Boekbespreking

W. van der Zwaag, Willem Bilderdijk, Vader van het Réveil, Den Hertog B.V., Houten, 346 pag., ƒ 45,–.
'Daar is slechts eene kennis en die is van God, en die haar buiten God zoekt, is verdoold. Maar daar is geene andere God dan die zich in Christus door den Heiligen Geest openbaart, en geene Waarheid dan in Hem.' Dit citaat, uit de brieven van Willem Bilderdijk, is door Van der Zwaag gekozen als motto voor zijn biografie. Het vat treffend samen wat de inhoud van het boek uitvoerig laat zien: de betekenis van Bilderdijk, die in een tijdperk van Verlichting en Revolutie hartstochtelijk strijd en pleit voerde voor de waarachtige kennis Gods, in kerk en staat. Vurig contra-revolutionair, vaak zeer uitgesproken en controversieel, met vele vrienden maar nog meer vijanden, met aanvechtbare schaduwkanten in levensstijl en karakter maar ook met een innig geestelijk leven, zo komt de 'Vader van het réveil' in zijn nieuwste biografie naar ons toe. Het is een boeiend een soms ook aangrijpende kennismaking met een man, die de ontzetting van de eeuw van de Revolutie aan den lijve heeft ondervonden. Zijn strijd tegen volkssoevereiniteit en menselijke autonomie geeft ook vandaag de dag nog herkenning en de dingen door hem geschouwd, blijven profe­tisch actueel. Het mag duidelijk zijn dat dit boek, althans voor mij, een nieuwe kennismaking betekent met een man, wiens betekenis voor onze vaderlandse geschiedenis wel bekend was, maar die behoudens enkele opvallende feiten, veel te weinig bekend werd. Deze hernieuwde kennismaking zal ongetwijfeld ook vernieuwde interesse wekken voor de geschriften van Bilderdijk. Dat lijkt me voor een biograaf de vervulling van de hartewens, dat niet alleen het levensverhaal wordt gelezen, maar ook het levenswerk. Het boek dat Van der Zwaag heeft geschreven, heeft bij mij de belangstelling voor de werken van Bilderdijk in ieder geval heel duidelijk opgewekt.
In een negental hoofdstukken vertelt Van der Zwaag de veelbewogen levensgeschiedenis van Bilderdijk. Als advocaat was hij actief betrokken bij de politieke strijd rond de Revolutie aan het einde van de achttiende eeuw. Hij verzette zich tegen democratisering, was fel monarchaal oranje-gezind, hij verdedigde de oranjepartij, maar ook toen de rollen waren omgedraaid de patriotten in vele processen waarmee hij naam maakte. In 1795 ging hij in ballingschap die duurde tot 1806. De schaduwzijden van de grote man worden niet verzwegen in dit boek. Zijn eerste huwelijk strandde tijdens de verwijdering van de ballingschap en zijn tweede vrouw, met wie hij echt gelukkig is geweest, kwam in zijn leven, maar niet geheel zoals het hoorde. Weer terug in Nederland werd hij vertrouwensman van koning Lodewijk Napoleon. Na de Franse tijd bleef hij van grote invloed, maar kreeg hij nergens de plaats die hem toekwam, als groot geleerde. Hij was te veel omstreden en te zeer tegen de 'geest van de tijd'. Via privaatcolleges over de geschiedenis maakte hij echter grote indruk op een kring van jonge leerlingen die later van zo grote betekenis werden in het Réveil – met mannen als Da Costa, Capadose en de gebroeders Van Hogendorp – en zo werd hij de vader van het Réveil.
De laatste drie hoofstukken gaan nog nader in op zijn geestelijke ontwikkeling en betekenis. De levens- en wereldbeschouwing van deze veelzijdige man worden door de schrijver met begrip en affiniteit weergegeven. Bilderdijk was een echte 'homo universalis', een van de laatsten die het hele veld van de wetenschap bestreek. Een vraag zou kunnen zijn, of de revolutiegeest van democratisering, van afgedwongen nivellering, mede de oorzaak kan zijn van het in later tijd steeds minder voorkomen in onze vaderlandse geschiedenis van zulke grote geesten? Hij was vooral bekend als dichter en taalkundige, hij was historicus, hij wist veel van geneeskunde, hij was rechtsgeleerde. Al deze facetten van Bilderdijk, die zijn vele kanten illustreren.
Dit boek geeft geen aanleiding tot verering van een man als Bilderdijk, van wie gezegd is, dat hij met zichzelf niet zoveel op had. Hij kende de diepe afgrond van de zonde, maar ook de hoogte van de genade niet alleen in theorie maar in de ervaring van zijn eigen innerlijke leven.
Van der Zwaag heeft in zijn verdienstelijke studie heel veel literatuur over Bilderdijk verwerkt. Soms is de vermelding van namen van anderen die over Bilderdijk hun mening gaven wat te overvloedig. Overigens weet de auteur op evenwichtige wijze om te gaan met de vaak diametraal tegenover elkaar staande oordelen. Zijn boek is geen verering maar wel een dankbare waardering van de betekenis van deze man, wiens belang niet zo gauw overschat zal worden. Het is boeiend geschreven en een grote lezerskring waardig. Het kan ook vandaag de dag verhelderend en inspirerend werken voor allen die zich herkennen in de diepste zorg van Bilderdijk, die verwoord wordt in de volgende dichtregels:
'Wanneer een Volk in zonden moet vergaan / Vangt in de kerk de zielsmelaatsheid aan... / Genade wordt by rijp en groen veracht / Aan eigenwil het wierook toegebracht.'
Tenslotte, over de uitvoering van dit boek, met vele passende illustraties, zou ik willen zeggen: ach, waren alle boeken zo degelijk en aantrekkelijk in vormgeving als dit boek! Het uiterlijk is in overeenstemming met de inhoud. Van harte aanbevolen!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen