H. M. Kuitert: Alles is politiek

H. M. Kuitert: Alles is politiek maar politiek is niet alles. Een theologisch perspectief op geloof en politiek, uitgave Ten Have, Baarn, ƒ

De grondgedachte die als de rode draad door heel dit nieuwe boek van Kuitert heenloopt is deze dat de kerk het haar eigene als kerk verliest op het moment waarop zij aan de politieke machtsstrijd meedoet, dan wel zich daarvoor leent.

Hier spreekt niet alleen Kuitert die als geen ander door de voorstanders van de politieke theologie is gebeten omdat hij weigerde zich in het tuig van hun bedoelingen te laten spannen, in de, op oppervlakkig toezien rustende, overtuiging, dat Kuitert dit wel zou toelaten, maar ook de Kuitert die geheel trouw is gebleven aan zichzelf en aan hetgeen in de loop van de tijd de voor hem fundamentele stelling is geworden: theologie is niets anders dan wetenschappelijke toetsing van datgene wat mensen over God beweren, en het resultaat van deze toetsing verschaft de kerk een predik-ontwerp voor het spreken over God en over Zijn heil.

Het woord predik-ontwerp is voor wie Kuitert kent toch wel symptomatisch voor de bij Kuitert opgetreden accentsverschuiving. Was eerder het zoek-ontwerp de dominant, nu gaat het hem meer om de inhouden die de theologie na toetsing blijkt te kunnen opleveren. Deze inhouden zijn per definitie niet politiek van aard. Niet dat het geloof niets met de politiek te maken heeft, het levert wel degelijk een motief tot politiek handelen. Maar niet méér dan een motief. In het predik-ontwerp hoort niets thuis van wat het geloof op politiek terrein concreet moet doen. Het geloof levert motivatie, en verder algemene richtlijnen, bijvoorbeeld geen uitbuiting, geen armoede, eerlij ke verdeling van lasten en lusten, geen geweld.

De kerken moeten dan ook wijzer wezen dan zich door de politici te laten verlagen — of het zelf spontaan te doen — tot een politieke groepering, een ordinaire machtsfactor, pressiegroep en speelbal tegelijk. Dit is de manier bij uitstek van de kerk om zichzelf overbodig te maken. Men haalt bovendien zo alleen maar temeer de dwang- en heerszucht van de wereld binnen.

De kerk heeft dan ook iets onvervangbaars in huis. Niet de theocratie, want de tijd waarin kerk en staat samenvielen is onherroepelijk voorbij, en dit samenvallen is voorwaarde voor theocratisch denken. Nee, Kuitert komt op voor scheiding van kerk en staat, sterker nog voor scheiding van het weredlijk en het geestelijk rijk, en ze kunnen hem niet genoeg gescheiden worden. En met het 'onvervangbare' doelt hij dan ook op het eeuwig doel van de mens, op het heil dat over de dood heenrijkt, en dat de mens persoonlijk aanspreekt en hem vertelt wat er met hemzelf moet gebeuren. Vooruitgangsgeloof is immers een illusie, en het gat dat het verlies van deze illusie slaat kan alleen gevuld worden door de inhoud van de boodschap van de kerk. De kerk ligt dan ook dwars op de geest van de tijd die stelt dat alles hier en nu moet gebeuren wil er iets gebeuren, want dan is alles wat over God gaat onbelangrijk geworden en worden we teruggeroepen op de zelfoverschatting van ons eigen doen.

Niet dat Kuitert geen politieke taak ziet, maar deze is er niet één van de kerk als zodanig maar van de kerkleden. Het geloof zal christenen er tevens voor bewaren te gaan denken dat politiek alles is, dat het horizontale handelen het is dat heel de geschiedenis vult.

Begrijpelijk dat het begrip 'messiaans handelen' bij Kuitert niet in goede aarde valt. Met name de Bergrede van Jezus is voor de politiek volslagen onbruikbaar, gericht als deze uitsluitend is op de volgelingen van Jezus, en zelfs voor hen meer een uitdaging, een prikkelende utopie, dan een richtlijn. Zo is Kuitert zichzelf gebleven. In het middelpunt van alle theologische en geloofsarbeid staat de menselijke gezindheid, de ervaring van de mens die bezig is aan de hand van hetgeen hem wordt aangereikt zichzelf te bevestigen. In deze ervaring is hij samen met anderen: de kerkleden. In dit rijk heerst het eeuwig heil, de geborgenheid, de vrede, zelfs de weggenomen vrees voor straf. In het andere rijk heerst het welzijn. Het kan uitstekend zonder christelijke inbreng op zijn eigen voeten staan. Enerzijds, zoals ik in deze bespreking begon te zeggen, is dit boek een reactie op politieke ideologie die zich meester maakt van theologisch denken. Anderzijds is het voluit Kuitert om de dingen zó te zeggen, in trouw aan zichzelf, met meer dan ooit op de klank af aansluiting aan wezenlijke zaken uit het kérkelijk dogma, een aansluiting die eerder nigt zo genoemd werd omdat Kuitert in dezen veel meer ambivalent was.

Maar ook een aansluiting waarbij Kuitert op zijn eigen wortels blijft bloeien.

Zo is naar mijn oordeel een twee-rijken-leer optstaan waarvoor het lutheranisme in zijn schaduwtijd model kan staan, een opgesloten-worden van het geloof in gezindheid en motivatie, en een gebrek aan verweer tegen ontwikkelingen die demonisch mogen heten en van de wereld uit zich aan de christenheid presenteren. De diepste grondslag van dit boek is weer dat de wereld meevalt en dat het fijn is dat te ervaren terwijl je je bovendien nog een christenmens voelt, en dat is mij zowel bijbels als persoonlijk te weinig.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen