Tussen leuren en leren (I)

(.ronings godsdienstonderwijs

Onder de lilel Tussen leuren en leren is een provocerend en inibrmerend boek verschenen. Schrijvers zijn Groningse theologen en pedagogen, J. D. Imehnan, W. A. J. Meijer, P. A. van der Ploeg en R. H. Wissink. Het provoceert vanwege de kritiek die hel boek levert op het beslaande godsdienstonderwijs in het voortgezet onderwijs, het informeert uitvoerig over elf methodes die worden ondervraagd. Hel uitgangspunt van de schrijvers is de triadische pedagogiek, dat is de opvoedkunde waarin drie componenten worden onderscheiden:1. de opvoeder/leraar, 2. hel kind/de leerling, 3. de leerstof. Hel is een belangwekkend boek voor iedereen die mei godsdienstonderwijs te maken heeft. Onder hen zijn ook vele lezers van De Waarheidsvriend en daarom wagen we ons hier aan een bespreking in de vorm van een artikel. Een van de elf methodes is Het blijvende woord dat op vele scholen voor voortgezet onderwijs op reformatorische grondslag wordt gebruikt. Daarom zullen we uitvoerig stilslaan bij wat over deze methode wordt gezegd.

We willen een overzicht geven van de opzet en inhoud om daarna met een aantal kritische opmerkingen af te sluiten.

Vooronderstellingen

'Als alle onderwijs is ook godsdienstonderwijs primair een pedagogische aangelegenheid. Al zullen de inhouden van het godsdienstonderwijs godsdienslwelenschappelijk en — wijsgerig verantwoord moeten kunnen worden, de keuze voor de leerslof en de bepaling van de wijze waarop die wordt aangeboden slaan primair onder een pedagogische norm — en niet onder een theologische.' Vanuit deze stelling wordt gewerkt. Het gaal om onderwijs en opvoeding en niet om catechese en geloofsverkondiging.

Godsdienst en godsdienstonderwijs zijn niet identiek, maar zijn van een andere orde. Preken nu hoort tol het domein van de godsdienst, en niet tot hel domein van (godsdienst-)onderwijs.

De schrijvers gillen konsekwente onderscheiding, willen zuiver kennisoverdracht en geen geloofsoverdracht in hel onderwijs. Dit houdt voor hen ook in dal niet slechts één godsdienst aan de orde komt.

De wereld van godsdiensten en religies is veelkleurig. Aan deze veelkleurigheid moet worden recht gedaan.

Om geloof te laten begrijpen kan aan religie in al haar verscheidenheid aandacht worden besteed. In tegenstelling tol kerkelijke catechese behoort hel schoolse godsdienstonderwijs onpartijdig te zijn. De leraar moet als vakman kennis verschaffen over en inzicht verschaffen in religie(s). "Dit — laten we zeggen — pedagogische gebod geldt alle leraren godsdienstonderwijs, ongeacht hun persoonlijke religieuze overtuiging.'

Een volgend onderscheid van belang is wal het kind onwillekeurig van thuis en omgeving leert en doelgerichte opvoe­ ding. In hel eerste geval spreekt men van socialisatie, het kind gaat 'gewoon' meedoen, er wordt niet te veel over nagedacht, het is een vanzelHopend proces waarin ouders en kinderen zijn opgenomen. Bij opvoeding wordt dal anders. Een goede opvoeding wordt doelbewust en doelgericht gegeven. De opvoeder weet waarom hel gaal. Dat geldt ook het kind, willen de schrijvers. 'Hel kind moet weten dat, wat en waarom hel leert: hel dient het subject van zijn eigen leeractiviteiten te zijn.'

Opvoeding moet ook worden afgeschermd voor indoctrinatie. Dat kan door verantwoord les te geven. Wat geleerd wordt moet lol op zekere hoogte beoordeeld kunnen worden en lol op zekere hoogte met redenen verantwoord kunnen worden. Op die veranlwoordingssfeer valt veel nadruk. 'De opvoeder moet in staal zijn goede redenen te geven voor wal hij hel kind vertelt en hel kind moet in staat zijn die redenen te begrijpen en/of er naar te vragen en door te vragen.' De kritische discussie is hel hart van de opvoeding. Ontbreekt deze in de opvoeding dan vervalt men snel in indoctrinatie. Geloof het en vraag niet waarom.

'Mensen — en dus ook onze leerlingen — zijn vrij om te geloven of niet.".

Het godsdienstonderwijs heeft de laak hun begrip bij te brengen voor wat ze geloven of afwijzen.

De Groningse pedagogische opvatting slaat haaks op de Nederlandse praktijk van hel godsdienstonderwijs dal confessioneel gebonden is. Dal willen ze terugdringen naar calechisaliekamer van de kerk en vervangen door godsdienstonderwijs met leerinhouden die rationeel, door kritische toetsing te beoordelen zijn. Aan zo'n pedagogische methode wordt gewerkt.

De geïnteresseerde lezer wordt duidelijk op de hoogte gesteld van de richtlijnen die in hel onderzoek van de methodes zijn gevolgd.

Men wil de auteurs zo goed mogelijk begrijpen. De richtlijnen leiden lol bepaalde tekstkritische vragen. Ik geef enkele voorbeelden. In hoeverre oriënteert de auteur zich op gangbare theologische disciplines? Blijkt hoe de verhouding school/kerk respectievelijk godsdienstonderwijs/catechese is? Wordt uilgegegaan van de waarheid van één geloof.' zo ja. welk? Van welke geloofsvooronderslellingen gaan de auteurs uil? Speelt hel doen van religieuze handelingen door de leerlingen een rol in de methode? Kent de tekst persuatieve elementen wat vorm, inhoud en betekenis betreft? Enz. enz. Zo komen elf methodes aan bod, een groep rooms katholieke, een groep proteslanlschristelijke en een methode die op zich een groep representeert, nl. Spoorzoeken.

Theologische concepties

In de katholieke methodes blijkt men zich uitsluitend te richten op de katholieke theologie van na hel tweede Vaticaanse concilie. Hel werk van prof. J. A. van der Ven speelt een belangrijke rol. De theologie is inhoud van de schoolcatechese. In de proleslanlse methoden kan men minder gemakkelijk spreken van een bepaalde theologie. We! is eenvoudig waar te nemen dal de bijbel grote aandacht krijgt. Men spreekt dan over een theologie van hel Woord. Zo komt ook Het blijvende woord aan de orde. "In de vijf delen van deze methode wordt de bijbel als het Woord van God opgevat. De bijbel is hel boek van God. het geïnspireerde Woord van God. en naar wat God zegt. moeten we luisteren." "De methode is een getrouwe weerspiegeling van een strak calvinistisch systeem van denken dal alle leerinhouden voor het godsdien-.slonderwijs rechtstreeks ontleent aan of in directe samenhang brengt met of onder het oordeel plaatst van de bijbel als hel geinspireerde. feilloze Woord van God. Hel gaat dan steeds over de bijbel zoals die letterlijk voor ons ligt. De geopenbaarde waarheden van God zijn voorhanden, leerbaar.

In zo'n bestek is het grote vertrouwen in hel bieden van veel informatie begrijpelijk. Hel kennisaspecl van het geloof ontvangt op deze manier een zwaar accent.

... Hel geloof gaat niet op in het leren kennen van geloofswaarheden... Hel aspect van vertrouwen is de andere kant van geloofsmedaille. Hierover kan men niet zo maar beschikken... Hiervoor is nodig hel gebed, de leiding van de Heilige Geest, en ook hel deel hebben aan de gemeente van hel verbond.

... De Geest waait waarheen Hij wil... het geloof is een gave van God...

Theologie van hel Woord is hel kloppend hart van deze methode. Alles wordt er door bepaald." Nagegaan wordt hoe de verhouding is lussen godsdienstonderwijs en catechese. Die is er niet vanzelfsprekend, daar in de proleslanls-christelijke sector hel volle accent kwam te liggen op de zelfstandigheid van de school ten opzichte van de kerk. Geconstateerd wordt dal Het blijvende woord hel dichtst staal bij de catechese van, de kerk. Er wordt ook steeds naar de lieidelberger verwezen en een korte geremrmeerde geloofsleer is opgenomen.

Wal is de plaats van de bijbel in de methodes? is een volgende vraag. Vijf ontvouwen zich vanuil de bijbel als uitgangspunt. Waaronder Het blijvende

woord. Aan de gang die God door de geschiedenis met zijn uitverkorenen maakt, wordt veel aandaciit besteed. Tweederde deel van het boek wordt besteed aan het Oude Verbond, een typisch calvinistisch trekje, volgens de schrijvers. Ze missen de joodse uitleg van dit joodse boek. Ook in het Nieuwe Testament is de aandacht vooral op geschiedenis gericht. De Brieven en Openbaringen (ja. inderdaad, er staat Openbaringen, L.Z.) ontbreken in de leerstof vrijwel geheel. Uit het hoog waarderen van de Bijbel als Woord van God vloeit voort een hoge waardering van het leren.

De opbouw van de methoden wordt ook vergeleken met de opbouw van de godgeleerdheid. In het algemeen hebben de schrijvers van de methodes zich aan de theologie te weinig gestoord. Met andere woorden, ze zijn niet wetenschappelijk verantwoord. Van een spanning tussen geloof en wetenschap is in Het blijvende Woord niets te merken. De bijbelwetenschap komt niet aan het woord. En dat lijkt minder juist. Wel is de dogmatiek dé oriëntatiewetenschap voor deel 4, het is een systematische uiteenzetting van de calvinistische leer over de drieënige God en de ontvouwing van zijn heil. Wat de ethiek betreft komt Het blijvende Woord nergens los van de traditionele benadering van de ethische vragen, het is meer moraal dan ethiek.

In hoeverre is er plaats voor andere christelijke overtuigingen, andere religies en voor niet religieuze wereldbeschouwingen? Hier wordt onderscheiden tussen onpartijdig, partijdig en (on)partijdig met een vraagteken. Dat Het blijvende Woord feitelijke beschrijvingen van andere religies en beschouwingen verweeft met waarde oordelen op grond van eigen geloof, valt niet goed. 'Er worden steeds gegevens verstrekt die gelardeerd zijn met oordelen van de auteurs zodat de leerlingen nauwelijks de weg kunnen vinden om eigen oordelen te vormen.'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen