Het Nederlandse volkslied als lied van de bevrijding

Het Wilhelmus heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog een bijzondere positie gekregen. Het lied werd vanaf 10 mei 1940 gezien als het symbool van de vrijheid. In de jaren voor 1940 kan het Wilhelmus afwisselend gekenschetst worden als partijlied, koningslied en volkslied.

Als partijlied van de orangisten is het Wilhelmus enige tijd in 1787 verboden geweest. Het Wilhelmus werd als partijlied gebruikt tijdens de anti-these: de periode van tegenstellingen tussen protestanten, rooms-katholieken, communisten, socialisten en liberalen. Toen de Tweede Kamer in 1919 bij wet het werken op zondag verbood en voorzag in een achturige werkdag, stonden 'de rooien' op van hun zetel en zongen uit volle borst 'het lied van den acht-urendag'. De rechterzijde van de Kamer, antwoordde op initiatief van de conservatief majoor Duynmaer van Twist, die de maat sloeg, met het zingen van het Wilhelmus.

Nadat Koning Willem I in 1813 ruimte had gelaten voor de komst van een nieuw volkslied, het nationalistische 'Wien Neêrlands bloed', bepaalde Koning Willem III op 6 juni 1855, dat het Wilhelmus als koningslied zou worden gehanteerd. In dezelfde lijn bepaalde Koningin Wilhelmina dat het Wilhelmus in 1898 bij haar inhuldiging zou worden gezongen.

Gedurende de negentiende eeuw heeft het Wilhelmus meer de status gehad van koningslied dan van volkslied. Daarnaast fungeerde het Wien Neêrlands bloed'. Op 10 mei 1932 besloot de ministerraad, dat het Wilhelmus als enig volkslied voor Nederland zou gelden. Het lied werd niet meer gezien als lied van de orangisten of calvinisten en werd ook geaccepteerd door de rooms-katholieken.

Na een mislukte poging van de NSB om het Wilhelmus als eigen partijlied te omarmen (de geuzenliederen spreken van: 'Geen Mussert met z'n kliek erbij, Geen N.S.B., al stellen zij Mijn schild ende betrouwen'), werd het lied vanaf 10 mei 1940 door alle Nederlanders als volkslied herkend. Simon Carmiggelt schrijft: 'Toen ik klein was stond ik nooit op bij het Wilhelmus, want we waren thuis rood en vonden het een lied van de reactie, waartegen gedemonstreerd moest worden. Pas toen de Duitsers aan de grenzen stonden, werd het Wilhelmus mijn lied. Ik schreide hete tranen toen het op 10 mei 1940, na de eerste Koninklijke boodschap, door de radio klonk, want als de kurk er eenmaal afspringt, ben ik erg tranenrijk.' Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft het Nederlandse volk het Wilhelmus geplaatst tegenover het anti-christelijke, anti-humane, anti-sociale en anti-nationale van de uitheemse en mensonwaardige leerstellingen van het nationaal socialisme. De geuzenliederen spreken van: 'Dat eens de tyrannie zal zijn verdreven. Die 't hert doorwondt'. En de bekende zin: 'Gerechtigheid zal wederkeren', is direct ontleend aan het Wilhelmus.

De laatste jaren is de vraag opgeworpen, of de Nederlanders het eigen volkslied nog kennen. Is het niet meer dan een herkenningsmelodie bij voetbalwedstnjden? Deze vraag werd op 18 juni 1993 door leden van de Tweede Kamer voorgelegd aan de minister van Onderwijs en Wetenschappen. Deze vraag heeft de schrijvers van het boek geïnspireerd tot het schrijven van het boek 'In der gerechtigheid'.

De schrijvers betogen dat het Nederlandse volkslied als enig volkslied in de wereld juist niet nationalistisch is en juist wijst op centrale normen waar ook overheden aan moeten voldoen ('in der gerechtigheid'), voordat deze overheden echt gelegitimeerd zijn. Het Wilhelmus geeft allerlei boeiende aanknopingspunten voor een behandeling in het basisonderwijs en de eerste klassen van het voortgezet onderwijs bij de vakken muzikale vorming, geschiedenis, Nederlandse taal, maatschappijleer en geloofsopvoeding.

Dat het Wilhelmus nog steeds actueel is werd duidelijk bij de opening van de nieuwbouw van de Tweede Kamer in 1994. Namens de twaalf provincies werd een kunstwerk aangeboden, waaraan Koningin Beatrix had meegewerkt. Zij had als Koningin een tekst aangeleverd, nl.: 'Mijn schild en de betrouwen zijt Gij, o God mijn Heer'. Met deze zelfde tekst, waarmee zij aangaf waar haar allerdiepste wortels lagen, sloot zij op 30 april 1980 haar inhuldigingsrede af.

In het boek wordt bijzondere aandacht besteed aan de positie van het Wilhelmus gedurende de afgelopen 400 jaar, het Wilhelmus in het onderwijs, het Wilhelmus als volkslied en kerklied, het Wilhelmus gedurende de Tweede Wereldoorlog en het Wilhelmus in de actualiteit. Het boek staat vol met anecdotes en achtergrondverhalen. Het boek is bijzonder geschikt voor leerkrachten in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs en voor iedereen die meer dan oppervlakkig aandacht wil besteden aan het Nederlandse volkslied.

'In der gerechtigheid'

Het Nederlandse volkslied als lied van de bevrijding door D. Duijzer en B. W. Duijzer van Dijk, uitgeverij G. F. Callenbach BV, Nijkerk, 240 bladzijden, ƒ 34, 90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen