Pinchas Lapide en het Nieuwe Testament (4)

Bijbellezen met Lapide

Wat betekent het om met een joods geleerde de Bijbel te lezen? Het antwoord op die vraag is niet in twee woorden te geven. Aan de ene kant zit er iets fascinerends in. Je wordt geboeid door de rake en doorgaans heldere betoogtrant. Je ervaart op bijna iedere bladzijde de gelovige betrokkenheid van de auteur, die de hebreeuwse Bijbel leest als zijn Bijbel en die gepakt is door het Nieuwe Testament, met name de boodschap van Jezus.

Al lezend zet je voortdurend uitroeptekens. Zo schrijft Lapide op blz. 178 van zijn boek Uit de Bijbel leren leven: 'Als iemand met een schaar alle 452 oudtestamentische citaten en verzen uit het Nieuwe Testament zou knippen, dan zou geen mens in staat zijn de resterende snippers papier te ontcijferen'. Dat is terecht. Voortdurend zijn er in de geschiedenis mensen geweest, die de blijde boodschap van het Evangelie wilden ontdoen van wat zij noemden joodse of oudtestamentische elementen, of die een tegenstelling construeerden tussen de God van het Oude Testament en die van het Nieuwe, tussen het boek van de gerechtigheid (het O.T.) en het boek van de liefde (het N.T.). Dergelijke tegenstellingen hebben onnoemelijk veel kwaad gedaan. De God en Vader van Jezus Christus is de God van Israël. En Jezus heeft uit de Schriften van het Oude Testament geleefd. Verrassend is de wijze, waarop Lapide dat laat zien in zijn verhandeling over het vierde kruiswoord. Jezus Christus en Zijn apostelen kunnen niet losgemaakt worden van het Oude Testament. Wie dat toch doet, komt uit bij een andere Jezus dan de Messias van Israël.

Dat Lapide wijst op het Evangelie in de boeken van het Oude Testament en waarschuwt voor het maken van tegenstellingen tussen wet en evangelie, gerechtigheid en liefde, zal juist hen die theologie beoefenen willen in gereformeerde zin aanspreken. Dr. W. de Greef heeft in zijn proefschrift Calvijn en het Oude Testament met een keur van citaten laten zien, hoezeer bij Calvijn de eenheid van het Oude en het Nieuwe Testament verankerd ligt in God die ten opzichte van Zijn volk Dezelfde blijft en hoezeer ook het Oude Testament een eigen waarde heeft vanwege Gods omgang met Israël. Dat verbindt ons met Israël en dat doet ook ons de betekenis beseffen, die Lapide hecht aan de Heilige Schrift van zijn volk voor het leven van vandaag. In de prediking heeft in kerken, gestempeld door Calvijn, het Oude Testament meer aandacht gekregen dan b.v. in de Lutherse traditie die veel meer geneigd was het Oude Testament te vereenzelvigen met de wet.

Juist om de waarde van het Oude Testament te ontdekken tegenover stromingen die deze betekenis voor de christelijke kerk minimaliseren, is het goed aandachtig naar Lapide te luisteren. Zoals het ook van belang is om ons door Lapide er aan te laten herinneren dat de vervulling van de wet in de Bergrede geen afschaffing van de Thora of kritiek op de wet van Mozes betekent.

Het heil is uit de Joden

De laatste woorden van het boekje Is dat niet de zoon van Jozef? zijn een citaat uit Johannes 4 : 22: Het heil is uit de Joden. Men kan zeggen, dat deze tekst van eminente betekenis is voor Lapide's kijk op Jezus. Wie in datzelfde boek naleest hoe de eeuwen door rabbijnen over Jezus gesproken hebben en hoe het in reaktie op de verguizing en de vervolging van de kant van christenen vaak kwam tot karikatuurtekeningen en felle uitspraken contra Jezus, zal geboeid en met dankbaarheid luisteren naar de wijze waarop Lapide spreekt over Jezus en Zijn boodschap. Wie een aantal maanden geleden het t.v.-gesprek tussen Lapide en christelijke theologen over de opstanding gevolgd heeft zal getroffen zijn door de opmerkelijke wijze waarop Lapide de feitelijkheid van Jezus' opstanding handhaafde tegenover zijn kritische christelijke gesprekspartners.

In een van zijn geschriften citeert Lapide Luther die in 1523 in een geschrift 'Dat Jezus Christus een geboren Jood is' zegt: 'En al roemen we ons zelf nog zozeer, toch zijn we heidenen - en de Joden: van hetzelfde bloed als Christus. Wij zijn zwagers en vreemdelingen; zij zijn van gelijk bloed, neven en broers van onze Heere. Daarom als men roemen wil in vlees en bloed, dan horen de Joden dichter bij Christus dan wij'. Lapide's uiteenzettingen zijn er op gericht op allerlei wijze die verbondenheid van Jezus met Israël te laten uitkomen. Voordat we onze kritische vragen aan Lapide gaan stellen, is het goed om die verbondenheid van Jezus met Zijn volk te beklemtonen. Dat Lapide op de joodse achtergrond van het nieuwtestamentisch getuigenis wijst en laat zien dat we deze geschriften niet kunnen verstaan zonder die achtergrond van Israël, is een gegeven dat we niet dan tot onze schade kunnen verwaarlozen.

Nieuw licht

Verschillende malen werpt de auteur ook een verrassend licht op allerlei teksten. Ik denk b.v. aan de verklaring van Matth. 5 : 41: 'Zal iemand u voor één mijl pressen, ga er twee met hem'. Een romeinse soldaat mocht iedere inwoner van het land dwingen om één mijl zijn bagage voor hem te dragen. Jezus zegt nu, dat we dat vrijwillig nog een tweede mijl moeten doen, opdat Romein en Jood met elkaar in gesprek komen en de vijand ontwapend wordt.

Ik denk voorts aan het verband wat Lapide aanwijst tussen de bede om het dagelijks brood en het gebed van Agur uit Spreuken 30, waarbij hij er op wijst hoe Jezus in Matth. 6 : 29, dus in de buurt van het Onze Vader, verwijst naar koning Salomo.

Zo is er meer te noemen, wat op zijn minst overweging verdient. Zo geeft de auteur een originele exegese van het woord over de oude wijn in Luc. 5 : 39. 'En niemand die oude gedronken heeft, wil jonge, want hij zegt: de oude is voortreffelijk'. Dit woord heeft de uitleggers altijd weer voor puzzels geplaatst. Doorgaans leest men in deze pericoop dat Jezus het nieuwe van de met Hem ingetreden heilstijd plaatst tegenover de oude bedeling. Vs. 39 wordt dan veelal gezien als een ironisch commentaar op Jezus' joodse tijdgenoten, die weigerden te drinken van de nieuwe wijn (nl. het met Jezus' komst aangebroken heil). Lapide gaat een andere kant uit. Volgens hem verzet Jezus zich tegen allerlei in Zijn tijd opgenomen vastenpraktijken en keert Hij terug tot het vasten, wat wet en profeten leren i.v.m. het echte, innerlijke berouw. Met vs. 39 zou dan bedoeld zijn een lofzang op de van God gegeven Thora contra alle vastenpredikers en hun vernieuwingspraktijken. Ook wie zich niet zonder meer aan Lapide's uitleg gewonnen geeft, zal op zijn minst moeten toegeven dat deze uitleg van Luc. 5 : 39 overweging verdient, te meer omdat de meeste exegeten toegeven, dat de verklaring niet gemakkelijk te geven is.

Toch ook vragen

Met de Jood Lapide de Bijbel lezen... een fascinerende zaak. Daarmee is niet bedoeld kritiekloze bewondering, integendeel. Lapide heeft er recht op dat we hem serieus nemen en dat we vanuit het christelijke geloof hem kritische vragen stellen. Ik doe niet mee met hen die Lapide's wijze van Bijbel lezen zonder meer naast zich neer leggen, noch met hen die hem nagenoeg canoniseren. Immers, ook dat komt voor! De joodse interpretatie van de Bijbel wordt dan kritiekloos aanvaard als de sleutel tot het ware verstaan van de Schriften. 'Joods' en 'bijbels' worden dan nagenoeg synoniemen. Prof. v. d. Woude heeft er enkele jaren geleden op gewezen hoe zorgvuldig men hier moet onderscheiden. Men kan ook tussen het Oude Testament en het zogenoemde joodse denken maar geen is-gelijk-teken plaatsen. Juist op dit punt rijzen er bij de lezing van Lapide's boeken bij mij een aantal vragen.

Ik laat rusten, dat de auteur wel eens wat erg snel en vlot conclusies trekt en knopen doorhakt. Zo meen ik b.v. dat er nogal wat af te dingen valt op zijn exegese van Lucas 2, alsmede op zijn visie op het Onze Vader.

Is de aanspraak van God als Vader in de mond van Jezus zo gewoon voor het Jodendom van Jezus' dagen als Lapide beweert?

Kenners van het Jodendom als Joachim Jeremias hebben gewezen op het nieuwe en het verrassende van de aanspraak 'Vader' in de mond van Jezus. Ook de wijze waarop Lapide de gegevens uit het boek Henoch ten aanzien van de messiaanse uitleg van Jesaja 53 interpreteert, is m.i. voor discussie vatbaar. En dat het woord 'geven' in Mar. 12 : 17 in verband met de belastingvraag uitgelegd moet worden als 'geef terug', d.w.z. geef aan de keizer zijn vervloekte geld terug, is zeer dubieus. Lapide's voorkeur voor 'geef terug' wordt toch ook wel ingegeven door het feit dat hij Jezus tekent als Iemand Die weliswaar geen zeloot was, maar toch zich fel gekeerd heeft tegen de romeinse bezetters.

Het beeld wat Lapide van Jezus schetst draagt toch wel sterk de trekken van een politieke figuur, geen gewelddadige revolutionair, maar toch iemand die een politieke heilsleer ontvouwde en als slachtoffer van de Romeinen gekruisigd is. Ook hier rijzen m.i. grote vragen. Ze hangen samen met enkele centrale punten, en met name met een woord dat Lapide enkele malen in zijn boeken aanhaalt: 'Wie Jezus Christus ontmoet, ontmoet het jodendom'.

De uitwerking van deze these bepaalt Lapide's kijk op Jezus, alsmede zijn afwijzing van de belijdenis van de oude christelijke kerk, die de boodschap van de joodse rabbi omgevormd zou hebben tot de Christusprediking van het griekse dogma van de kerk. Voor Lapide is Jezus een zoon van God, zoals wij allen kinderen van de ene Vader zijn, zij het ook een unieke zoon.

Over deze Jezus gaat het in zijn boeken, niet over de Messias van Israël, de Zoon van God, gestorven voor onze zonden en opgewekt tot ons heil.

De zaak is belangrijk genoeg om er in een vijfde artikel nog wat nader op in te gaan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen