Bezinning op de bronnen van de Reformatie

Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de 'Willem de Zwijgerstichting' werd een jubileumboek uitgegeven, waarin van elk van de bestuursleden van deze stichting een bijdrage is opgenomen. Op deze wijze wordt het werk van de stichting, die tot doel heeft de verdieping en versterking der reformatorische beginselen in ons volksleven, alsmede het versterken van het historisch besef met name gericht op het protestantse karakter van ons nationale verleden, op een bijzondere wijze onder onze aandacht gebracht. Een zestal doorwrochte studies geeft blijk van de nog altijd actuele waarde van een gedegen kennis van de beginselen der Reformatie. Het voert te ver om elk artikel uitvoerig te bespreken, moge deze bespreking daarom dienen als een aanleiding om het boek zelf ter hand te nemen en er vele waardevolle uren mee door te brengen, en beter nog, moge het voor diegenen die het werk van deze stichting nog niet kennen een zodanige interesse wekken dat ook de andere, in bescheidener vorm uitgegeven studies de aandacht ontvangen die ze meer dan waard zijn.

Inhoud

Wat kunt u in deze jubileumbundel aantreffen? Allereerst is er een artikel van de secretaris van de stichting, ds. D. H. Borgers over 'Christelijk belijden in en met het oog op onze tijd: een moeilijke en een blijde taak'. Dit, terecht als eerste in deze bundel geplaatste artikel is een krachtig pleidooi voor Belijdenis en belijden, van groot belang in een tijd die vol is van relativering. In kort bestek vindt u er vele historische en exegetische gegevens die duidelijk maken hoezeer het belijden een 'levenstaak en een levenszaak is die onze verhouding tot de Heere Jezus Christus èn de medemens raakt'.

Vervolgens is er een historische bijdrage van de hand van dr. R. H. Bremmer over de val van Antwerpen (1585) en de rol van Mamix van Sint Aldegonde daarbij.

Bremmer verstaat de kunst om de geschiedenis, vooral die van de eerste tijd van de reformatie van ons land, op een boeiende wijze levend te maken. Naast een interessante discussie over nieuwere wijzen van geschiedschrijving over de Opstand in de Nederlanden, laat hij in zijn keuze voor de 'oudere geschiedschrijving' zien hoezeer de calvinistische traditie een beslissende rol speelde in de Opstand. De rol die Marnix speelde bij de overgave van Antwerpen wordt eerlijk getekend als een van defaitisme en niet kloppende politieke berekeningen. Door zijn verkeerde keuze ging de Opstand door het oog van de naald. Maar deze geschiedenis laat ook zien dat ondanks deze crisis, waarin Mamix verzaakte, er een harde kern was, die zich bewust was van het diepste van de strijd: de vrijheid der religie, en die kern zette nochtans door.

Dr. A Noordegraaf verbindt de geschiedenis van de exegese en die van de Reformatie samen in een studie over Galaten 2 : 11-14 in de uitleg van Luther en Calvijn. Deze studie draagt de titel: Om de waarheid van het Evangelie'. Daarin wordt het conflict tussen Paulus en Petrus in Antiochië, rond de kwestie van het judaïsme in de eerste tijd van de Kerk behandeld, vooral welke visies er in de loop der kerkgeschiedenis over zijn gegeven met het oog op het ambtelijke gezag. Het is bijzonder interessant om er kennis van te nemen hoe er in de voorgeschiedenis van de Reformatie ook heel verschillende meningen geweest zijn over de aanvechtbaarheid van het ambtelijke gezag. Kerkelijke hiërarchie kan de eenheid van de gemeente in gevaar doen komen, dat was zeer zeker ook de ervaring en overtuiging van de reformatoren. Zowel Luther als Calvijn interpreteerden, elk met hun eigen accenten, de pericoop uit Galaten binnen de context van de prediking van de rechtvaardiging door het geloof alleen. Noordegraaf wijst tenslotte het bezwaar van een aantal nieuwtestamentici af, als zou deze reformatorische bril het rechte zicht op Paulus ontnemen. Het sterke accent op de rechtvaardiging hoeft het andere belangrijke thema van de eenheid der gemeente uit joden en heidenen niet uit te sluiten. Tot zover dit bijzonder interessante artikel van dr. Noordegraaf

Beloften

Vervolgens is drs. K Exalto aan de beurt om zijn visie te geven over 'Calvijn over de vervulling van de oud-testamentische beloften'. In een nauwkeurig luisteren naar, en het doorgeven van vele passages uit de verklaringen van Calvijn van de profeten, wordt de reformator zelf vooral aan het woord gelaten. Exalto laat zien hoe Calvijns exegese een geheel eigen positie innam tussen de joodse exegese en tussen die christelijke exegese, die te snel en te gemakkelijk de teksten een christologische interpretatie wilde geven. Bij de joden bespeurde Calvijn enerzijds de verwerping van Christus waardoor de ogen gesloten bleven voor de ware interpretatie van Gods beloften, terwijl anderzijds de verkeerde interpretatie ook de oorzaak is van deze verwerping. Calvijn verweet hen een 'sensus camalis'. Van het geestelijke rijk van Christus maakten ze een aards rijk.

Daartegenover was Calvijn dus ook geen voorstander van een al te snel overspringen naar een geestelijke duiding van de beloften. Hij had wel terdege oog voor het historische element in de Godsspraken der profeten. Alleen als de tekst zelf hem ertoe preste sprak hij over een type van Christus of van Zijn Rijk. Uit tal van passages wordt duidelijk dat Calvijn in zelfstandigheid en onafhankelijkheid, ook temidden van andere christen-exegeten, zijn weg is gegaan.

Sterke nadruk is er bij Calvijn ook te vinden op de eenheid van de Kerk van het Oude en van het Nieuwe Verbond. De geschiedenis van Gods Kerk in zijn dagen ligt voorgetekend in de geschiedenis van Israël, dat in die tijd Gods Kerk was.

Ook wordt er aandacht gevraagd voor de beeldende zin van veel profetenuitspraken, om een geestelijke realiteit weer te geven. De eigenlijke zin is niet altijd de letterlijke zin, die tot dwaze gevolgtrekkingen zou kunnen leiden. De geestelijke realiteit wordt in aardse beelden weergegeven; daarin past God Zich ook aan aan de onvolwassenheid van het volk.

Wat de visie op de vervulling van de beloften betreft, is er bij Calvijn sprake van een sterke eenheidsvisie van Oude en Nieuwe Verbond. De christologische interpretatie is en blijft bepalend. Een willekeurige losmaking van de beloften en hun vervulling buiten het Nieuwe Testament om, zoals in het chiliasme, krijgt bij Calvijn geen enkele kans. Exalto zegt: ^oor hem waren er dank zij de komst van Christus geen onvervulde beloften in het oude Testament. In Christus zijn ze alle vervuld!' Exalto's weergave van Calvijn betekent een belangrijke bijdrage tot de discussie over de waarde en de betekenis van het Oude Testament in de theologie van Calvijn, belangrijk omdat de opvattingen daarover niet altijd en alom dezelfde zijn.

Kinderdoop

Ds. D. Rietdijk schrijft over 'De kinderdoop bij Calvijn'. In het licht van de oude en nieuwe tegenstand tegen de kinderdoop, bijv. vanuit de Pinkstergemeenten en de theologie van Karl Barth, wordt gelezen wat Calvijn vooral

in zijn 'Institutie' daarover heeft geschreven. De nadruk ligt bij hem op de eenheid van het Oude en Nieuwe Verbond, het voorafgaande van de belofte Gods. Het Woord, de belofte Gods gaat aan het geloof vooraf De argumenten die Calvijri vanuit de Schrift in het geding om de kinderdoop gebruikte zijn van invloed geweest op onze reformatorische traditie en zijn ook in de hedendaagse discussie nog geenszins van hun kracht beroofd.

Ethiek

De laatste bijdrage aan de jubileumbundel is van de hand van prof dr. W. H. Velema over 'Ethiek bij Calvijn'. Hij reageert daarin op het verwijt dat Calvijn o.a. door Klaus Bockmühl gemaakt is, als zou zijn visie op de verhouding van Woord en Geest onvoldoende ruimte laten voor een vrije leiding van de Geest in ethische vragen. Calvijn zou dan wel de theoloog van de Heilige Geest genoemd kunnen worden wat de termen betreft, maar inhoudelijk is hij toch wezenlijk een schriftgeleerde. Velema gaat op de uitdaging van deze kritiek in door nog eens de algemene karakteristieken van Calvijns spreken over de ethiek kort weer te geven. De ethiek is theocentrisch, christologisch en pneumatologisch. De wet in haar drieërlei gebruik en in de praktische uitwerking in een leven van boetvaardigheid, met de noties van vreemdelingschap en de meditatio futurae vitae komen aan de orde. Ook in de uitleg van de Schriften blijkt de wet als een levende regel der liefde te functioneren, en Velema concludeert dat de differentiatie waar Bockmühl om vraagt in het toepassen van de wet daarin volop te vinden is. 'Een differentiatie die zich echter niet van de letter van de wet losmaakt, maar die de letter in de situatie tot haar recht doet komen.'

Er is wel degelijk beweeglijkheid in de toepassing der geboden. Dat blijkt wel uit de twee voorbeelden die Velema bespreekt, de visie op het recht van opstand en het rentevraagstuk. Velema eindigt zijn heldere en leerzame bijdrage met de conclusie dat er wat de wet betreft wel sprake is van nieuwe toepassingen, maar niet van nieuwe openbaringen. 'Er is bij Calvijn voldoende ruimte aanwezig om de geboden in de situatie van vandaag toe te passen. We kunnen met de wet toe'. Zo gaat Calvijn in zijn ethiek een weg tussen anarchie en ascetisme. Tot zover de laatste bijdrage aan de jubileumbundel.

Onze conclusie mag zijn dat in het vele en verscheidene wat ons in deze bundel geboden wordt tot uiting komt hoezeer een trouwe bezinning op de bronnen der Reformatie vruchten af kan werpen voor onze tijd. Wat we nodig hebben is dat 'reformatorisch' niet alleen een etiket is, maar aanduiding van een bewust en belijnd staan op de fundamenten van Schrift en Belijdenis in deze tijd. Deze bundel studies kan tot deze reformatorische bewustwording zeer zeker bijdragen. De 'Reformatorische Stemmen' zijn vanuit het verleden in het heden nog volop het beluisteren waard.

N.a.v. ds. D. H. Borgers en anderen, Reformatorische Stemmen, verleden en heden, bundel uitgegeven ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Willem de Zwijgerstichting, Apeldoorn 1989, 228 blz. ƒ 37, 50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen