Uit het levensboek van dr. H.F. Kohlbrugge

De heer W. Otten
De heer W. Otten, geb. te Rijssen in 1922, gepensioneerd ambtenaar van de gemeente Hilversum, o.m. gedurende vele jaren chef van het burgemeesterlijk kabinet, heeft velen aan zich verplicht door zijn nieuwe geschrift 'Uit het levensboek van dr. H.F. Kohlbrugge', uitg. Den Hertog BV te Houten. De heer Otten heeft reeds eerder enkele interessante geschriften uitgegeven. 'Een kerk in het Diepe Dal, geschrift over de Hilversumse wijkgemeente Diependal' (1976). 'Van Stulp tot Kerk, bladzijden uit de (kerk)geschiedenis van De Vuursche' (1988). Maar zijn jongste geschrift is stellig het belangrijkste, en zal gezien de nog steeds groeiende belangstelling voor de persoon en theologie van dr. Kohlbrugge, zeer de aandacht trekken. In dit nieuwe werk heeft de heer Otten, die zich ook op verdienstelijke wijze heeft beziggehouden met de genealogie, vele gegevens bijeengebracht die zo nog nimmer in één publicatie te vinden waren en heeft door zijn speurwerk kans gezien nog tot nog toe onbekende feiten aan het daglicht te brengen.

Wie was dr. Kohlbrugge?
Dr. Kohlbrugge (geb. te Amsterdam 1803 en overleden te Elberfeld 1875) was ongetwijfeld de belangrijkste theoloog in ons land in de vorige eeuw, van wie nog steeds een grote invloed uitgaat en wiens geschriften nog steeds zeer gezocht zijn. Hij werd door de toonaangevende liberalen in die tijd afgezet in de Hersteld Lutherse Kerk in Amsterdam en de toegang belet tot de Hervormde Kerk. Op grond van zijn bekwaamheid kwam hij in aanmerking voor een professoraat in de Semitische talen in Leiden maar vanwege de genoemde onverdraagzaamheid werd zijn naam van de voordracht geschrapt. Hij leefde vele jaren als ambteloos burger te Utrecht totdat hij uiteindelijk predikant werd te Elberfeld, de plaats van waaruit hij zijn grote invloed zou verkrijgen in Nederland.
In zijn theologie knoopte hij op originele wijze aan bij de reformatie, zonder echter in een repetitie te vervallen. Zowel de grote Zwitserse theoloog Karl Barth als de belangrijkse Nederlandse theologen in deze eeuw: dr. O. Noordmans en prof. K.H. Miskotte zijn zeer wezenlijk door Kohlbrugge geraakt. In ons land bestaat een Kring van Vrienden van Kohlbrugge en heeft het veertiendaagse blad 'Kerkblaadje', enkele jaren geleden omgedoopt in 'Ecclesia', een grote lezersaanhang. Bleef vroeger de belangstelling voor de geschriften van Kohlbrugge veelal beperkt tot deze eigen kring en geïnteresseerde theologen, momenteel is er sprake van een hausse in deze interesse in brede kringen.

Een heel boeiend beeld
De heer Otten geeft niet een levensbeschrijving in de gewone zin van het woord. Zijn rijk geïllustreerd boek heeft het karakter van een beeldbiografie. Vele foto's zijn hier te vinden. Afbeeldingen van Kohlbrugges boeken, manuscripten en van tal van documenten. Kortom de hele 'Umwelt' is in beeld gebracht en komt op deze wijze opnieuw tot leven. Door zijn genealogische belangstelling brengt de heer Otten vele gegevens over Kohlbrugges afkomst en zijn nazaten, als mede ook vele mededelingen over de belangrijke figuren om Kohlbrugge heen, die nog niet eerder zo bijeen te vinden waren. Kohlbrugge die zelf op jonge leeftijd in aanraking kwam met het Réveil maakte daar vele vrienden uit aanzienlijke kringen, die hem trouw bleven, zoals Jean Louis Benhardi, de bankier Kol te Utrecht, de familie Boissevain, de Van Heumens, de families De Clercq en Westendorp en vele anderen. Later kwamen er vele andere geestverwanten bij zoals de familie Von der Heydt te Elberfeld, de families Locher, Wolfensberger, Gobius du Sart. De familie Houthoff komt niet ter sprake. Wel ds. H.J. de Groot, de schoonvader van mr. H.L. Houthoff, de huidige bewoner van 'De Trompenburg' te 's-Graveland. Kohlbrugges leerlingen in eigenlijke zin waren: Adolf Zahn, prof. Joh. Wichelhaus te Halle en zijn latere schoonzoon prof. Ed. Böhl, vele jaren hoogleraar te Wenen, wiens zoon prof. F.M.Th. de Liagre Böhl, vele jaren hoogleraar was in de Semitische letteren eerst te Groningen en later te Leiden. En natuurlijk ook de andere telgen uit het geslacht Kohlbrugge komen voor het voetlicht zoals de hoogleraar in de ethnologie te Utrecht prof. J.H.F. Kohlbrugge; mw. prof. D.J. Kohlbrugge, hoogleraar in de Iraanse taal- en letterkunde te Utrecht, bekend Islam-kenner. En dan natuurlijk de bekende Hebe Kohlbrugge, die zoveel gedaan heeft voor de Joden in het 'ondergrondse' werk tijdens de tweede wereldoorlog en via Zwitserland de verbinding legde met de regering in Londen, en na de oorlog (eerst officieel door de kerk aangesteld, en na een ingrijpend conflict met het kerkelijke establishment, gewoon verder met de steun van velen) de hulp voor de onderdrukten in Oost-Europa organiseerde. Hebe ontving verleden jaar een eredoctoraat te Praag. Van bijna alle figuren worden foto's gepubliceerd. Veelal onbekende illustraties werden er aan toegevoegd. Het geheel vormt een boeiend beeld van Kohlbrugges veelbewogen leven en van zijn 'Wirkungsgeschichte'.

Ook vele authentieke teksten
Maar het boek van de heer Otten bestaat niet alleen uit illustraties en genealogiën en kleine biografiën van de vele figuren die rondom en na Kohlbrugge een rol gespeeld hebben. Het bevat ook tal van authentieke teksten. Zoals b.v. de reisbeschrijving van de 18-jarige student naar Duitsland; de herinneringen van Adolf Zahn aan zijn leermeester, waarin Kohlbrugge in zijn pastoraat en prediking wordt getekend; het aandoenlijk relaas van het sterfbed van Ursulina Philippina Baronesse van Verschuer, de tweede echtgenote van Kohlbrugge, enz. Voor verdere studie is belangrijk te lezen wat de heer Otten vermeldt over de bibliotheek van Kohlbrugge en het Kohlbrugge-archief in de Universiteitsbibliotheek te Utrecht. Interessant zijn ook de berichten over de aanraking van Kohlbrugge met de Réveilkring met de onvermijdelijke botsingen zoals de scherpe breuk met I. Da Costa en ook zijn houding ten opzichte van de Afscheiding en de zich aandienende Doleantie van A. Kuyper. Zo is door woord en beeld een unieke uitgave tot stand gekomen.

Tenslotte
De heer Otten pretendeert niet een nieuwe biografie van Kohlbrugge te brengen, noch een studie te brengen over diens theologie. Het is een boek geworden met vele gegevens over Kohlbrugge en de zijnen, een echte 'Fundgrube'. Ieder die in Kohlbrugge belangstelt, zal het graag telkens weer opnieuw ter hand nemen. Niet alleen de wetenschapper, ook iedere 'leek' kan aan dit werk goede uren beleven. De auteur en ik ontmoetten elkaar op 15 augustus 1991 bij het graf van Kohlbrugge, toen ik op zoek was in Elberfeld naar gegevens over de relatie van Kohlbrugge en Bohemen. Hij vertelde toen van zijn naspeuringen en het is mij een vreugde het resultaat daarvan aan te kondigen. De uitgever Den Hertog BV te Houten verdient een bijzondere pluim voor de zeer fraaie wijze waarop dit boek verzorgd werd. Het is een lust voor het oog en een sieraad in de kast. Het is van groot formaat en omvat 213 bladzijden. De prijs is ƒ 39,50 en na 31 december 1992 ƒ 45,–.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen