Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Samen op weg in de Gereformeerde Gezindte?

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Samen op weg in de Gereformeerde Gezindte?

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

De grondwet van 1815 verleende in dit land aan alle godsdienstige gezindheden binnen het koninkrijk bescherming. Toen in 1848 Thorbecke gezindheid echter wijzigde in kerkgenootschap en daarmee de afgescheidenen van 1834 ten opzichte van het 'Hervormde Genootschap' in de problemen kwamen, kwam Groen van Prinsterer voor hen op. Voor Groen bleef de gereformeerde kerk in dit land één, ondanks de breuk van de Afgescheidenen met het Hervormd Genootschap. Krachtens hun gezindheid – aldus Groen – bleven ook de Afgescheidenen behoren tot de Gereformeerde Gezindheid, later omgedoopt in Gereformeerde Gezindte. Gezindheid staat hier dus voor geloofsovertuiging. Voor Groen ging het om twee stromingen gereformeerden, namelijk in en bùìten het Hervormd Genootschap van die dagen.
Dàt en hóé later deze gezindte verder zou versplinteren kon Groen nog niet voorzien. Na de Afscheiding zou de Doleantie volgen. Bij de vereniging van de dolerenden met (een deel van) de afgescheidenen in 1892 bleven vervolgens de Christelijke Gereformeerde Kerken achter. De Kruisgezinden en Ledeboerianen waren toen helemaal buiten beeld. Die werden later gedeeltelijk door ds. G. H. Kersten bijeengebracht en verenigd in de Gereformeerde Gemeenten, waarbij weer allerlei (vrije) oud-gereformeerde gemeenten terzijde bleven.
In 1944 braken de Gereformeerde Kerken met de Vrijmaking in tweeën en in 1967 splitsen van de Gereformeerde Kerken (vrijg.) nog eens de Nederlands Gereformeerde Kerken af.
De Gereformeerde Gemeenten scheurden in het begin van de vijftiger jaren en later vielen de toen uitgetreden Gereformeerde Gemeenten in Nederland nog weer eens uiteen.


Vandaag is de Gereformeerde Gezindte dus een bont patroon van kerken en kerkelijke groeperingen. In zijn proefschrift 'De emancipatie van de gereformeerden' somt dr. J. Hendriks ze allemaal op. Hij komt dan overigens tot de wonderlijke constatering, dat 'soms ook de Gereformeerde Bond ertoe wordt gerekend'. De Confessionele Vereniging is helemáál buiten beeld. In ieder geval maakt dat duidelijk, dat lange tijd de Gereformeerde Gezindte in haar verdere ontwikkeling gesitueerd werd buiten de Hervormde Kerk.
Er is intussen alle reden de vraag te stellen wat vandaag de Gereformeerde Gezindte is en ook wat haar toekomst is.

Belijdenis
Voor Groen van Prinsterer was de Gereformeerde Gezindheid (gezindte) kenbaar aan de gereformeerde belijdenis. Trouw aan de Schrift en trouw aan de daaraan hangende gereformeerde belijdenis was Groens uitgangspunt. Hij had daarbij evenwel de grondregel 'onbekrompen en ondubbelzinnig'. Met het éne (ondubbelzinnig) wilde hij aangeven, dat een gereformeerde kerk in de gereformeerde belijdenissen onverkort haar grondslag getekend vindt; met het andere (onbekrompen) wilde hij onderstrepen, dat belijdenissen gelóófsbelijdenissen zijn, niet bedoeld om gedetailleerd elkaar de maat te meten.
Als zodanig vinden we ook bij Groen van Prinsterer grondlijnen terug, waarin het gemeenschapskarakter van de belijdenis tot uitdrukking wordt gebracht. De gereformeerde gezindheid is geworteld in een gemeenschappelijk gelóóf en belijden. Ze wordt kenbaar in samenstemming in datgene, wat de gereformeerde vaderen geloofden en beleden. Voor Groen van Prinsterer waren de belijdenissen van de kerk der Reformatie zo gereformeerd katholiek.


Lange tijd nu hebben de Gereformeerde Kerken ook tot de Gereformeerde Gezindheid behoort. Ze hebben tot vandaag hun officiële vertegenwoordiging in het Contact Orgaan voor de Gereformeerde Gezindte. Hu positie ten opzichte van de Gereformeerde Gezindte is echter ingrijpend gewijzigd.
Toegegeven, ieder die tot de Gereformeerde Kerken behoort, héét gereformeerd. Maar zo heet ieder, die tot de Nederlandse . Hervormde Kerk behoort, hervòrmd, wat hetzèlfde is als gereformeerd. Toch kan men in gemoede de Hervormde Kerk als geheel niet rekenen tot de Gereformeerde Gezindheid, die Groen op het oog had, Dat komt omdat in de, in de kerkorde aangeduide, 'gemeenschap met de belijdenis' wel het onbekrompene gehonoreerd is maar niet meer het ondubbelzinnige. Echte gemeenschap met de geloofsinhoud van de belijdenis is binnen de Hervormde Kerk niet meer algemeen.
De Gereformeerde Bond staat binnen die kerk overeenstemming èn (in) gemeenschap met de belijdenis voor. Als zodanig wil deze stroming wel voluit tot die Gezindte behoren, zoals Groen het bedoelde. Gegeven nu de nieuwe kerkorde voor een verenigde kerk komt de vraag naar de verhouding van de Gereformeerde Kerken tot de Gereformeerde Gezindte (binnen het COGG) ook naar voren.
De Gereformeerde Kerken hebben na het de-confessionaliseringsproces, dat zich heeft voltrokken, ook voor de ruimere formulering 'gemeenschap' gekozen. Wat dit betreft moet nu binnen de Gereformeerde Kerken hetzelfde onderscheid worden gemaakt, wanneer het gaat om het behoren tot de Gereformeerde Gezindte, als binnen de Hervormde Kerk.

Gemeenschap binnen de gezindheid
De vraag is intussen of vandaag de Gereformeerde Gezindte op zìch – dus het geheel van die kerkelijke gemeenschappen, die er op grond van de belijdenis wel toe gerekend (willen) worden – de gemeenschapsgedachte nog echt in de breedte beleeft. Hier rijst dus de vraag naar de gereformeerde katholiciteit in de kerkelijke praktijk.
Calvijn wenste zeeën over te steken om in contact te komen met broeders in het geloof elders, ook al waren er verschillen in bepaald opzicht. Zo zag hij ook Luther als zijn broeder, alverschilde hij met hem fundamenteel over het avondmaal. Maar – zei een bekend hervormd gereformeerd predikant vroeger – 'Luther was ook gereformeerd al was hij dan luthers'.
Komt zo ook de behoefte aan gemeenschap nog voor binnen de verschillende stromingen van de Gereformeerde Gezindte? Is men bereid zeeën over te steken – in bepaalde gevallen is het alleen maar een stráát – om broeders te ontmoeten, die wellicht in onderdelen een andere weg gaan, maar die desalniettemin hun geloof en belijden vertolkt weten in de gereformeerde belijdenis?


Op een bezinningsbijeenkomst op de Driestar te Gouda over de Gereformeerde Gezindte vroeg ik me af of ikzelf innerlijk verlangen heb naar Alblasserdam af te reizen om daar ds. F. Mallan te ontmoeten, of ds. Mallan zo behoefte zou hebben af te reizen naar Gouda om daar ds. Moerkerken te ontmoeten en of ds. Moerkerken op zijn beurt weer met verlangen uit zou zien naar een bezoek aan prof. Van 't Spijker in Apeldoorn of prof. Kamphuis in Kampen (de reeks is uiteraard aan te vullen).


Maar méér nog dan de vraag naar de persoonlijke intenties in deze dringt de vraag naar de interkerkelijke gemeenschap in de bredere zin van het woord. Is de gemeenschapsgedachte nog echt levend? Of is men (zijn we) allerwegen bezig onze eigen begrenzingen en afgrenzingen te maken?
De Gereformeerde Gezindte komt naar buiten als een verdeelde wereld over. Het zal blijven kraken en scheuren tot de jongste dag, zei zelfs ooit prof. dr. J. Douma. Als dat kenmerkend is voor de Gereformeerde Gezindte als zodanig is er geen enkele reden om nog hoge verwachtingen te hebben van het ideaal van Groen van Prinsterer. Het kerkelijke vraagstuk lijkt onoplosbaar.

Het gereformeerde leven is in ons kleine landje al een smal spoor geworden. Het is binnen Europa en in het geheel van de wereld zéker een ùìterst smal spoor, en dan nog een verdeeld spoor.
We moesten, om een recent voorbeeld te noemen, met 'innerlijke beschaamdheid' constateren, dat gereformeerd Nederland, voorzover het het gereformeerde belijden ook tot uitdrukking wil brengen in de Europese politiek, op straat – want in het publieke leven – zich te buiten ging aan twist rondom de ene (zeg éne!) zetel in het Europese parlement. De zaak werd toegespitst op één 'waarachtig zeteltje' (H. G. Abma), waarbij ieder Schrift en belijdenis in het vaandel voerde. Hieromtrent is door ondergetekende, samen met ds. J. Westerink, ds. C. Blenk en K. Bokma, een Open Brief geschreven als cri de coeur vanwege de beschamende verdeeldheid, die hier openbaar kwam (men zie het nummer van vorige week).
Gelukkig is hier een keer ten goede gekomen. Beseft is kennelijk, dat deze publieke verdeeldheid een geloofwaardig protestants getuigenis in Europa niet ten goede kwam. Maar daarmee zijn de achtergronden van het conflict niet verdwenen.


Al met al hangt de vlag van de Gereformeerde Gezindte er bepaald niet florissant bij. Zo al ooit, dan is er, gezien de innerlijke situatie vandaag, weinig reden prat te gaan op de praktijk van het (nog) gereformeerde kerkelijke leven. De vraag of er nog gemeenschap in hetzelfde belijden is staat levensgroot voor ons.
Is formele handhaving van de belijdenis niet vaak in de plaats gekomen van geestelijke beleving? In dat geval wordt ook al heel gemakkelijk datgene, wat puur eigen inzicht is, tot trouw aan de belijdenis (en aan de Schrift) verheven. Het beroep op Schrift en belijdenis is nog wel een formeel beroep, maar geen inhoudelijk beroep meer, laat staan een gééstelijk inhoudelijk beroep.
Is er nog geestelijke vreugde om leven naar de belijdenis bij anderen in de breed kerkelijke zin?

Samen op Weg
Gegeven de ontwikkelingen binnen Samen op Weg krijgen sommigen vandaag weer hoop voor de Gereformeerde Gezindte in kerkelijk verband. Men ziet al opdoemen een verenigde protestantse kerk, met daarnaast een gezuiverde Hervormde Kerk. Mr. C. J. Verplancke heeft het zwart op wit geschreven in De Wekker. Gezien de jarenlange vruchteloze pogingen tot toenadering van verschillende kerken binnen de Gereformeerde Gezindte lijkt er nauwelijks reden om te veronderstellen, dat zulk een Samen op Weg in de huidige Gereformeerde Gezindte echt haalbaar zou zijn.
Niet ten onrechte heeft L. M. P. Scholten er in De Wachter Sions op gewezen, dat ook een gezuiverde Hervormde Kerk een volkskerk zou zijn, tenzij de gemeenten worden opgedeeld. Want elke hervormde gemeente is nu eenmaal volkskerkgemeente, met een rand van minder meelevenden en niet-meelevenden, zoals ook geboorteleden. Geen enkele hervormde gemeente past om zo te zeggen bij welke gemeente van afgescheiden structuur dan ook. De zuivering zou zich in de gemeenten zelf moeten voortzetten, hetgeen neerkomt op afscheiding, met prijs geven van een deel van de kudde (schapen en bokken om in het beeld van de kudde te blijven).


Maar afgedacht nog van deze gedachtenconstructie van Verplancke op zìch blijft dan recht overeind staan de vraag of zulk een versmalde Hervormde Kerk, zeg een verenigde Gereformeerde Gezindte, ook echt een gemeenschap zou zijn. We zien vandaag de onderscheiden bloedgroepen binnen de Gereformeerde Gezindte nog niet samenvloeien in één geestelijke gemeenschap. Daarvoor is de Gereformeerde Gezindte niet katholiek genoeg. De heer Scholten zei op de bijeenkomst in Gouda dat geen enkele kring binnen de Afscheiding ook zèlf echt is weergekeerd tot de oorsprong van het gereformeerd belijden. Daarmee is veel gezegd. Mochten we elkaar zó eens in een gemeenschappelijke schuld vinden!
Als zodanig is samenwerking binnen de Gereformeerde Gezindte vandaag niet meer dan een alibi om te ontsnappen aan de nood van de kerkelijke, want geestelijke gescheidenheid.
Alleen wanneer de gemeenschappelijke belijdenis weer gemeenschappelijk levend bezit wordt, met zicht op elkaar, is er hoop. Terugkeer voor allen!


Als er toch maar mensen blijven, die blijven uitzien naar die gemeenschap en dwars tegen alles in blijven volharden in het zoeken naar gemeenschap in hetzelfde belijden. Als er bereidheid zou zijn om zeeën over te steken voor het oefenen van gemeenschap, wie weet. God mocht Zich wenden.
Zonder zicht op het echte katholieke van het gereformeerde belijden zal de Gereformeerde Gezindte geen toekomst hebben. Samen op Weg is een probleem. 'Gemeenschap met de belijdenis' is daar geen gemeenschap met de belijdenis meer.
Samen op Weg in de Gereformeerde Gezindte is niet minder een probleem. Want daar is eenheid in belijdenis geen gemeenschap meer.

v. d. G.

P.S. In mijn artikel van vorige week, dient men op pag. 65, derde kolom, 19e regel van boven als volgt te lezen: Dat is iets anders dan mystieke ervaring van 'wereldsmart'.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 februari 1994

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Samen op weg in de Gereformeerde Gezindte?

Bekijk de hele uitgave van donderdag 10 februari 1994

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's