De asielzoeker in ons midden

(Opvang in de praktijk)

Mensen worden niet zomaar toegelaten in Nederland. Er zijn drie gronden waarop mensen in Nederland worden toegelaten.

* Allereerst als er sprake is van een Nederlands belang. Meestal gaat het om een economisch belang en dit is ook de belangrijkste reden dat er zoveel buitenlanders in Nederland wonen. Zij zijn als 'gastarbeiders' gekomen en zij leveren een belangrijke bijdrage aan onze economie. Ondanks de relatief grote werkloosheid onder deze bevolkingsgroep is hun bijdrage aan het nationaal produkt groter dan de kosten die er zijn aan voorzieningen, uitkeringen e.d. Deze arbeidsmigratie wordt door verschillende landen zelfs gestimuleerd maar neemt in Nederland op het ogenblik af

* Een tweede reden waarom mensen worden toegelaten is dat er redenen zijn van klemmende humanitaire aard. Te denken is bijvoorbeeld aan gezinshereniging en huwelijken. Ook asielzoekers kunnen om deze reden worden toegelaten, met een beroep op artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

* Een laatste grond voor toelating ligt in de overeenkomsten die Nederland is aangegaan in Internationale verdragen zoals het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties en het verdrag van Geneve.

De Verenigde Naties zijn voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor Vluchtelingenbeleid. Nederland heeft met de Verenigde Naties een afspraak om 500 door de VN aangewezen en erkende vluchtelingen per jaar op te vangen. Deze 'uitgenodigde vluchtelingen' worden opgevangen in het Opvangcentrum in Apeldoorn en gaan zo spoedig mogelijk zelfstandig wonen. Ze hebben recht op onderwijs, werk, voorzieningen, huisvesting en krijgen ook begeleiding.

Daarnaast is er het verdrag van Geneve waarop asielzoekers een beroep kunnen doen om erkend te worden als vluchteling. Volgens dit verdrag moet er sprake zijn van: 'gegronde vrees voor vervolging... op grond van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of het behoren tot een bepaalde groep'. Is dat het geval, dan wordt de asielzoeker toegelaten en krijgt de Vluchtelingenstatus of A-status.

Vluchtredenen

Veel mensen vluchten ook om andere redenen. Vanwege natuurrampen, armoede en honger, etnische conflicten of (burger-)oorlogen. 90% van de vluchtelingenproblematiek hangt rechtstreeks samen met gewapende conflicten. Op grond van het verdrag van Geneve worden deze mensen niet als vluchtelingen erkend. Zij kunnen worden toegelaten op humanitaire gronden en krijgen dan een C-status of Vergunning tot Verblijf (VTV). Bijvoorbeeld omdat in persoonlijke zin duidelijk is dat hen een onmenselijke behandeling wacht bij terugkomst in hun land. Of omdat zij door martelingen zoveel leed hebben ondergaan dat zij niet terug kunnen/durven ook al is de situatie in hun land inmiddels verbeterd.

De situatie in het land van herkomst kan ook in algemene zin zodanig zijn, dat dit op zichzelf een 'humanitaire' grond is. Bijvoorbeeld omdat het gaat om een oorlogsgebied. In dat geval kan een Voorlopige Vergunning Tot Verblijf (WTV) worden verleend.

De gang van de asielzoeker

De asielprocedure is geregeld in de (nieuwe) Vreemdelingenwet dié op 1 januari 1994 is ingegaan. De eerste opvang, registratie en schifting van asielzoekers vindt plaats in Aanmeld Centra (AC) die in oktober 1994 in Rijsbergen en in Zevenaar zijn geopend. Ook Schiphol functioneert als Aanmeld Centrum. De asielzoeker kan in het Aanmeld Centrum twee aanvragen indienen. De aanvraag van de status van vluchteling en de aanvraag van een vergunning tot verblijf

Voor beide gelden aparte criteria.

De mensen gaan daarna door naar een Onderzoeks-en Opvangcentrum (OC). Daarvan zijn er op dit moment 10 (oktober 1994). De huidige Asiel Zoekers Centra (AZC) gaan functioneren als dependance van deze centrale Opvangcentra.

In het OC of AZC heeft op zijn vroegst 7 dagen na de indiening van de aanvraag maar in elk geval binnen vier weken het gehoor met een ambtenaar van Justitie plaats. Van dat gesprek wordt een verslag gemaakt dat de asielzoeker binnen twee dagen eventueel kan aanvullen of corrigeren. De asielzoeker kan zich voor dit gehoor laten bijstaan door een rechtshulpverlener. Het besluit over de aanvraag levert de eerste beschikking op. Er zijn vier verschillende mogelijkheden:

— de asielzoeker wordt erkend als vluchteling en krijgt de A-status;

— de asielzoeker wordt toegelaten op humanitaire gronden en krijgt een Vergunning Tot Verblijf;

— de asielzoeker krijgt niet een A-status en ook niet een VTV maar kan ook niet uitgezet worden en krijgt daarom een Voorlopige Vergunning Tot Verblijf (WTV);

— de asielzoeker krijgt geen status en wordt uitgewezen.

Bij eena afwijzing moet de asielzoeker Nederland binnen 4 weken verlaten. Hij of zij kan in die periode in bezwaar gaan tegen de eerste beschikking. Justitie heroverweegt de beslissing dan nog eens. Volgt een tweede afwijzing dan kan de asielzoeker binnen 4 weken in beroep gaan bij de rechter.

De asielzoeker mag meestal niet in Nederland wachten op de uitspraak. Het bezwaar en het beroep hebben meestal geen 'schorsende werking'. In (hoger) beroep gaan bij de Raad van State vervalt in de (nieuwe) Vreemdelingenwet. In het paarse regeerakkoord van 1994 wordt overigens voorgesteld de Hoge Raad te laten adviseren over herinvoering van het hoger beroep.

Een aparte groep wordt gevormd door de asielzoekers waarvan na het eerste gesprek in het Aanmeld Centrum wordt vastgesteld dat het vluchtmotief niet echt is. In juridisch taalgebruik: 'Kennelijk Ongegrond of Niet Ontvankelijk': KONO. In een KONO-situatie kan Justitie de asielzoeker 'Vrijheidsbeperkende maatregelen' (op het terrein blijven en twee keer per dag melden) of 'Vrijheidsbenemende maatregelen' (opsluiting) opleggen. De bezwaar en beroepsprocedure verloopt daardoor anders en moeizamer. Er kan bijvoorbeeld nooit schorsende werking worden verleend. Een afwijzing op deze gronden houdt in dat de asielzoeker het land binnen 24 uur moet verlaten. De asielzoeker kan in deze situatie wel een bezwaar indienen en tegelijk vragen om een voorlopige voorziening tegen uitzetting. De procedure voor een voorlopige voorziening kan ongeveer 3 maanden duren. Gedurende deze periode mag de asielzoeker geen gebruik maken van opvangfaciliteiten. De verwachting is dat een deel van deze asielzoekers bij de kerken zal aankloppen voor hulpverlening. Waarschijnlijk zal ca. 10% van de aanvragen in de Aanmeld Centra worden afgewezen. Na de invoering van het veilige-derde-landen-principe gaat het om ca. 30% van de aanvragen. Een veilig derde land is een land waar de asielzoeker eerst is geweest en waarvan de overheid meent dat het veilig is. Asielzoekers die ons land binnenkomen uit bijvoorbeeld Duitsland of België kunnen zo worden teruggestuurd. En in Duitsland weer verder teruggestuurd. Zo zal waarschijnlijk met name in de voormalige Oostbloklanden een opeenhoping van asielzoekers ontstaan. En ook deze landen zullen mensen terugsturen.

Gemeentelijke taken

De gemeente geeft in het kader van de Regeling Opvang Asielzoekers (ROA) huisvesting aan asielzoekers die nog in procedure zijn. Een groot deel blijft in deze huizen wonen nadat ze een status hebben gekregen of zijn uitgeprocedeerd, omdat er (nog) geen andere huisvesting beschikbaar is.

Een kleine groep van uitgeprocedeerden zal in de toekomst worden ondergebracht in een gesloten centrum, onder andere in Ter Apel. De nieuwe Vreemdelingenwet houdt onder meer in dat er op gemeentelijk niveau geen mensen meer worden gehuisvest die nog in procedure zijn. De gemeente krijgt alleen nog maar te maken met mensen die een status hebben. De gemeenten krijgen een taakstelling naar gelang hun aantal inwoners. De taakstelling heeft betrekking op eerste opvang en integratie. Op 1 januari 1996 moet dit nieuwkomersbeleid overal zijn ingevoerd. De ROA zal na 1-1-96 worden opgeheven.

Eerste opvang

Onder de eerste opvang valt het zoeken van huisvesting, verzorgen van inrichting, het regelen van inkomen en verzekeringen, het inschrijven bij gemeente en vreemdelingendienst, op scholen en vervolgopleidingen en een eerste kennismaking met de lokale samenleving.

Het vervolgtraject is samen te vatten met het woord 'integratie'. Deze integratie verloopt volgens een programma dat bedoeld is voor alle nieuwkomers, dus niet alleen voor vluchtelingen met een status. Het zgn. 'inburgeringsprogramma' heeft zelfredzaamheid als doel. Na registratie en intake wordt een individueel traject vastgesteld. Voor een deel van de nieuwkomers zal dat niet nodig blijken te zijn, die redden zichzelf prima. In het traject zijn opgenomen Nederlandse taal, maatschappelijke oriëntatie en een vervolg dat gericht is op scholing en arbeid. De troonrede 1994 meldt: 'Met nieuwkomers zullen contracten worden gesloten waarin de wederzijdse verantwoordelijkheid wordt vastgelegd.' De gemeentelijke overheid draagt de verantwoordelijkheid voor de integratie. In geval van kleine gemeenten zal regionaal samengewerkt moeten worden. De gemeente zal in elk geval moeten voorzien in de coördinatie en de individuele trajectbegeleiding.

Vrijwillgers

Het lokale werk voor vluchtelingen wordt grotendeels gedaan door vrijwilligersgroepen van Vluchtelingenwerk Nederland. Er zijn in Nederland ca. 7300 vrijwilligers actiefin meer dan 500 Vluchtelingenwerkgroepen. Zij spelen een belangrijke rol in de rechtsbescherming en bij de introductie in de samenleving. Een belangrijke taak ligt bijvoorbeeld in begeleiding bij het traject Taal-Onderwijs-Werk. In het 'nieuwkomersbeleid' zal de positie van dit vrijwilligerswerk onder druk komen te staan. De gemeente heeft immers een coördinerende taak en zal deze deels toeschuiven aan de professionele instellingen. Welke rol Vluchtelingenwerkgroepen daarin krijgen is nog onduidelijk en hangt voor een groot deel af van gemeentelijk beleid. Een belangrijke vraag is hoe de verhouding gaat worden tussen vrijwilligersgroepen en de professionele hulpverlening. Een ding is op voorhand wel duidelijk: zonder vrijwilligerswerk komt er van de opvang van nieuwkomers niets terecht.

Suggesties voor diaconale betrokkenheid

Diaconale betrokkenheid zal zich zowel richten op de oorzaken als op de gevolgen. Dat betekent dat er aandacht is voor de vragen van honger, armoede, oorlog, voor de situatie in de landen waar de vluchtelingen vandaan komen. En aandacht voor het vluchtelingenbeleid en de opvang van vluchtelingen in Nederland en Europa.

Het gaat dan om wereldwijde vragen en tegelijk om heel plaatselijke vragen. De mogelijkheden zijn beperkt. Met plaatselijke vragen kun je veel concreter en directer iets doen dan met de wereldwijde vragen of met het Europese beleid ten aanzien van vluchtelingen en de oorzaken van de problematiek.

Op plaatselijk niveau kunnen diaconieën veel activiteiten ontplooien. In het licht van een bijbelse visie op het eigen plaatselijke diaconaat kunnen zowel de wereldwijde als de plaatselijke vragen met betrekking tot vluchtelingenwerk worden besproken. Een willekeurige reeks met van A tot U hele concrete en praktische suggesties:

a. (Geregeld) inhoudelijke bezinning in de diaconie. Daarbij zou men ook aandacht kunnen besteden aan de structurele oorzaken van migratie en aan het aandacht geven aan verbetering van de situatie in de thuislanden

b. Een diaken aanwijzen voor vluchtelingenwerk;

c. Als diaconie lid worden van de vereniging vluchtelingenwerk; het blad van WN voorziet u permanent van recente informatie;

d. Jaarlijks contact met plaatselijke Vluchtelingenwerkgroep over de lokale situatie en de mogelijke knelpunten en/of concrete, vragen van Vluchtelingenwerk;

e. Veel en steeds weer informatie geven aan de (kerkelijke èn burgerlijke) gemeente:
* via kerkblad (bijv. uit het blad van WN)
* via kerkdiensten
* op gemeenteavond/groothuisbezoek
* in huis-aan-huis bladen

* Financiële steun aan (werk ten bate van) vluchtelingen;

g. Deelname stimuleren van vrijwilligers in een plaatselijke Vluchtelingenwerkgroep;

h. Luisteren naar wat zelforganisaties van vluchtelingen zeggen/vragen, bijvoorbeeld door informatie te vragen bij de Federatie van Vluchtelingen Organisaties Nederland FVON;

i. Initiatief nemen of helpen organiseren van lokale ontmoetingen met vluchtelingen, bijvoorbeeld in de buurt of de straat;

j. Persoonlijke contacten stimuleren; bijvoorbeeld door gastgezinnen te werven in overleg met de plaatselijke Vluchtelingenwerkgroep;

k. Vluchtelingen die in de plaats komen wonen als kerk welkom heten met een bloemetje;

l. (Helpen) organiseren van taallessen, oppas voor ouders die naar school gaan e.d.;

m. Contact onderhouden met Asiel Zoekers Centrum (AZC) of Onderzoeks Centrum (OC) in de regio;

n. Een informatieve avond en/of cursus organiseren; er is veel cursusmateriaal beschikbaar met daarin aandacht voor bijbelse achtergronden, de nieuwe vreemdelingenwet, het programma Integratie Nieuwkomers enz.;

o. Jaarlijks als diaconie een catecheseles verzorgen;

p. Lesmateriaal (bijvoorbeeld het materiaal van VVN) aanbieden op scholen;

q. Activiteiten organiseren om racisme en discriminatie bespreekbaar te maken;

r. De plaatselijke bibliotheek een abonnement schenken op het blad van VVN en vragen om een jaarlijkse vluchtelingeninformatiestand in de bibliotheek;

s. In de jaarlijkse Vluchtelingenweek - de laatste week van oktober - lokale activiteiten organiseren;

t. Contacten met de burgerlijke overheid over de huisvesting van vluchtelingen en asielzoekers;

u. Er bij de overheid op aandringen dat de plaatselijke Vluchtelingenwerkgroep een belangrijke rol kan spelen in het 'nieuwkomersbeleid'.

(De gegevens voor dit artikel zijn ontleend aan de brochure 'Vluchtelingenwerk en diakonaat' van de Provinciale Diakonale Commissie Gelderland en de Stichting voor Maatschappelijk Aktiveringswerk vanwege de Nederlandse Hervormde Kerk in Gelderland. Verkrijgbaar voor ƒ2, 50, ex. porto bij tel. 085-551755).

Barneveld   A. Peters

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen