Boekbespreking

Alain Woodrow, De Jezuïeten, Geschiedenis van een macht. Ambo Baarn 1990, 240 pag., ƒ 39,50.
Meer dan een geschiedenis van de orde van de jezuïeten is dit boek een poging om een analyse te geven van de wijze waarop deze orde binnen de Rooms-Katholieke Kerk en naar buiten, op het raakvlak van kerk en wereld, haar invloed heeft gehad gedurende de eeuwen van haar bestaan. Overal waar sprake is van macht, in de politiek, maar vooral ook in de wetenschap, hebben jezuïeten zich willen laten gelden. Zijn de jezuïeten inderdaad de opportunisten van de macht geweest, zoals ze door buitenstaanders vaak zijn beschouwd, mensen van 'het doel heiligt de middelen'? Waren ze alleen de stoottroepen van de paus die met een 'kadaverdiscipline' de macht van de paus dienden?
Woodrow wil het gangbare beeld van deze belangrijke orde nuanceren. Veel belangrijke jezuïeten door de eeuwen heen passeren in dit boek de revue. Ontstaan in dezelfde tijd als de Reformatie, als een beweging die poogde het humanisme dienstbaar te maken aan de missie van de kerk in de wereld, heeft deze orde altijd grote interesse getoond in de wetenschap, vooral de menswetenschappen. De jezuïetencolleges zijn wereldwijd van grote invloed geweest voor de vorming van leidinggevende figuren in politiek en samenleving en staan wetenschappelijk gezien nog steeds op een hoog peil. Tot de dag van vandaag is daar een groot deel van hun missie in te vinden.
Ondanks de onvoorwaardelijke toewijding aan de paus, is er de eeuwen door toch ook regelmatig sprake geweest van grote spanningen tussen de 'witte paus' en de 'zwarte paus' (de generaal van de orde). De orde is zelfs bij tijden verboden geweest en in de recente geschiedenis vanwege een linkse politieke koers van veel leden van de orde door de paus beknot.
Wie deze 'geschiedenis van een macht' gelezen heeft, houdt er de indruk aan over van een toch wat ongrijpbare macht, die tot ver buiten de grenzen van de kerk van Rome op een 'nederige en onderworpen wijze' toch behoorlijk wat invloed heeft. Al onderwerpt men zich aan het pauselijk gezag, toch houdt men ook vast aan een wetenschappelijke vrijheid, die op zijn minst met dit gezag op gespannen voet staat. Hoe ze dat met elkaar verenigen kunnen, blijft toch min of meer een raadsel.
De orde van de Jezuïeten is ontstaan in dezelfde tijd als waarin de Reformatie de kerk terug wilde roepen tot gehoorzaamheid aan het Woord Gods. De stichter, Ignatius de Loyola is nog op hetzelfde college als Calvijn onderwezen. De wijze waarop in zijn navolging de vernieuwing van de kerk is nagestreefd, is zozeer in aansluiting met het humanisme, dat het ten diepste in de humaniteit is blijven steken. Alle vroomheid en mystieke toewijding doen daar niets aan af. Zo werd de orde van de jezuïeten een machtig instrument van de Contrareformatie. De Reformatie was van een geheel andere orde. Calvijn heeft zich niet restloos aan een 'mensenmacht' uitgeleverd, zoals Ignatius aan de paus en zijn kerk. Voor de reformator van Genève was het de overgave aan het Woord van de Heere der Kerk, dat zijn missie beslissend heeft bepaald. Dat is het grote verschil, als het gaat om 'de geschiedenis van een macht'.
M.A. van den Berg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen