Het presbyterianisme in Chili: Toekomst of versterving?

Het protestantisme in Chili is nog jong. Omstreeks het midden van de 19e eeuw, drie eeuwen na de Spaanse verovering, doet het zijn intrede in het langgerekte land aan de latijnsamerikaanse westkust. De eerste kerken komen vooral met de immigranten uit Europa mee; spoedig ontstaan er ook kerken uit noordamerikaanse zendingsaktiviteiten.

In 1845 begint de congregationalist David Trumbull met evangelisatie onder de engelstalige zeelui in de haven van Valparaiso. Al gauw strekt het werk zich ook uit tot Chilenen en bereikt hij ook plaatsen in de omgeving van Valparaiso. Toch duurt het tot 1868 eer in Santiago de eerste kerkdienst in het spaans wordt gehouden. In 1872 komt de Presbyteriaanse kerk van de USA naar Chili en neemt het werk van Trumbull over. Elf jaar later kan er van een kerk gesproken worden: de Presbyteriaanse Kerk van Chili, die blijft behoren tot de synode van New York, krijgt in 1888 als eerste 'sociedad chilena' rechtspersoonlijkheid. Zij begint met drie gemeenten en vijf predikanten en telt rond 1900 twaalf gemeenten en vijfhonderd leden.

In de eerste fase is de Presbyteriaanse

Kerk een factor van vernieuwing geweest binnen de samenleving, die na de eeuwenlange Spaanse overheersing haakte naar vrijere denkbeelden uit het buitenland. Zij heeft meer dan andere kerken een zekere emanciperende funktie gehad en heeft veel gedaan in de strijd om vrijheid van onderwijs voor niet-roomskatholieken. Jarenlang beschikte zij over een onderwijsinstelling van betekenis in Santiago.

Het beeld dat wij krijgen van de Presbyteriaanse Kerk van Chili, zoals zij zich in de 20e eeuw ontwikkelt, is weinig opwekkend. Voortdurend zijn er spanningen en conflicten tussen de amerikaanse zendelingen en de Chilenen over het leiderschap. Zij belemmeren de kerk ernstig in haar ontwikkeling. Ruimte voor een eigen Chileense inbreng is er nauwelijks. De kerk weerspiegelt getrouw de ontwikkelingen in de moederkerk in de Verenigde Staten. Niet alleen worden geïmporteerd het lied en de liturgie, de dogmatiek en de kerkorde. Ook de twisten tussen de 'fundamentalisten' en de 'liberalen', die Noord-Amerika in het begin van onze eeuw heftig beroeren, zetten zich voort in Chili. De jonge kerk wordt gedwongen partij te kiezen in strijdvragen die haar geschiedenis niet raken.

In 1944 vindt de eerste afscheiding plaats. Zes gemeenten en negenhonderd leden vormen de Iglesia Presbiteriana Nacional (IPNA). In haar vaandel voert zij de 'strijd tegen het liberalisme en het modemisme'. De nieuwe kerk is de eerste denominatie, die zich als lid opgeeft van de ICCC van Macintire. Conflicten binnen de moederkerk in de Verenigde Staten rond de ICCC leiden tot een scheuring in de (reeds afgescheiden) Presbyterian and Biblical Church of the USA; een scheuring die zich opnieuw repeteert in Chili en de IP­ NA in tweeën splijt (1960). Nieuwe scheuringen zouden zich voordoen, waarbij problemen rond het leiderschap vaak een belangrijker rol spelen dan onenigheid om de leer. Ook de sociale vragen verdelen de kerken.

Het trieste resultaat is dat er op het ogenblik niet minder dan zeven (!) verschillende Presbyteriaanse kerken zijn, die het samen moeten doen met niet meer dan vijfduizend leden. In 1984 is de GZB een relatie aangegaan met de kerk die zich in 1944 als eerste had afgescheiden; de Nationaal Presbyteriaanse Kerk (de IPNA dus). Deze kerk telt momenteel ongeveer 850 lidmaten, verdeeld over een vijfentwintig gemeenten en groepen.

Wat zijn de kenmerken van het presbyterianisme in Chili?

a) Een eerste kenmerk is uiteraard de presbyteriale kerkinrichting met zijn drie ambten volgens de calvijnse traditie (hoewel het diakenambt nauwelijks funktioneert). Als grondslag van belijden geldt de Westminster Confessie, zoals dat het geval is in de meeste kerken van gereformeerde signatuur van angelsaksische traditie.

b) Vervolgens vallen de kerken van dit type op door het sterk noordamerikaanse stempel dat op hen drukt. Het fundamentalisMsche protestantisme, dat de zendingen in veel gevallen hebben meegebracht, heeft zich ver verwijderd van de diepte en breedte van de gereformeerde reformatie van de 16e eeuw in Europa: het pelt de ziel los van het lichaam en scheidt de enkeling Van de samenleving. Daardoor bijv. dreigt de Chileense presbyteriaan van zijn eigen werkelijkheid en cultuur te vervreemden. De verdrukking en honger van andere Chilenen lijken hem weinig te raken.

Opmerkelijk is het verschil met de Evangelisch Presbyteriaanse Kerk van Peru. Deze kerk is ontstaan uit het werk van een Schotse presbyteriaanse kerk. De reformatie van John Knox in Schotland is onder de verdrukking gegroeid en belijdt het recht tot opstand tegen de tyrannic. Dat is te merken aan de wijze waarop bovengenoemde Peruaanse kerk haar geloof belijdt in de samenleving. Zij schuwt het veld van de politiek niet en komt op voor de rechten van de mens. Dat is wel gebleken gedurende de tien jaar waarin de GZB samenwerkt met deze kleine, maar betrekkelijk open en weerbare kerkgemeenschap.

Het maakt dus nogal wat uit of een jonge kerk in haar ontstaan door de noordamerikaanse hond, dan wel door de schotse kat gebeten is!

• c) Een derde kenmerk is dat de presbyteriaanse kerken in Chili vanaf het begin van de eeuw tot vandaag vrijwel niet zijn gegroeid. Ondanks alle buitenlandse hulp in zendelingen en dollars. Het lijkt er eerder op dat zich een proces van desintegratie en versterving heeft ingezet, wanneer wij zien op de onderlinge twisten en de onvruchtbare versplintering (5.000 leden over 7 kerkgemeenschappen verdeeld!). Na een eeuw geleden in Chili te zijn geïntroduceerd, heeft het presbyterianisme zich nog geen plaats weten te veroveren onder het volk. Zal het in zijn noordamerikaanse vorm een vreemd element blijven binnen de Chileense cultuur? Zal het presbyterianisme dat meer direkte aansluiting zoekt bij Calvijn en de gereformeerde reformatie in Europa, zich wél vruchtbaar weten te integreren ten dienste van de voortgang van het evangelie in Chili? En moeten wij daarbij niet zeggen dat ook Calvijn zijn presbyteriale kerkstructuur en - ordening niet alleen heeft afgelezen uit de Schriften, maar dat hij de schriftgegevens heeft geïnterpreteerd en toegepast, afgestemd op zijn tijd en cultuur?

Zeker is dat het Woord Gods zijn weg gaat door het Chili van vandaag. En de Heilige geest volgt daarbij niet noodzakelijk onze modellen en patronen. Het Woord is immers vlees geworden. Het wil zich incarneren in de verscheidenheid van de culturen der volken.

Zouden ondermeer de Pinksterkerken, de snel groeiende en oorspronkelijke volkskerken in stad en platteland, van betekenis kunnen zijn in het werk van God in Chili? Daarover een volgende keer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen