook het wezenlijke van gereformeerde theologiebeoefening. Die onderscheidt zich heel wezenlijk van een biblicisme, dat - hoeveel eerbied men ook heeft voor de Bijbel - de Schrift in haar totaliteit niet ernstig genoeg neemt.

Kort en goed, de opname van de gemeente vindt geen grond in het totaalgetuigenis van de Schrift (ik besef dat dit breder verhandeling verdient dan in het kader van één artikel mogelijk is) en het harmageddon is aan God en niet aan ons. Daarom zal elk rechtgeaard christen geen 'vreugde' kennen over een eventuele nieuwe holocaust maar hij zal de opdracht kennen om Gods Schepping te bouwen en te bewaren.

Het begin van de Bijbel en het eind ervan hangen wel samen. De Bijbel van kaft tot kaft? Jawel, van Genesis, de Schepping, tot Openbaring, de Voleinding, met alles wat daartussen ligt. God schiep en schept en onderhoudt. Daarom kan ik met het fundamentalisme, dat misschien wel heel ernstig rekent met de schepping van het menselijke leven en met de voleinding van de wereld, niet zo best uit de voeten. Want het heden hoort er ook bij. Bij bepaalde evangelicals begint dat overigens door te breken. Dat is gereformeerd, want bijbels.

Onze toekomstverwachting is daarom niet werelds, niet wereld-vreemd maar 'in de wereld en niet van de wereld'. Daarom ben ik nog niet zo overtuigd dat het herlevend Amerikaans fundamentalisme de voorbode van een nieuwe, een tweede reformatie is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen