Dr. G. A. Wumkes’ boek over het Friese reveil vertaald

'Ik mocht heel wat schrijven over hetgeen zich door de eeuwen heen aan deze noordelijke kusten (…) heeft afgespeeld, maar van alles is het boek "It Fryske Réveil yn portretten" mij 't liefst. Daar strijkt zo de adem van innige vroomheid over heen.' Aldus Dr. G. A. Wumkes, de man die als historicus velen bewust gemaakt heeft van de Friese cultuur en (kerk)geschiedenis, in een brief uit 1952 aan Dr. O. Noordmans. Het genoemde boek is in 1911 verschenen; in 1938 kwam een tweede druk uit. Onlangs kwam een Nederlandse vertaling van A. P. Bijl (die met medewerking van een zoon van de auteur, ds. A. D. Wumkes, tot stand gekomen is) op de markt.

Presentatie
'Het Friese Reveil in portretten' werd op zaterdag 28 mei jl. in de St. Gertrudiskerk te Workum gepresenteerd. Het eerste exemplaar werd door J. P. Bijl van uitgeverij De Groot Goudriaan te Kampen aangeboden aan ds. Wumkes jr. Daarna hield prof. dr. W. Balke, hoogleraar in de Geschiedenis van de Reformatie aan de Universiteit van Amsterdam en aan de Karelsuniversiteit te Praag, een causerie. Daarin schetste hij een beeld van het Friese Reveil. Tevens ging hij in op de betekenis van de beweging voor het geestelijk en kerkelijk leven in Friesland. Ds. Wumkes besloot met een kort dankwoord. Aan de bijeenkomst werd muzikale medewerking verleend door Bert Balke (viool), Bastiaan van Vliet (hoorn) en Zeger Verhage (piano).

Het Friese Reveil
Het Friese Reveil is een variant van de geestelijke opwekkingsbeweging die in de vorige eeuw veel invloed gehad heeft op het kerkelijk leven in West-Europa.

Wumkes vertelt, dat velen in die tijd naar levende vroomheid zochten: het ging de gelovigen niet alleen om de rechte leer, maar vooral ook om de persoonlijke heilsbeleving. Men kende een innige gebedspraktijk en in huiskamersamenkomsten deelde men eigen geloofservaringen. Deze nadruk op de bevinding was verbonden met een pessimistische visie op de wereld: die zag men als een poel van zonde. Een ingetogen leven met mijding van de wereld door onthouding van kermisbezoek, drank en dergelijke kenmerkte de Reveil-man.

De achtergronden
De meningen zijn verdeeld over de herkomst van het Friese Reveil. Mogelijk heeft het wortels in de Nadere Reformatie en in het Engelse Puritanisme, ofschoon Wumkes daar nauwelijks op ingaat. Uiteraard werd het Friese Reveil door de Hollandse pendant gevoed. Er is evenwel ook sprake van verschillen. Zo was het Hollandse Reveil vooral een beweging van aanzienlijken. Het werd bepaald door aristocraten; het stedelijk patriciaat speelde een grote rol. In Friesland leefde het meer onder het gewone volk: predikanten, boeren, handelaren en ambachtslieden deden mee. In hoeverre sociale en psychologische factoren een rol gespeeld hebben, is moeilijk te zeggen. Een van de deskundigen op dit terrein signaleerde in het zuidwesten van Friesland een neiging tot een beschouwelijke levensopvatting. In godsdienstig opzicht zou die tot uitdrukking kunnen komen in een hang naar mystiek.

De verdere ontwikkeling
Terwijl in de begintijd van het Friese Reveil nogal eens sprake was van tendensen tot afscheiding, ging de beweging in de loop der jaren een steeds kerkelijker koers varen. Met die wijziging kwam ook een proces van bewustwording van de Friese orthodoxie op gang. Zo werd in 1854 de Provinciale Friese Vereniging van Vrienden der Waarheid, de voorloper van de Confessionele Vereniging, opgericht. Men streed vooral tegen het opkomende Modernisme. Maar ook de Doleantie moest het ontgelden.
In de tweede helft van de vorige eeuw heeft het Friese Reveil niet alleen voor het kerkelijk leven grote betekenis gehad. Het was ook van invloed op de politieke bewustwording van 'de confessionelen'.

Meeslepend
In zijn autobiografie 'Nei sawntich jier' schrijft Wumkes, dat hij het materiaal voor zijn boek uit verslagen, preken, dagboeken en brieven geput had. Die bronnen waren in het begin van de twintigste eeuw al moeilijk te achterhalen. Toch heeft de auteur kans gezien (korte) biografieën van zestien leidende figuren van het Friese Reveil te bieden. Samen geven die een goede indruk van de beweging. Het boek leest als een roman: Wumkes was een geboren verteller. Door de Nederlandse vertaling is Wumkes' pennevrucht nu ook toegankelijk voor degenen die het ouderwetse Fries van Wumkes niet kunnen lezen. 'Het Friese Reveil in portretten' is bovendien in de ware zin van het woord een bijzonder 'stichtend' boek. Wie Wumkes' schetsen leest, komt onder de indruk van het geloofsvertrouwen van de Reveil-mensen en van hun inzet voor kerk en maatschappij. Toch is kritiek Wumkes niet bespaard gebleven. Zo heeft hij de verschillende stromingen binnen de beweging te weinig onderscheiden. En: zijn beschrijving vertoont hier en daar romantische en zelfs 'hagiografische' trekken: de representanten van het Reveil worden als halve heiligen geportretteerd. Wumkes besefte dat zelf. In een brief uit 1916 schrijft hij aan Noordmans: 'Wanneer ik nog eens het Friese Réveil moest beschrijven, deed ik 't weer anders. 't Is door mij hier en daar geïdealiseerd, maar dat was toen mijn kijk op de mensen en de dingen. Ik sta er nu meer kritisch tegenover. Doch, het is goed, dat zovele mooie herinneringen uit die tijd thans zijn vastgelegd in een boek.'

Het Friese Reveil in portretten
In 'Het Friese Reveil in portretten' is een 'Ten geleide' van ds. Wumkes jr. opgenomen. Daarin geeft hij onder meer een levensbeschrijving van zijn vader. Prof. Balke, die betrokken was bij de totstandkoming van de uitgave, verzorgde een 'Woord vooraf'. Het boek is op keurige wijze gedrukt. Mede daarom verdient het een ereplaats in de boekenkast van allen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van het geestelijk en kerkelijk leven in Friesland.

drs. J. D. Th. Wassenaar, Leeuwarden

Dr. G. A. Wumkes, Het Friese Reveil in portretten (Kampen 1994). Ca. 256 blz, luxe, gebonden uitgave, ISBN 90 6140 356 1. Prijs: ƒ 65,–.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen