Verschillende taken?

Verhouding pastoraat en hulpverlening (2)

'Een predikant is geen maatschappelijk werker en een maatschappelijk werker is geen predikant' schreef Noordegraaf in zijn laatste artikel.

Ik ben dat met hem eens, maar er komen daarmee wel allerlei vragen op ons af in de praktijk van het leven. Ik noem er enkele: wie kan het beste helpen als er huwelijksproblemen zijn in een kerkelijk meelevend gezin: de dominee of de maatschappelijk werker? En wie bij alcoholverslaving? Wat doet een pastor bij mensen met een kerkfobie? Aanspreken op hun verantwoordelijkheid om toch maar naar de kerk te gaan of doorverwijzen naar een hulpverlener? En wat te doen bij incest? Elke pastor die zijn taak serieus neemt zal toch met deze vragen lopen en zal proberen daar een weg in te vinden. Ik zie nog wel eens dat pastores één van de twee extremen uitgaan: óf ze gaan zich verdiepen in preken en vergaderen en verwaarlozen de pastorale kant of ze storten zich in het pastoraat en krijgen het zo druk daarmee dat ze te weinig tijd over hebben voor de voorbereiding van hun preken en ze kunnen dan overspannen raken door het vele wat op hen afkomt en waar ze vaak ook geen raad mee weten omdat ze daar te weinig voor toegerust zijn. De vraag is hoe we hieruit kunnen komen. Daar zijn natuurlijk verschillende antwoorden op gegeven. Aanvankelijk dacht ik dat een goed antwoord op deze vraag gegeven werd door de Amerikaanse predikant Jay E. Adams; zijn boek 'Competent to counsel' vertaalde ik daartoe in het Nederlands onder de titel: 'Bijbels pastoraat, basis van christelijke hulpverlening'. Kort gezegd komt zijn visie hierop neer dat de Bijbel een handboek is voor psychologie, dus dat in de Bijbel de oplossing voor alle psychische problemen voorhanden is. Dat was nog vóór mijn opleiding tot psychiater; toen ik zijn werkwijze wilde toepassen in de praktijk bij de behandeling van psychiatrische patiënten bleek dat ik daar weinig resultaten mee boekte; de meeste patiënten kregen wèl schulgevoelens erbij, maar werden niet beter. Toen is voor mij een lange periode van luisteren aangebroken, luisteren naar wat patiënten mij vertelden en lezen van boeken (die patiënten mij aanraadden). Twee boeken met name hebben mij sterk aangesproken: het boek van Anna Terruwe over de 'Frustratieneurose' en het boek van Alice Miller over 'Het drama van het begaafde kind'. Beide boeken hebben mij samen met de gesprekken met patiënten gewezen op het belang van het gevoelsleven bij het ontstaan van psychische stoornissen. Geleidelijk denk ik zo een bepaald overzicht van de structuur van het gevoelsleven gekregen te hebben, waar in de praktijk goed mee te werken valt.

lichaam, ziel en geest

Voordat ik daar dieper op inga, wil ik iets zeggen over het mensbeeld (anthropologic), waar ik van uitga. Zoals ik reeds schreef is voor mij de mens een eenheid van lichaam, ziel en geest, die alle drie onderscheiden functies hebben, maar niet zonder elkaar kunnen. Het lichaam is ons vlees en bloed, onze botten en spieren, onze lever en hersenen, ons hart en onze longen etc.

De ziel is ons psychische leven en omvat ons intellectuele en emotionele leven.

En de geest is ons bewustzijn, de bruggenbouwer tussen deze onderdelen en de plaats waar de relatie met God zich afspeelt.

De volgende stap om alles beter te begrijpen is voor mij het schematiseren ervan. Zo stel ik mij het intellectuele en emotionele leven voor als twee bomen met vertakkingen; de takken zijn de lichamelijke basis, de inhoud van de takken bestaat uit de emotionele en rationele ervaringen die de mens in de loop van zijn leven opdoet.

Deze worden dus opgeslagen in de takken van die twee afzonderlijke bomen van gevoelens en feiten. Voor het gemak kunnen we ons voorstellen dat die ene boom (het intellect) in de rechter hersenhelft zit en de andere boom (het gevoel) in het linker gedeelte. We kunnen ons verder voorstellen dat deze twee bomen elkaar in het midden van de hersenen ontmoeten en daar aan elkaar hun gegevens uitwisselen. Het menselijke gedrag wordt bepaald door de resultante hiervan. Voor een evenwichtig reageren is dus een goed evenwicht nodig tussen gevoel en verstand. Door allerlei stoornissen kan een disharmonie optreden in het leven van mensen, waardoor allerlei klachten kunnen ontstaan en zij hun 'bestemming' niet vinden.

Tekort en trauma

In het geval van een boom kan dit geschieden door een tekort aan water en zon of door te veel storm en regen. Als we dit beeld toepassen op ons gevoelsleven kunnen we dus zeggen dat ons gevoelsleven verstoord kan raken door een tekort aan liefde en door een te veel aan traumatische ervaringen. In zowel het tekort als de traumatisering zijn gradaties aan te brengen: het ene tekort is het andere nog niet en dat geldt ook voor trauma's. Om het laatste te illustreren: het maakt verschil bij incest op welke leeftijd het begonnen is, hoe frequent het gebeurde, of er geweld bij gebruikt werd en ook hoe dicht de familieverwantschap was. In het algemeen zal het zo zijn dat de gevolgen van incest het ernstigst zijn als dit begonnen is op jonge leeftijd, lange jaren frequent plaatsvond, gedreigd werd met een mes o.i.d. en de dader de vader was. In zulke gevallen zal het gevoelsleven ernstig beschadigd raken. Als daar ook nog een liefdeloze bejegening van de kant van de moeder bijkomt zullen door het tekort en gemis de beschadigingen nog erger worden.

Het is pas sinds ongeveer 1980 dat we weten hoe frequent incest voorkomt en wat de gevolgen ervan zijn. Tijdens mijn opleiding las ik nog in het Amerikaanse standaardwerk over psychiatrie dat incest voorkomt bij 1 op de miljoen vrouwen; dat boek werd uitgegeven in 1980! In een recent artikel las ik dat uit een onderzoek was gebleken dat de helft van de vrouwen die gebruik maakt van psychiatrische (poli)kliniek seksueel misbruikt is. Voorafgaande aan een lezing over incest voor de Nederlandse Patiënten Vereniging over incest vroeg ik onlangs in een enquête aan de aanwezigen hoeveel er te maken hadden gehad met ongewenste seksuele intimiteiten; van de 126 aanwezigen beantwoordden er 39 deze vraag bevestigend! Dat is de werkelijkheid van 1994!! Geleidelijk aan krijgen we een overzicht van de frequentie en de gevolgen van dit soort geweld op het gevoelsleven van het slachtoffer. De onthullingen over de trauma's worden in de loop der tijd steeds schokkender; ik denk aan gedwongen abortus na incest en soms zelfs het doden van de baby erna. Ook in onze kringen komt dat voor: laten we daar onze ogen niet voor sluiten!!

Beschadiging

In het volgende artikel zullen we ingaan op de vraag of en wat er gedaan kan worden aan een beschadigd gevoelsleven en zullen we zien hoe hulpverlening en pastoraat hand in hand kunnen gaan hierbij.

Het is namelijk mijn overtuiging en ook steeds meer mijn ervaring dat zowel qua kwaliteit als kwantiteit de professionele hulpverlening tekort schiet en dat de hulp van het pastoraat en de gemeente daarom onmisbaar is. En aan de andere kant heeft m.i. de pastorale zorg de professionele hulpverlening nodig zowel qua deskundigheid als tijd; het kan niet de bedoeling zijn dat zij opgaat in de zorg voor psychologische problemen, net zo min als zij op moet gaan in zorg voor lichamelijke ziektes. In de eerste plaats zal zij zich bezig dienen te houden met spirituele zaken en die zijn er genoeg! In Efeze 3 : 8 lezen we over "de onnaspeurlijke rijkdom van Christus'. Dient de verhouding met God, de omgang met de Bijbel, het dragen van de vruchten van de Geest, het zoeken van Gods koninkrijk en Zijn gerechtigheid niet voortdurend in de aandacht van gelovigen gebracht te worden? Maar de gelovige leeft ook in een wereld die in het boze ligt en hij zal met zijn vragen en problemen bij de dominee en ouderling terecht moeten kunnen.

We zullen in het volgende artikel een manier noemen waarop in de praktijk geprobeerd wordt een evenwichtige verhouding te vinden tussen pastoraat en hulpverlening.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen