'Over een dun psalmboekje'

In 'De Waarheidsvriend' van 6 februari 1992 schreef ds. Van Gorsel onder de titel 'Over een dun psalmboekje' over het verschijnsel dat vele psalmen niet gezongen worden. Als organist kan ik dat bevestigen. Gedurende enkele jaren heb ik een overzicht bijgehouden van de gezongen psalmen. Daaruit kwam als resultaat dat ongeveer vijftig psalmen vaak tot regelmatig worden opgegeven, nog eens vijftig soms en de laatste vijftig psalmen zelden of nooit.
Uit navraag bij andere organisten bleek me dat daar de verhouding ongeveer hetzelfde was. Het aantal bekende melodieën is relatief nog kleiner omdat enkele bekende melodieën meerdere malen voorkomen (b.v. ps. 24, 62, 95, 111 en 66, 98, 118).
Kijken we naar het aantal opgegeven coupletten, dan is de conclusie dat het hiermee nog slechter is gesteld. Ook van de bekende psalmen wordt doorgaans maar een beperkt aantal verzen gezongen (b.v. bij psalm 89). Door het zingen van losse coupletten, her en der uit de psalmen gekozen, ontgaat de meeste kerkgangers het verband, waarin deze verzen staan binnen het geheel van de psalm.
Steeds weer sta ik verbaasd over het gemak, waarmee dit wordt geaccepteerd en goedgepraat. Een gemeente die zo hoog opgeeft van de psalmen dat zij in haar diensten niets anders wil zingen, maar in de praktijk slechts een klein gedeelte werkelijk gebruikt, is toch met zichzelf in tegenspraak? Dat de oorzaak hiervan niet bij de melodieën ligt, ben ik geheel met ds. Van Gorsel eens. Onze 124 psalmmelodieën zijn van een grote kracht en schoonheid. Dat men sommige voor 'onzingbaar' houdt, zegt meer over de gebrekkige muzikale kennis van de persoon in kwestie dan over de melodie. Natuurlijk zal men een onbekende psalm van b.v. acht regels (b.v. psalm 7, 10 of 11) in het begin moeilijk vinden. Maar in principe is zo'n psalm niet moeilijker dan b.v. psalm 33. Men moet hem eerst enige tijd regelmatig zingen, zodat hij in ons geheugen gaat 'zitten'. Die kans krijgt een psalm niet, wanneer hij één keer in de vijf jaar, 'per ongeluk', wordt opgegeven. Hoe komt het nu dat de meeste predikanten zo'n beperkt repertoire aan Psalmen opgeven?
De eerste reden kan zijn dat men bang is dat het zingen anders zal mislukken. Nu zou het al veel helpen als de predikant (tijdig!) overleg zou plegen met de organist, zodat deze de betreffende melodie voor de dienst al kan laten horen. Dit gebeurt echter zelden of nooit.
Een tweede reden kan zijn dat veel predikanten zelf de psalmen maar matig kennen. Buiten de platgetreden paden is het ook voor hen onbekend en dus 'moeilijk'. Zij zijn zelf tenslotte ook met het 'dunne psalmboekje' opgegroeid.
Ik vrees dat deze reden dikwijls opgaat.
Ook hier vraag ik mij af: waarom geen samenwerking met de organist, of waarom niet eenvoudig het risico genomen en een bepaalde psalm drie weken achter elkaar opgegeven?
Het antwoord moet, denk ik, luiden: omdat niemand ontevreden is met de huidige situatie. We zijn eraan gewend en zien niet meer dat het principieel onjuist is dat we ons tot onze kleine selectie beperken.
Tot hiertoe ben ik ds. Van Gorsel met instemming gevolgd: de predikanten moeten ruimer kiezen uit de psalmen en aan de melodieën kan het niet liggen. Ligt het dan soms aan de teksten, met andere woorden: de berijming? Deze vraag stelt ds. Van Gorsel niet, ik meen echter dat hier wel een belangrijke oorzaak ligt.
Behalve de theologische bezwaren die men tegen de berijming van 1773 (de zgn. 'oude berijming') kan hebben ('het pad der deugd', 'Opperwezen' en dergelijke termen) kleven er nog twee andere nadelen aan.
Ten eerste is hij dikwijls zeer wijdlopig. Vergelijking met de onberijmde tekst leert dat enkele regels soms tot een couplet of meer worden uitgerekt, niet zelden voorzien van toevoegingen. Dit maakt het moeilijk om psalmen in hun geheel of in aaneensluitende gedeelten te zingen.
Ten tweede ontstaan bij ritmisch zingen moeilijkheden door de vele foute accenten in de tekst. De berijmers hebben indertijd lettergrepen wel 'geteld', maar te weinig 'gewogen'. Hierdoor botst het soms zo tussen tekst en melodie dat het zingen belemmerd wordt. Een voorbeeld is psalm 48. De eerste vier regels van elk vers lopen goed (daarom zingen we meestal vers 6, een half vers!). De regels 5 tot en met 10 kloppen helemaal niet. We worden namelijk gedwongen te zingen met de volgende accenten:
hóe schoon, hóe welgélegén,
wát vreugd vóor d'aard, wát zegén
ís Sións berg, hóe groots, hóe blij,
hóe heerlijk aan dé noordérzij!
Wie is 't, die niet dé Godsstád roemt,
dé stad dés grootén Konings noemt?
Dit gaat vijf coupletten lang op deze onzingbare wijze door.
Sinds de nieuwe berijming is ingevoerd, heeft men zich zo vastgebeten in de oude, dat ook iedere vorm van gerechtvaardigde kritiek geen gehoor meer vindt. De bestaande situatie blijkt vaak zo vast te liggen, dat elke aanmerking hierop al taboe is. Het gaat mij niet in de eerste plaats om één of andere berijming, wel of niet ritmisch zingen o.i.d., maar om het zingen van het gehele psalmboek en het gebruiken van de schitterende melodieën die ons ter beschikking staan. We mogen de gemeentezang niet jaar in jaar uit op dieet stellen. Ik hoop dat de oproep van ds. Van Gorsel hier iets aan bijdraagt, maar ik vrees dat de kwaal hardnekkig zal blijken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen