De ordening van het leven

Orde op zaken stellen
Het gevaar van onze tijd is dat we niet meer leven maar worden geleefd. Als we niet oppassen worden we opgeslokt door ons werk, bepalen de media onze mening en dreigen we een slaaf te worden van onze welvaart, of anders misschien wel een prooi van onze zorgen, ons verdriet, onze wanhoop. Daarom is het hard nodig, dat we leren om de juiste afwegingen te maken. We moeten prioriteiten stellen! Een vaak gebezigde opmerking. Maar hoe moeten we dat doen bij het licht van het Woord van God? Daar kunnen de Wijsheidsboeken ons bij helpen. Letten we eerst eens op de verschillende soorten van spreuken. Om te beginnen de 'Het is beter'-spreuken.

Beter is een weinig met gerechtigheid,
dan de veelheid der inkomsten zonder recht, Spr. 16 : 8.

Het is beter nederig van geest te zijn met de zachtmoedigen,
dan roof te delen met de hovaardigen, Spr. 16 : 19.

Een droge bete en rust daarbij is beter,
dan een huis vol van geslachte beesten met twist, Spr. 17 : 1.

Het is beter te wonen op een hoek van het dak,
dan met een kijfachtige vrouw,
en dat in een huis van gezelschap
(d.i. in een gemeenschappelijke woning), Spr. 21 : 9; 25 : 24.

Openbare bestraffing is beter
dan verborgen liefde, Spr. 27 : 5.

Beter is een arm en wijs jongeling,
dan een oud en zot koning,
die niet weet van meer vermaand te worden, Pred. 4 : 13.

Beter is een goede naam
dan goede olie,
en de dag des doods,
dan de dag dat iemand geboren wordt, Pred. 7 : 1.

Een tweede hulpmiddel om orde op zaken te stellen wordt gevormd door de 'Het is goed/het is kwaad'-spreuken:

Een wijs zoon verblijdt de vader;
maar een zot zoon is droefheid voor zijn moeder, Spr. 10 : 1.

Wie koren inhoudt, dien vloekt het volk;
maar zegening zal zijn over het hoofd van de verkoper, Spr. 11 : 26.

Belangrijk in dit verband zijn de getallenspreuken. Het tellen dient voor twee dingen. Het is in de eerste plaats een geheugensteuntje. In de tweede plaats is het een manier om de dingen goed op een rijtje te krijgen. Waar het op aankomt staat achteraan:

Deze zes haat de Heere;
ja, zeven zijn Zijn ziel een gruwel:
hoge ogen, een valse tong,
en handen, die onschuldig bloed vergieten;
een hart, dan ondeugdzame gedachten smeedt;
voeten, die zich haasten, om tot kwaad te lopen;
een vals getuige, die leugens blaast;
en die tussen broeders krakelen inwerpt, Spr. 6 : 16-19.

Het tegen elkaar opstoken van broeders vormt hier de climax. Daarmee wordt aangeknoopt bij de voorafgaande spreuken. Ze hebben als thema de 'Belialsmens', vs. 12. Het grootste kwaad waaraan hij zich schuldig maakt is het 'opwerpen van twisten', vs. 14. Getallenspreuken treffen wij vooral aan in de woorden van Agur:
Om drie dingen ontroert zich (d.i. beeft) de aarde,
ja, om vier, die zij niet dragen kan:
om een knecht, als hij regeert;
om een dwaas, als hij van brood verzadigd is;
om een hatelijke vrouw, als zij getrouwd wordt;
en een dienstmaagd, als zij erfgenaam is van haar vrouw, Spr. 30 : 21-23.

In het boek Prediker komen vaak de 'Ik heb ingezien'-spreuken voor:

Ik zag al de werken aan, die onder de zon geschieden;
en ziet, het was al ijdelheid en kwelling des geestes, Pred. 1 : 14.

Ik heb gezien de bezigheid,
die God de kinderen der mensen gegeven heeft,
om zichzelf daarmee te bekommeren, Pred. 3 : 10.

Het grondpatroon
Het grondpatroon voor de ordening van het leven heeft God ingeweven in de schepping. Reeds vaak was gewezen op de samenhang tussen het boek der Spreuken en Genesis 1. Weer noem ik de naam van W.H. Gispen en zijn commentaar op Spreuken uit de bekende serie De korte verklaring (I 1952, II 1954). Toch is het vooral de Duitse oudtestamenticus Gerhard von Rad geweest, die in zijn boek Weisheit in Israël (1970) voor het eerst een ontwerp heeft gemaakt van de theologische hoofdlijnen in de bijbelse Wijsheidsboeken. Daar zijn we dankbaar voor. We kunnen daar ook onze winst meedoen, ook al wijzen wij zijn Schriftkritisch standpunt af. Iedereen heeft zich te voegen naar de ordening die met de schepping gegeven is. Er gaat van de schepping tora uit, 'onderwijzing', 'leer'. Deze wijsheid is echter alleen toegankelijk voor wie de Heere vrezen. Ze is daarom strikt persoonlijk. Ook zo innig. Wij horen de leraar zeggen: 'Mijn zoon, geef mij uw hart!', Spr. 23 : 26. Van een natuurlijke theologie of een zedelijke wereldorde die een mens langs filosofische weg buiten Gods openbaring om zou kunnen ontwerpen, is hier geen sprake. Wel loopt de tora die vanuit de schepping naar ons toekomt parallel met de door God op de Sinaï gegeven tora. Dat lezen we in Psalm 19, één van de wijsheidspsalmen. Daarin is deze lijn te herkennen:
* de hemelen vertellen Gods eer, vs. 2-7;
* Uw knecht wordt door Uw tora vermaand, vs. 8-12;
* laat nu ook de redenen van mijn mond en de overdenking van mijn hart weibehagelijk zijn voor Uw aangezicht, vs. 13-15.
Kort samengevat:
* de hemelen vertellen van God;
* de tora van de Sinaï vertelt van U, o God;
* mag ik nu ook van U vertellen?
Deze nevenschikking, soms ook verstrengeling van wat wij in de geloofsleer de algemene en de bijzondere openbaring noemen, komt ook elders in de Psalmen voor, b.v. 65, 104, 147 en 148. De wijsheidspsalmen zijn vaak ook natuurpsalmen.

Hemelse Wijsheid
Wijsheid is een gave die God ons wil schenken. Zij wordt ons deel in de vreze des Heeren, Spr. 1 : 7; 9 : 10. Er is ook een hemelse Wijsheid. Zij is en blijft van God. Zij is met God identiek. Daarover lezen wij in Spreuken 8 : 1-9 : 6. In dit bijbelgedeelte wordt het luisteren naar de stem van de Wijsheid in hetzelfde kader geplaatst als de gehoorzaamheid aan God:

Want wie Mij vindt, vindt het leven,
en trekt een welgevallen van de Heere.
Maar die tegen Mij zondigt, doet zijn ziel geweld aan;
allen die Mij haten, hebben de dood lief, Spr. 8 : 35v.
Daarom:
Welgelukzalig is de mens, die naar Mij hoort,
dagelijks wakende aan Mijn poorten,
waarnemende de posten van Mijn deuren, Spr. 8 : 34.
In Spreuken 8 : 1-9 : 6 staat de Wijsheid op één lijn met God. Toch wordt zij van Hem ook weer onderscheiden. In het voetspoor van Calvijn en de Kanttekenaren van onze Staten-Vertaling denken we hier aan de Tweede Persoon van het Goddelijk Wezen, Gods eniggeboren Zoon. Het slot van Spreuken 8 is te vergelijken met Johannes 1:
In den beginne was het Woord,
en het Woord was bij God,
en het Woord was God.
Dit was in den beginne bij God.
Alle dingen zijn door Hetzelve gemaakt,
en zonder Hetzelve is geen ding gemaakt,
dat gemaakt is, Joh. 1 : 1-3.
Aan het begin en het slot van deze pericoop wordt de Wijsheid vergeleken met een koningin. Het trekken van een vergelijking is kenmerkend voor de stijlfiguur van de maasjaal. Ze verlaat haar paleis. In hoogst eigen persoon schrijdt ze door de smalle straten van de stad. Waar de wegen oplopen, op de kruispunten en bij de poortgebouwen waar de rechtspraak wordt gehouden en handel wordt gedreven, spreekt zij de mensen toe. Al wie onverstandig en dwaas is, wordt opgeroepen om van haar wijsheid te leren. In de verzen 22-31 wordt de Wijsheid echter geïdentificeerd als de Zoon van God. Hij is de Kroonprins. In deze passage – en dat is uniek voor het boek der Spreuken – worden geen vergelijkingen gemaakt, maar zijns-uitspraken gedaan:

De Heere bezat Mij
in het begin van Zijn weg,
vóór Zijn werken, van toen aan.
Ik ben van eeuwigheid af gezalfd geweest;
van de aanvang, van de oudheden der aarde aan.
Ik was geboren,
toen de afgronden nog niet waren,
toen nog geen fonteinen waren, zwaar van water.
Aleer de bergen gegrondvest waren,
vóór de heuvels was Ik geboren.
Hij had de aarde nog niet gemaakt, noch de velden,
noch de aanvang van de stofjes der wereld.
Toen Hij de hemelen bereidde, was Ik daar,
toen Hij een cirkel over het vlakke van de
afgrond beschreef;
toen Hij de bovenste wolken van boven vestigde;
toen Hij de fonteinen van de afgrond vastmaakte;
toen Hij aan de zee haar perk stelde,
opdat de wateren Zijn bevel niet zouden overtreden;
toen Hij de grondvesten der aarde stelde,
toen was Ik een voedsterling bij Hem,
en Ik was dagelijks Zijn vermakingen,
te allen tijde voor Zijn aangezicht spelende;
spelende in de wereld van Zijn aardrijk,
en Mijn vermakingen zijn met de mensenkinderen, Spr. 8 : 22-31.

Vóór de schepping van hemel en aarde, toén al – let op het telkens weer herhaalde 'toen' – was de Wijsheid een voedsterling bij God. Het woord dat met 'voedsterling' is vertaald kan misschien nog het beste worden weergegeven met 'lieveling'. Toén al sprak de Vader tot de Zoon: 'Lieveling…' Dàt is het grondpatroon van de schepping. Dàt model mogen wij voor ogen houden. Dàt is het leven. Zo innig is het geloof. Om Christus zegt de Vader nu ook tot mij: 'lieveling…'.
Dan verspringt het beeld. Vanaf Spreuken 8 : 33 wordt de Wijsheid weer vergeleken met een vorstin. Opnieuw verheft ze haar stem en doet ze een dringend beroep op de mensen om haar te volgen. Daarna keert zij terug naar haar paleis. Wat moeten nu degenen doen die met haar zijn meegegaan? Wachten! Straks zullen de poorten worden geopend. Dan mogen zij naar binnen om met haar aan tafel te gaan. Om met haar te eten van haar brood en te drinken van de wijn die zij gemengd heeft.
Tot de orde geroepen – dat wordt avondmaal vieren.

H.J. de Bie, Huizen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen